Morgunblaðið - 27.11.1994, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBBR 1994 27
MINNINGAR
Fundum okkar bar síðast saman
í liðnum mánuði og áhyggjur hans
yfir auðgildisdýrkun samtímans
leyndu sér hvergi, sömuleiðis sem
afleiðing þar af meiri miskipting
auðsins, minna í hlut þeirra sem
minna hafa, hinna veikburða og
smáu. Orð hans höfðu sem fyrr
þennan síunga sannfæringarmátt,
sýn hans heið og skýr sem ætíð áður.
Ég gekk af fundi hans með þá
hugsun helzta að hans líka væri
nú þörf í þjóðmálum okkar. Og nú
er þessi glaðbeitti baráttudrengur
allur, en verkin sýna merkin vítt
um land, umhverfis landið einnig,
heimabyggðin hans helzt og fyrst;
svo fágæt er sagan til framtíðar
geymd.
Þakklátur huga þúsundanna mun
hann kvaddur. Sjálfur er ég einn
þeirra sem átti þá gæfu að mega
eiga með honum fylgd og fá að
eignast trúnað hans og vináttu. Það
allt fæ ég seint fullþakkað.
Fjólu, hans góðu og vel gerðu
eiginkonu, sem ævinlega stóð hug-
djörf við hlið hans, eru sendar ein-
lægar samúðarkveðjur okkar hjóna
sem og syninum Steinari og hans
fólki.
Við leiðarlok leiftra minninga-
myndir um mikill leiðtoga, framsýn-
an forystumann, þar sem stórhugur
og stefnufesta ruddu margri hindr-
un úr vegi svo af urðu hin ágæt-
ustu verk.
Saga norðfirzka alþýðndrengsins
er ævintýri og virkileiki í senn og
missir okkar mikill. Það ævintýri,
sá virkileiki er samofinn sögu lands
og þjóðar og af mun bera bjarma
yfir til nýrrar aldar.
Helgi Seljan.
Með Lúðvík Jósepssyni er fallinn
frá einn helsti leiðtogi íslenskra
sósíalista og vinstri manna á þess-
ari öld.
Ef ég ætti að nefna það sem
mér fannst einkum einkenna stjórn-
málastarf Lúðvíks, þá var það ein-
mitt nálægðin við fólkið í atvinnulíf-
inu og afburðaþekking hans á at-
vinnulífi landsmanna, ekki síst sjáv-
arútvegi og fiskvinnslu.
Það var mikil gæfa fyrir íslenska
sósíalista og vinstri menn, að einn
þeirra helsti foringi skyldi alinn upp
í náinni snertingu við atvinnulífið
og lifa og hrærast allt sitt líf í dag-
legri umræðu um praktísk vanda-
mál þess. Víða í Evrópu máttu rót-
tækar hreyfingar vinstri manna
gjalda þess, að forystumennirnir
voru einkum menntaðir gáfumenn
sem löngum lentu í rökræðu um
fornar fræðikenningar. Þeim hætti
til að fjarlægast áhugasvið hins al-
menna manns og fæstir töldu það
í verkahring sínum að eyða orku
sinni og hugviti í uppbyggingu at-
vinnulífsins. Á íslandi voru forystu-
menn sósíalista alemnnt hagnýtari
í hugsun og hér risu upp stjórnmála-
foringjar eins og Lúðvík og Einar
Olgeirsson sem aldrei létu drauminn
um betra þjóðfélag einangra sig frá
íslenskum veruleika.
Það var engin tilviljun, að það
skyldi falla í hlut Lúðvíks að gegna
embættum sjávarútvegs- og við-
skiptaráðherra í tveimur ríkisstjórn-
um, 1956-1958 og 1971-1974.
Og enn síður var það tilviljun, að
í bæði skiptin unnust miklir sigrar
á sviði landhelgismála með útfærslu
fiskveiðilögsögunnar í 12 milur
1958 og í 50 mílur 1972.
Það fyrnist fljótt yfir liðna at-
burði og því er hollt að rifja þá
öðru hvoru upp. útfærsla landhelg-
innar gerðist ekki átakalaust.
Helstu forystuþjóðir NATO í Evr-
ópu börðust hart á móti og það var
löngum hik á stuðningsmönnum
Atlantshafsbandalagsins hér á
landi að færa út landhelgina í trássi
við svonefnd vinaríki okkar í
NATO. Jafnvel Norðmenn reynd-
ust dragbítar í landhelgismálum á
sjötta áratugnum. Á hafréttarráð-
stefnum Sameinuðu þjóðanna féll-
ust þeir hvað eftir annað á málam-
iðlunarlausnir sem við gátum eng-
an veginn sætt okkur við og fólu
aðeins í sér sex mílna eiginlega
landhelgi.
Staðreyndin er sú, að það þurfti
mikla harðfylgni af hálfu Lúðvíks
og Alþýðubandalagsins vorið 1958
til að knýja fram endanlega
ákvörðun um útfærslu. Á vissu
stigi málsins varð Lúðvík að hóta
því að gefa reglugerðina út á eigin
ábyrgð, jafnvel þótt það kynni að
kosta stjórnarslit, enda lá ljóst fyr-
ir, að fáir myndu treysta sér til
að afturkalla reglugerðina með
útfærslu, eftir að hún hefði verið
gefin út.
I störfum sínum innan Alþýðu-
bandalagsins var Lúðvík löngum
eindreginn samfylkingarmaður sem
skildi vel nauðsyn þess að þjappa
þeim vinstri mönnum saman sem
vilja og geta átt samleið.
Ég átti því láni að fagna að starfa
náið með Lúðvík hátt í tvo áratugi
og minnist þess einkum, hve vígfim-
ur og rökfastur hann var í ræðu-
stól en um leið lipur og sveigjanleg-
ur í samstarfi.
Það er eftirtektarvert og lær-
dómsríkt að minnast þess frá þeim
árum, þegar Hannibal og ýmsir
stuðningsmenn hans skutu látlaust
í fjölmiðlum á fyrri samheija sína
á klofningsárunum 1967-1968, að
aldrei virtist það hvarfla að Lúðvík
að svara í sömu mynt. Hann forðað-
ist eins og heitan eld í öllu sínu
starfi að bera innanflokkseijur á
torg og átti því sinn stóra þátt í
að varðveita eininguna innan Al-
þýðubandalagsins, eftir að Hanni-
bal og stuðningsmenn hans höfðu
leitað á önnur mið.
Stjórnmálastarf hans var með
afbrigðum farsælt og fyrir það er-
um við þakklát sem með honum
störfuðu. Ég flyt konu hans, Fjólu
Steinsdóttur, syni hans, Steinari,
og íjölskyldunni allri samúðarkveðj-
ur frá okkur hjónum og frá þing-
flokki Alþýðubandalagsins.
Ragnar Arnalds.
Lúðvík Jósepsson tengdi saman
raunsæi og róttækni betur en
nokkur annar íslenskur stjórn-
málamaður sem ég hef kynnst,
betur en nokkur annar sósíalisti.
Hann hafði áhrif á dagleg störf
Alþýðubandalagsins allt til síðustu
stunda; síðastliðið sumar og haúst
heimsótti ég hann nokkrum sinnum
í Landsbankann og við töluðum um
tvennt: Fyrst um handrit sem hann
hafði tekið saman um stjórnmála-
sögu síðustu sjötíu ára. Það er ein-
staklega lúðvísk uppsetning á þeim
texta; þar er tekinn hver áratugur
fyrir sig og svo aðalatriðin dregin
saman í lokin á hveijum kafla. Við
vorum fljótir að þvi tali. Svo um
stjórnmálin á líðandi stund. Þar var
hann hollráður sem fyrr. Ég full-
yrði hér að engum stórum ráðum
var ráðið til lykta í Alþýðubanda-
laginu á seinni árum án þess að
menn leituðu ráða hjá Lúðvík. Það
var ekki þar með sagt að honum
væri gegnt i einu og öllu, en hann
gaf ráðin og þau voru sótt. Ég
fullyrði jafnframt að engar stærri
ákvarðanir hafi orðið til í Alþýðu-
bandalaginu á síðustu árum án
þess að Lúðvík hafi verið sammála
þeim í meginatriðum. Þá á ég ekki
við að hann hafi verið sáttur við
ákvörðunina í einstökum atriðum
eða að honum hafi alltaf fallið sú
„taktík“ sem við notuðum. Ég á
við að hann hafi verið sáttur við
ákvörðunina í grundvallaratriðum.
Þá er ég líka með í huga átök um
skipan fólks til starfa á vegum
hreyfingarinnar. Þar urðum við
einlægt samferða.
Alþýðubandalagið var líka póli-
tískt afkvæmi Lúðvíks. Honum
þótti vænt um flokkinn og hann
fann til með honum og gladdist
innilega þegar vel gekk eins og í
R-lista kosningunum í Reykjavik
síðastliðið vor. Greining hans á þeim
kosningaúrslitum var hárrétt eins
og síðar hefur reyndar komið í ljós
og greining hans á öðrum stjórn-
málahræringum sumarsins sömu-
leiðis. Ég man fyrst eftir honum
að marki þegar hann reyndi að
sannfæra flokksþing Sósíalista-
flokksins um að.það ætti að gera
Alþýðubandalagið að stjórnmála-
flokki. Sú ræða hans skilaði ekki
miklu á því þingi en þó því að ég
man enn eftir ræðunni og reyndar
rökum hennar líka. Lúðvík sagði
mér siðan að árin um og eftir stofn-
un Alþýðubandalagsins hafí oft ver-
ið afar þreytandi og árangurinn
sorglega lítill fyrst og fremst vegna
þess að hreyfingin var ekki ein
heldur margskipt. Hann sagði mér
reyndar í sumar þegar hann rifjaði
upp sögu sína að hann hefði að
lokum - 1967 - gengið á fund Ein-
ars og tjáð honum 'að þeir yrðu við-
skila ef ekki yrði gerður flokkur
úr Alþýðubandalaginu. Einar 01-
geirsson og Lúðvík voru þá sem
alltaf fyrr og síðar samferða. Og
hann leit reyndar alltaf á Einar sem
sterkan leiðtoga eins og ég fann
best þegar við gáfum saman út
lokaheftið af Rétti sumarið 1993
nokkrum mánuðum eftir að Einar
dó.
Lúðvík hóf afskipti sín af pólitík
eystra eins og best hefur verið lýst
í bók Helga Guðmunassonar “Þeir
máluðu bæinn rauðan". Lúðvík var
pólitískur í gegn. Ég var svo hepp-
inn að fá að vera með honum og
Fjólu dögum saman í útlöndum
fyrir margt löngu. Við töluðum,
ég meina: hann talaði, um pólitík,
alltaf, alltaf. Það var ekki leiðin-
legt. Það var skemmtilegt. Hann
ræddi allt. Verkalýðshreyfinguna.
Flokkinn. Sovétríkin. Ameríkan-
ann. Menn og málefni. Allt. Við
fórum I fundaferð um Austurland
1979 um vorið, hann flokksformað-
ur, ég viðskiptaráðherra. Ég átti
að halda ræðurnar en Lúðvík
ávörpin. Við héldum fundi á þrem-
ur stöðum á Austurlandi. Ræðan
mín tók tvö kortér; Lúðvík flutti
svo ávarp í fimm kortér. Og briller-
aði alltaf. Var í senn rökfastur og
skemmtilegur, áheyrilegur. Þegar
við komum heim á hótelin var hald-
ið áfram að tala um pólitík fram
undir morgun. Kannski var hann
að reyna að kenna mér. Ekki veit
ég það en mér er minnisstæðast
þegar við flugum frá Vopnafirði
upp á Hérað og flugvélin, lítil rella,
tók svo djúpa dýfu að við hefðum
geta lesið fjármörkin á sauðfénu á
heiðinni. Lúðvík lét höggið sem
varð í flugvélinni ekki trufla sig,
en leit þó út um gluggann snöggt
og tengdi málið samstundis um-
ræðuefni okkar þá stundina, iðnað-
arráðherranum, Hjörleifi Gutt-
ormssyni: „Hérna hefur Hjörleifur
líka verið . . .“
Stærstur er Lúðvík vafalaust í
íslandssögunnni fyrir landhelgina
og það hvernig hann barðist fyrir
útfærslu hennar. Hvernig hann
tengdi saman lífskjarabaráttu al-
þýðunnar annars vegar og upp-
byggingu atvinnuveganna hins
vegar. Efnahagsstefna Alþýðu-
bandalagsins var kölluð lúðvíska
af misvitrum öfundarmönnum og
átti að vera háð. Við vorum, og
erum stolt af því að hafa fylgt
þeirri stefnu því hvað var hún: Hún
var efnahags- og atvinnustefna
sprottin úr íslenskum jarðvegi, rót-
tæk og raunsæ í senn, undirstaða
velferðarkerfisins og sjálfstæðis
íslensku þjóðarinnar, róttæk jafn-
aðarstefna, draumóralaus og
raunsæ.
Lúðvík varð formaður í Alþýðu-
bandalaginu 1977. Það gekk ekki
þrautalaust. Og um það var ekki
alveg full samstaða. Én hann varð
formaður og setti það skilyrði að
hann þyrfti aldrei að koma nálægt
innanflokksmálum. Árið 1978 vann
Alþýðubandalagið sinn stærsta
kosningasigur í sögunnni, sem þá
varð um leið hápunkturinn á stjórn-
málaferli Lúðvíks. Þá var hann
64ra ára og hafði setið á þingi í
36 ár. Hann kaus svo að setjast
ekki sjálfur í ráðherrastól sumarið
1978. Sagðist reyndar ekki nenna
að taka að sér almennt ráðherra-
embætti! Ákvað svo að hætta þing-
mennsku. Var þá líka tvisvar sinn-
um eldri en við sem yngst vorum
og leiddist að lesa okkur pistilinn
eins oft og hann taldi nauðsynlegt
þó oftast væri hann prýðilega sátt-
ur við okkur. En hafði þá reynslu
sem sparar mönnum margan krók-
inn á langri leið, reynslu sem við
kunnum ekki og kusum því • bæði
krókinn og kelduna ef hvort tveggja
var í boði.
Lúðvík hafði gott lag á þing-
mannsstarfi sínu. Það sáu þeir vel
sem sinntu þinginu. En það sáu
ekki allir hvernig hann ræktaði
þingflokkinn og laðaði fram starfs-
hæfni og starfsgleði þingmanna
sinna. Þingmenn Alþýðubandalags-
ins settust gjarnan inn hjá honum
á morgnana og meðtóku mat hans
á stöðu dagsins. Það voru oft ægi-
lega skemmtilegir fundir sem við
slæddumst inn á utan þings menn
stundum. Það var reyndar auðvelt
að finna staðinn því maður rann
rakleiðis á gífurleg hlátrasköllin.
Þarna leitaði Lúðvík daglega ráða
og prófaði rök sín á félögunum.
En hann leitaði víða fanga og þeir
Lúðvík og Guðmundur Hjartarson
voru eins konar „vismænd" hreyf-
ingarinnar; eins og senatorar, vitrir
og ráðsnjallir. Sameiginleg ráð
þeirra um þróun hreyfingarinnar á
löngu árabili verða aldrei metin sem
skyldi. Og síðasta blaðagrein Lúð-
víks var einmitt afmælisgrein nú í
upphafi þessa mánaðar um Guð-
mund áttræðan.
Engin leið er að átta sig á Lúð-
vík án þess að hafa þekkt til Fjólu
Steinarsdóttur, eftirlifandi konu
Lúðvíks. Henni og Steinari syni
þeirra og öðrum niðjum sendum við
Guðrún heitar samúðarkveðjur á
þessari kveðjustund. Fjóla er hlý
kona og góður samferðamaður.
Lúðvík mat hana mikils og fuðraði
stundum upp þegar menn í opin-
berri stjórnmálaumræðu gerðu lítið
úr hlut húsmæðra. Þá fannst mér
einhvern veginn alltaf að hann
væri að taka upp þykkjuna fyrir
konuna sína. Til þeirra var gott að
koma og með þeim var gott að vera.
Það er ómögulegt að Lúðvík skuli
fallinn frá. Þó hann væri áttræður
að aldri skilur hann eftir sig skarð
sem verður ekki fýllt í bráð. En
hann kvaddi með sömu reisn og
alltaf ella á langri ævi. Örfáir dag-
ar eru síðan hann sást hlaupa hér
um bílaplanið í bláum frakka með
svartan hatt og skjalatösku undir
hendinni að brúnum bíl amerískum
sem svo renndi hér út af stæðinu.
Við stöndum eftir á malbikinu og
SJÁNÁNARBLS. 30
,))yz /. -J*'.?. c/gctesnder o/y)tyyz ácé//z///)i/f/ac)/)rj-/r)
Meðal heitra og kaldra rétta eru:
Sjávarréttasúpa, maríneruð síld, sinnepssíld, piparrótarsíld, karrýsíld, sjávarréttapaté, laxamousse,
villibráðarpaté, grænmetismousse, reyktur lundi, grísasulta, ali-rúllupylsa, reykt nautatunga, sjávar-
réttir í hvítvínshlaupi, reyktur áll, reykt hrogn, taðreyktur lax og silungur, kaldreyktur regnboga-
silungur, grafinn lax og silungur, sænsk jólaskinka, dönsk grísarifja-steik, kalkún, hangikjöt,
Londonlamb, glóðarsteikt lambalæri bæði heitt og kalt, gljáð grilluð grísarif, dönsk medisterpylsa,
salöt, heitar og kaldar sósur, heimabakað brauð, laufabrauð og tartalettur.
Ostar: Camembert, brie,Yrja, gráðostur og Port salut.
Fimm tegundir af ostatertum,
döðluhnetuterta og ris a la mande.
Verð:
í hádeginu kr. 1.695,- Á kvöldin kr. 2.395,-
Matreiðslumeistarar:
Skúli Hansen, Ásgeir Sæmundsson
og Magnús Öm Guðmarsson
D)'/'//) eeÆc:e/2//i. á
Skóldbní
L
Veitingahús við Austurvöll.
Pantanir í súna 62 44 55
*) Sktíli Hansen's beramte julefrokostbord.