Morgunblaðið - 27.11.1994, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1994 31*
MINNINGAR
LÚÐVÍK Jósepsson undirritar reglugerð um útfærslu fiskveiði-
landhelginnar í 50 mílur 1972.
í NESKAUPSTAÐ í lok fjórða áratugarins: Lúðvík Jósepsson, Bjarni Þórðarson og Jóhannes Stefánsson.
Þeir skiptu snemmá' með sér
verkum. Lúðvík átti að sjá um póli-
tíkina; Bjami um bæjarmálin; og
Jóhannes um útgerðina. Þvílíkir
byltingarseggir þurftu að sjálf-
sögðu að gefa út blað undir boð-
skapinn. Þar sem þeir höfðu engin
efni á prentsmiðjuvinnu og þaðan
af síður var til fjölritari, hömruðu
þeir boðskapinn á ritvél og notuðu
kalkipappír til að fá út fjórrit; og
svo aftur og aftur, þar til nauðsyn-
legu upplagi var náð. Svona vinna
bara „frelsaðir" menn.
Og þar sem þeir vissu að þeir
höfðu ekki roð við Jónasi á mann-
fundum var fundið ráð við því. Þeir
leigðu sér kjallaraherbergi með
speglum þar sem þeir sátu á síð-
kvöldum og „gestikúleruðu" framan
í spegilinn til þess að æfa tilþrifa-
mikinn stíl í ræðustól. Löngu
seinna, þegar Lúðvík tók ofan gler-
augun og hvessti augun framan í
fundarmenn, kom mér í hug sagan
af hinum unga Demosþenes í Nes-
kaupstað. Spegill, spegill herm þú
mér ...
Eitt hljótum við að viðurkenna
að leiðarlokum: Það er ólíku saman
að jafna hversu betur rættist úr
barnasjúkdómi kommúnismans hjá
þeim félögum Lúðvík, Bjarna og
Jóhannesi en þeim Plekþanov, Len-
ín og Stalín, sem meira þóttu þó
eiga undir sér. Að vísu hefur meiri-
hlutinn í Neskaupstað aðeins staðist
í hálfa öld, en Sovétið lafði í sjötíu
ár. En seint munu þeir Framsóknar-
kommar á Neskaupstað leiða þvílík-
ar hörmungar yfir Austfirðinga sem
Sovéttrúboðið eystra. Enda ólíku
saman að jafna - útgerðinni á
Neskaupstað eða ryðkláfum kjam-
orkuveldisins, sem nú mara í kafi
undan Novaya-Semlya.
Austfirðingar trúðu Lúðvík Jós-
epssyni snemma fyrir litlu. Og hann
var settur yfír mikið, enda brást
hann ekki trúnaði þeirra. Við mun-
um lengi minnast sjávarútvegsráð-
herrans Lúðvíks Jósepssonar, sem
með undirskrift sinni færði út land-
helgina, fyrst í 12 mílur 1958 og
síðar í 50 mílur 1972. Víst er það
svo að Hans G. Andersen, þjóðrétt-
arfræðingur, lagði traustan grund-
völl að þessari nýju sjálfstæðisbar-
áttu með framsýnni löggjöf um vís-
indalega verndun landgrunnsins
þegar árið 1948. Og lagði á ráðin
um sókn og vöm í því máli í tví-
sýnni atskák við rétttrúnað ríkjandi
lögfræði og hagsmunavörslu stór-
þjóða.
En Lúðvík Jósepsson var líka
réttur maður á réttum stað. Hann
hafði hafíst af litlu úr sjávarplássi
norður við Dumbshaf. Hann þekkti
af eigin reynslu harða lífsbaráttu
íslenskra sjómanna. Hann vissi að
afkoma þjóðarinnar var undir því
komin að auðlindin yrði ekki rán-
yrkt af útlendum togaraflota. Hann
var ekki haldinn neinni vanmeta-
kennd gagnvart útlendum stór-
bokkum og vissi vel, hvers hann
var megnugur. Hann var réttur
maður á réttum stað.
Og heimurinn tók eftir þessum
þótti innsiglisvörðum réttrúnaðarr
ins firn mikil að Lúðvík skyldi dirf-
ast að semja við „auðvaldsófreskj-
una“, þótt ekki væri nema um tolla-
lækkanir á físki. Samningamir
hefðu að vísu aldrei fengist nema
af því að Gylfa tókst að koma okk-
ur í EFTA, þrátt fyrir öll landráða-
brigslin.
Þótt lærður væri um „rekstrar-
grundvöll“ sjávarútvegsins, skorti
Lúðvík víðsýni til að ná áttum í
þessu veigamikla máli. Uppvakn-
ingar fortíðarinnar byrgðu honum
sýn til framtíðar. Það var á þessum
ámm sem ég fann upp hugtakið
„grútarbræðsluhagfræði" um boð-
skap Lúðvíks. Þessi hagfræði sner-
ist um að reikna arð af skuttogur-
um og loðnubræðslum, sem þjóð-
legum atvinnuvegum. Aðrir at-
vinnuvegir en sjávarútvegur og
landbúnaður voru úrskurðaðir
óþjóðlegir - stundum „sníkjudýr á
þjóðarlíkamanum“. Galdurinn var
sá að millifæra fjármuni frá óverð-
ugum til verðugra eins og t.d. þeg-
ar afli brást eða skuldasöfnun sjáv-
arútvegsins keyrði úr hófi. Aðferð-
in var gengisfelling. Afleiðingin
varð óðaverðbólga. Lærisveinar
Lúðvíks, ráðherragengi Alþýðu-
bandalagsins í ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsens, leiddu þessa „grútar-
bræðsluhagfræði" til rökréttrar
niðurstöðu með því að koma verð-
bólgunni upp í 130%. Þeir sem
voru fyrirfram dæmdir til að tapa
hverri orrustu í þessari vonlausu
baráttu við vindmyllurnar voru
launþegar. Samt hét það svo að
allt væri þetta gert í þeirra nafni
og í þeirra þágu. Þjóðin er fyrst
núna rétt að byrja að jafna sig á
þessum hremmingunv
Hagfræðileg hugsun var stimpl-
uð landsbyggðarfjandsamleg og þar
með óþjóðleg. Þessi grútarbræðslu-
hagfræði þótti líka góð hjá SÍS og
reið því risafyrirtæki loks að fullu
við lok Framsóknaráratugarins. En
það má Lúðvík eiga og þess skal
minnst að hann var langtum snjall-
ari málflytjandi þessarar fræði-
kenningar en nokkur þeirra, sem á
eftir komu og enn klappa sama
steininn.
Það var að fenginni þessari
reynslu sem ég lagði hart að þeim
Hannibal og Birni að láta vera að
mynda svokallaða vinstristjórn árið
1971, eftir kosningasigur Samtaka
fijálslyndra og vinstrimanna. Ég
lagði til að þeir fóstbræður veittu
Ólafi Jóhannessyni hlutleysi til að
mynda minnihlutastjóm meðan þeir
sneru sér að því með oddi og egg
að sameina jafnaðarmenn ásamt
þeim Gylfa og Benedikt, eins og
þeir höfðu verið kosnir til. Því mið-
ur átti ég ekki nóg undir mér í
þann tíð til að forða þessu slysi.
Og fór sem fór.
Sagan af þríeykinu, þeim Lúðvík,
Bjarna og Jóhannesi í Neskaupstað
er engu að síður kapítuli út af fyr-
ir sig í stjómmálasögunni. Sú var
tíð að jafnaðarmenn réðu lögum og
lofum í Neskaupstað undir forystu
gáfumannsins Jónasar Guðmunds-
sonar, sem seinna var kenndur við
píramída. Þeir fóstbræður Lúðvík,
Bjarni og Jóhannes voru rétt á þrí-
tugsaldri, þegar þeir byijuðu keifís-
bundið að grafa undan Jónasi og
ryðja brautina fyrir hina kommún-
ísku byltingu, a.m.k. á Neskaup-
stað.
harðsnúna útkjálkamanni. Sagan
segir að hann hafí komist næst því
íslenskra stjórnmálamanna að
prýða forsíðu Time Magazine sem
byltingarforinginn, sem stóð upp í
hárinu á ríkisstjórn hennar hátign-
ar, Bretadrottningar. En annar
hvor þeirra Makaríosar erkibiskups
á Kýpur eða Nassers Egyptalands-
forseta hafi rutt honum af forsíð-
unni á seinustu stundu. Time hefði
væntanlega selst vel í Neskaupstað
þann daginn. En varla hefði þá
Lúðvík, Bjarna og Jóhannes grun-
að það þá að þyrlubjörgunarsveit
Varnarliðsins ætti eftir að lenda á
Rauða-torginu og taka þátt í há-
tíðahöldunum á sjómannadaginn
sem sérstakir heiðursgestir arftaka
þeirra í bæjarstjórn Neskaupstað-
ar. Það mega gjarnan heita „sögu-
legar sættir".
Fyrir hönd okkar íslenskra jafn-
aðarmanna votta ég eftirlifandi eig-
inkonu Lúðvíks, Fjólu Steinsdóttur,
afkomendum þeirra, vinum og
vandamönnum samhygð og virð-
ingu.
Jón Baldvin Hannibalsson
Formaður Alþýðuflokksins -
Jafnaðarmannaflokks íslands.
Mér er það mjög minnisstætt,
þegar ég hitti Lúðvík Jósepsson í
fyrsta sinni. Það var morgun í maí
1963. Leiðin lá til Neskaupstaðar,
en efst í Oddsskarði, Eskifjarðar-
megin, var vegurinn lokaður vegna
snjóa. Verið var að moka, þegar
mig bar að og þar stóð Lúðvík í
ruðningnum á vegkantinum og beið
þes að vegurinn opnaðist fyrir um-
ferð. Hann heilsaði mér blátt áfram
og hóf að ræða dægurmálin eins
og við hefðum lengi þekkzt. Hann
var tilgerðarlaus í fasi og fram-
komu, eins við alla og kunni þá list
að gera viðmælendur sína jafna sér.
A síðan áttum við samferð
lengstaf og náið samstarf hin síð-
ari árin. Þótt heita ættum hvor á
sínum enda stjórnmálanna fór það
allt vel fram og drengilega af hans
hálfu.
Það væri auðvitað efni í langa
sögu að riija upp kynni af aust-
fírzkri pólitík upp úr miðri öld og
lýsa oddvitum hennar, Eysteini
Jónssyni og Lúðvík Jósepssyni. Það
væri betur að til þess gæfíst tími
og að á því næðust tök áður lýkur
nösum. Én skemmtileg var sú lífs-
reynsla og óborganleg. Á framboðs-
fundum mátti ekki á milli sjá hvor
vígfímari var. Allt var þó orðfærið
græskulaust, þótt undiraldan væri
þung, enda átti Lúðvík lengi vel
mjög á brattann að sækja og taldi
höfuðandstæðinginn á stundum
beita óvönduðum vinnubrögðum og
ofríkisfullum. En sjálfur var hann
allra manna ódeigastur í barátt-
unni, hvað sem í skarst.
Stjórnmálasaga Neskaupstaðar í
hálfa öld hefír verið skráð og þar
með saga þrístimisins, Lúðvíks,
Bjama og Jóhannesar. Á Bjarna
og Jóhannes er ekki hallað, þótt
fullyrt sé, að Lúðvík hafi verið ótví-
ræður foringi fyrir þeim og rauðu
herdeildinni, sem réð Neskaupstað
og allt fram undir þennan dag. Sá
grundvöllur, sem þeir lögðu, stend-
ur óhaggaður enn í dag og hlýtur
furðu að gegna á hraðfleygri öld
stórbreytinga. Gæti ekki hugsazt
að vígi þetta hafí staðið svo lengi
vegna þess að það hafi fremur ver-
ið byggt af hagsýni en hugsjónum?
Enginn vafi leikur á að upphaflega
hrifust þessir menn af hugsjón
kommúnismans og mun þó hin ill-
víga kreppa á fjórða áratugnum
einnig hafa kennt mönnum að fylkja
liði. Mér er þó nær að halda að
Lúðvík Jósepssyni hafí ekkert verið
heilagt nema það sem hann taldi
að bezt mætti gagnast sínu fátæka
fólki. Þess vegna átti hann auðvelt
með að halda stefnu sinni óbreyttri
þótt hljóðið í fjarlægri hugsjóna-
bumbu breyttist. Höfuðþátturinn i
þjóðmálabaráttu hans var ekki að-
fenginn, heldur heimaofinn úr ís-
lenzkri hugsjón að bæta kjör lítil-
magnans með öllum ráðum. Hann
sveigði ekki á bakborða þótt í móti
blési. Þrautsegju hans var við
brugðið.
Á Alþingi var hann í fremstu röð
ræðuskörunga, mælskur, rökfastur,
þekkingin víðtæk á öllum sviðum
þjóðmála, fastur fyrir og óvæginn
ef því var að skipta. . ^
Eftir að undirritaður hóf störf í
Landsbankanum lágu leiðir okkar
enn saman og bar þar aldrei skugga
á utan einu sinni þegar í odda skarst
vegna kaupa á Samvinnubankan-
um. Þegar þeirri hríð slotaði var
sú misklíð grafín og gleýmd um
leið enda hýsti Lúðvík aldrei smá-
muni úr dægurþrasi.
Landsbankanum vann hann sem
hann mátti og áttu hagsmunir
bankans raunar huga hans allan
hin síðari árin. Var bankastjórninni
hinn mesti stuðningur að áhuga
hans, árvekni og þekkingu.
Og nú er hinn glaðbeitti skilm-
ingamaður allur. Hann gekk fyrir
ættemisstapann svipstundis og var
það vel. Hinn mikli áhuga- og af-
kastamaður hefði kunnað því illa
að vera hamlaður af sjúkdómum.
Þó hefði hann þolað það líka um-
fram aðra menn flesta. Slík var
skapfesta hans.
Ég mun lengi sakna Lúðvíks Jós-
epssonar.
Sverrir Hermannsson.
Fyrir rúmum 40 árum kom Einar
heitinn Olgeirsson á fund föður
míns og bauð honum að fara til
Moskvu á alþjóðaviðskiptaþing, en
þeir Einar voru kunningjar frá
barnaskólaárum og höfðu haldið
þeim vinskap við þrátt fyrir ólíkar
stjómmálaskoðanir. Þetta við-
skiptaþing sótti þá m.a. Lúðvík Jó-
sefsson og þama í Moskvuborg
stofnuðu faðir minn og Lúðvík til
ævarandi vináttu.
Nokkrum ámm seinna fór Lúðvík
að koma af og til í kaffi til okkar
á Skólavörðustíginn og ekki kom
sjaldan fyrir að hann skrapp út um^
bakdyr á ráðuneytinu, þegar ann- 9
imar og leiðindamál vom að þrúga
hann á þeim stað. Var þá yfírleitt
slegið á létta strengi og talað um
eitthvað annað en það sem var
áhyggjuefni ráðherrans hveiju
sinni. Þróaðist þetta síðan fljótlega
upp í daglega morgunkaffifundi og
var Láms Blöndal bóksali einnig
með frá upphafi í þessum kaffí-
klúbbi, sem fljótlega fékk heitið
„Skuggaráðuneytið". Ég spurði
föður minn einu sinni að því hvern-
ig stæði á því að Lúðvík væri að
eyða tíma í að koma í kaffí til okk-
ar, en færi ekki í kaffí með „sínum
mönnum". Og ég held að svarið
hafí verið rétt, því faðir minn hélt
því fram að Lúðvík kynni vel við
sig innan um okkur sem töluðum
ekki við hann á allt of virðulegum
nótum en hefðum kímnina og grín-
ið í fyrirrúmi. Lúðvík hafði nefni-
lega einstakt skopskyn og gerði
ekki síður grín að sjálfum sér en
öðrum.
Eins og gengur og gerist með
ráðuneyti, þá fjölgaði „ráðherrum"
í þessu Skuggaráðuneyti eins og í
öðrum og varð kjarninn fljótlega
átta manns auk nokkurra „aðstoð-
armanna", sem litu inn af og til.
Tíminn frá 10-11 á hverjum degi
var tekinn frá hjá öllum og sektar-
ákvæðum beitt ef menn sinntu ekki
skyldum sínum. Þótt helst væri nú «
rætt saman á gamansömum nótum
þá voru nú dægurmálin oft rædd
af alvöru og þunga og höfðum við
ávallt verið sammála um að ef far-
ið hefði verið eftir okkar ráðum,
þá væri þjóðfélagið annað og betra
í d_ag!
Í umræðum okkar kom glögg-
lega í ljós hversu vel Lúðvík var
heima í flestum málum og hversu
óhemju fjótur hann var að setja'
sig inn í ný mál og átta sig á kjarna
hvers máls. Þegar rætt var um
pólitík líðandi tíma og stöðuna u
póhtískum refskákum þá voru nii
ekki allir „ráðherrar" á sama máli
um hvernig slíkum skákum myndi
lykta en oftast hafði Lúðvík séð
úrslitin löngu á undan öllum öðr-
um. Þá brosti hann bara og gerði
grín að okkur hinum. Þegar Lúðvík
tók flugið og hélt yfir okkur ræður
um sín hjartans mál, þá þögðum
SJÁ NÆSTU SÍÐU