Morgunblaðið - 27.11.1994, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ
v30 SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1994
__________________MIIMIMIIMGAR
L ÚÐVÍK JÓSEPSSON
LÚÐVÍK Jósepsson sjávarútvegsráðherra undirritar reglugerð
um útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 12 mílur 1958. Hjá honum
stendur Gunnlaugur E. Briem, ráðuneytissljóri.
hugsum til hans. Fyrir hönd Al-
þýðubandalagsmanna í Reykjavík
þakka ég Lúðvík Jósepssyni góða
leiðsögn og samfylgd. Persónulega
þakka ég honum hollráð og heilan
stuðning alltaf þegar mest hefur
legið við.
Svavar Gestsson.
Þegar langferðabílar voru að
þokast niður afleggjarann af Þing-
vallavegi niður að barmi Almanna-
gjár tók ég eftir því þar sem ég sat
við gluggann í einum bílnum að
skáhallt afturundan mér skálmaði
frakkaklæddur maður með hatt á
höfði fram með bílaröðinni. Þegar
maðurin kom nær sá ég að þar fór
enginn annar en Lúðvík Jósepsson,
réttra áttatíu ára að aldri á leið á
hátíðarfund Alþingis í tilefni af 50
ára afmæli lýðveldisins. Þangað var
hann boðinn sem sérstakur heiðurs-
gestur, annar af tveimur eftirlifandi
alþingismönnum sem setið höfðu
þingfundinn við lýðveldisstofnunina
17. júní 1944. Beinn í baki og tígu-
legur í fasi skálmaði hinn aldni
höfðingi framúr bílalestinni þar sem
hún þokaðist áfram í upprennandi
umferðarþöngþveiti dagsins og bar
hratt yfír. Þannig var Lúðvík Jós-
„ . epsson. Það gustaði af honum hvar
- sem hann fór, ekkert hik, engin
hálfvelgja, það var gengið beint til
verks, beint til ákvörðunarstaðar
hverju sinni.
Lúðvík Jósepsson var án nokkurs
vafa einn af mikilhæfustu forystu-
mönnum íslenskra sósíalista og
vinstri manna á þesari öld. Er þar
sama hvar niður er gripið, hvort
heldur sem er brautryðjendastarfíð
í Neskaupstað, störf hans á Alþingi
um 37 ára skeið, forystustörf hans
_ í hreyfíngu okkar alþýðubandalags-
manna, eða störf hans sem sjávar-
útvegsráðherra. Lúðvík var jafnan
í fremstu víglínu hvar sem hann fór
og dró hvergi af sér í þágu þess
málstaðar sem hann trúði á. Sam-
heldni og baráttuhugur hinna
frægu þremenninga í Neskaupstað,
Lúðvíks, Jóhannesar og Bjarna, er
löngu orðin ein af goðsögnum ís-
lenskrar stjórnmálasögu og sama
má segja um áratuga langar glímur
Lúðvíks og Eysteins eystra.
Lengst munu þó án vafa störf
Lúðvíks að sjávarútvegsmálum og
hafréttindamálum okkar íslendinga
halda nafni hans á lofti. Lúðvík á
þar næsta einstæðan feril að baki
en í bæði skiptin sem hann gegndi
embætti sjávarútvegsráðherra í
vinstristjómunum 1956-58 og
1971-74 unnust stórsigrar í okkar
réttindasókn sem fískveiðiþjóðar
með útfærslunum í 12 og 50 mílur.
í þessari baráttu allri var Lúðvík
jámkarlinn sem aldrei bognaði,
hann stóð fastur fyrir og innblásinn
af sannfæringu og kjarki sem dugði
til þess að safna sjómönnum og
útvegsmönnum um land allt saman
í eina fylkingu og í raun þjóðinni
allri þannig að hjáróma úrtöluradd-
ir máttu sín lítils. Á þessum vett-
vangi eru ekki aðstæður til að rekja
sem vert væri ómetanlegt framlag
Lúðvíks Jósepssonar á þessu sviði
sem á sinn stóra þátt í því að gera
ísland að því velferðarsamfélagi
sem það er í dag og er þá ekki
aðeins átt við útfærslu landhelginn-
ar heldur einnig stórfelld framfara-
skeið í íslenskum sjávarútvegi al-
mennt undir hans stjóm og fyrir
hans forgöngu.
Persónuleg kynni okkar Lúðvíks
Jósepssonar hófust þegar ég settist
í miðstjórn flokksins í hans for-
mannstíð á árinu 1978. Ég tók þá
sæti í miðstjórn Alþýðubandalags-
ins í kjölfar hins glæsilega kosn-
ingasigurs þegar sól Lúðvíks Jós-
epssonar reis einmitt hvað hæst á
íslenskum stjórnmálahimni. Hann
hafði leitt flokk sinn til sögulegs
sigurs, ekki síst í sínu eigin kjör-
dæmi þar sem hann og félagar
hans höfðu náð þeim árangri að
fá mest fylgi allra flokka og Lúð-
vík var kjörinn fyrsti þingmaður
-»kjördæmisins. Sú aðdáun sem ég
hafði borið fyrir Lúðvíki Jósepssyni
úr fjarlægð sem ungur maður með
vaxandi pólitíska meðvitund
minnkaði síður en svo við nánari
kynni.
Ég get hiklaust sagt það nú að
áherslur Lúðvíks höfðu mikil áhrif
á mig og málflutningur hans átti
sinn þátt í því að ég gekk til liðs
við Alþýðubandalagið. Ég gat auð-
veldlega gert flest sjónarmið hans
í málefnum atvinnuveganna og
varðandi byggðamál, launamál
o.fl. að mínum. Ég minnist þess
ekki heldur að okkur hafi síðan
greint á um nokkurt meiriháttar
mál sem uppi hefur verið í íslensk-
um stjórnmálum eða í okkar hreyf-
ingu og við á annað borð tókum
til umræðu.
Lúðvík hafði á árunum fyrir 1978
talað sig þannig beint að hjartarót-
um almennings til sjávar og sveita
á íslandi að óhætt er að fullyrða
að hann var á þessum tíma sá ís-
lenskur stjórnmálaforingi sem einn-
ar mestrar virðingar og lýðhylli
naut, langt útfyrir raðir kjósenda
Alþýðubandalagsins.
Állt frá þessum tíma var ég af
og til þeirrar gæfu afnjótandi að
eiga samskipti við Lúðvík Jóseps-
son, hitta hann að máli eða heyra
í honum gegnum síma, og fyrir þau
samskipti og þær samverustundir
er ég þakklátur. Það var ævinlega
jafn lærdómsríkt og uppörvandi að
eiga tal við Lúðvík. 'Hann var svo
lánsamur að haldá allgóðri líkam-
legri heilsu og fullri andlegri orku
og reisn til hins síðasta. Áhugi
hans á stjórnmálum var óbreyttur
og hann fylgdist með og greindi
aðstæður jafnharðan. Heimsóknir
til hans í bankann voru gjarnan
eins og að fara á stuttan og skarp-
an fyrirlestur um stjórnmála-
ástandið, þar sem aðstæður voru
greindar og metnar á svipstundu
á grundvelli langrar reynslu og
mikils innsæis. Síðast fyrir fáein-
um vikum áttum við alllangt sam-
tal og þá greindi hann aðstæður
þannig og spáði fyrir um atburði
næstu vikna svo nákvæmlega að
allt hefur það gengið eftir, þrátt
fyrir verulega umrótstíma í ís-
lenskum stjórnmálum.
Við núverandi og fyrrverandi
þingmenn Alþýðubandalagsins átt-
um saman kvöldstund með Lúðvík
í tengslum við áttræðisafmæli hans
í júnímánuði síðastliðnum. Það
kvöld verður okkur öllum minnis-
stætt og dýrmætt nú þegar ljóst
er að samverustundimar verða ekki
fleiri. Þama skilgreindi Lúðvík í
stuttri tölu á sinn skarpa og skil-
merkilega máta sjálfan sig sem
stjórnmálamann þannig að það
verður tæpast betur gert af öðrum.
Efnislega fórust honum svo orð að
það væri að sínu mati einkum
tvennt sem hefði mótað og einkennt
sig sem stjómmálamann. Annað
væri ræturnar í verkalýðsbarátt-
unni og samstaðan með verkalýðn-
um og vinnandi alþýðu landsins og
hitt væri tengslin við atvinnulífíð
og undirstöðuatvinnuvegina, ekki
síst sjávarútveginn.
Já, þannig var einmitt Lúðvík
Jósepsson. Hann stóð traustum fót-
um í gegnum áratuga umrót ís-
lenskra stjómmála, fastur fyrir og
fylginn sér, mótaður af lífsbaráttu
fátæks fólks í íslensku sjávarplássi.
Mótaður þannig að það veganesti
entist honum alla ævi. íslenskir
sósíalistar sjá nú á bak einum mesta
forystumanni sínum á þessari öld.
íslensk vinstrihreyfíng er mikilli
kempu fátækari.
Ég og fjölskylda mín vottum eft-
irlifandi eiginkonu og syni og öðmm
aðstandendum samúð okkar.
Með virðingu og þakklæti kveð
ég mikilhæfan mann.
Far þú vel félagi.
Steingrímur J. Sigfússon.
Með Lúðvík Jósefssyni er geng-
inn einn fremsti foringi íslenskra
stjórnmála á þessari öld. Lúðvík
naut mikillar virðingar, jafnt and-
stæðinga sinna og samherja. Lífs-
skoðun hans mótaðist af samúð
með islensku verkafólki og bágum
kjömm þess fyrr á öldinni og var
hann óþreytandi í baráttunni fyrir
bættum kjörum þess.
Hann hafði mikla trú á samtaka-
mætti almennings og vildi byggja
upp öflug fyrirtæki í eigu fólksins.
Hann sá snemma að möguleikar
okkar íslendinga em mestir í sjáv-
arútvegi og var einn helsti hvata-
maður þess að öflugur sjávarútveg-
ur var byggður upp í Neskaupstað.
Síðar varð Lúðvík alþingismaður
og ráðherra sjávarútvegsmála og
beitti sér fyrir ýmsum framfaramál-
um í fískveiðum og fiskvinnslu.
Hann tók virkan þátt í barátt-
unni fyrir útfærslu landhelginnar
og verður lengi minnst sem eindreg-
ins baráttumanns í því máli.
Leiðir okkar Lúðvíks lágu saman
í stjómmálabaráttunni í Austur-
landskjördæmi og á ég góðar minn-
ingar frá samskiptum okkar.
Lúðvík var ljúfur í viðmóti, afar
mælskur og talaði af miklum sann-
færingarkrafti. Þótt okkur hafí
stundum þótt hugurinn bera hann
heldur langt fram á veg var ekki
annað hægt en að dást að málflutn-
ingi hans og meitluðu tungutaki.
Við í Framsóknarflokknum átt-
um langt og gott samstarf við Lúð-
vík í áratugi og vil ég fyrir hönd
flokksins þakka það.
Undir forystu hans áttu Alþýðu-
bandalag og Framsóknarflokkur
farsælt samstarf í ýmsum málum
og ber þar hæst landhelgismál og
uppbygging sjávarútvegs eftir
1970. Bæði þessi mál skiptu miklu
um velmegun og framtíð þjóðarinn-
ar og átti Lúðvík ríkan þátt í far-
sælli lausn þessara mála.
Ég votta Fjólu, konu hans, samúð
mína og bið þess að góður Guð
styrki hana í sárum missi.
Halldór Ásgrímsson, for-
maður Framsóknarflokksins.
LÚÐVÍK var allt annarrar gerðar
en þeir merkisberar kommúnismans
á þriðja og fjórða áratugnum, sem
mest létu að sér kveða. Orðaflaum-
ur draumóraglópsins lék honum
ekki á tungu. Umvandanir umboðs-
manns rétttrúnaðarins féllu fyrir
ofan garð og neðan fyrir austan.
Sjálfsupphafin hégómadýrð hálf-
menntamanna sem boðuðu fagnað-
arerindið á kaffístofum auðnuleys-
isins, svokallaðra „stofukomma",
var honum eitur í beinum.
Samt var hann einn af þeim.
En kommúnismi Lúðvíks fyrir
austan var svipaðrar ættar og sós-
íaldemókratí Hannibals fyrir vest-
an. Þeir lærðu ekki réttlætiskennd-
ina af bók, heldur fundu þeir til
með bræðrum sínum og systrum
og vildu vinna sínu fólki það sem
þeir máttu. Lúðvík var í bernsku
einlægur kommúnisti, sem trúði á
framtíðarríkið eins og það var útli-
stað af mærð Einars og sigldum
beturvitringshætti höfuðskáldsins,
sem laug gerska ævintýrinu að
hans kynslóð.
Einhvern veginn hef ég á tilfinn-
ingunni að útgerðarforstjórinn að
austan hafi snemma fundið út að
„rekstrargrundvöllur“ þess póli-
tíska samyrkjubús, sem hér var
rekið í umboði Stalíns, hafi verið
óbeysinn. En látið kyrrt liggja.
Kannski af misskildum trúnaði við
æskuhugsjónina - en líklegar þó
af meðfæddri þijósku útkjálka-
mannsins. Hafi hann skynjað á
undan hinum „að veröldin hafði
hann vondslega blekkt" nennti
hann ekki að gera veður út af því,
heldur þagði þunnu hljóði með
glotti á vör. Ætli honum hafi ekki
fundist að hann ætti nóg með Nes-
kaupstað og „rekstrargrundvöll"
sjávarútvegsins, sem einatt var
tæpur? Kannski hann hafi ekki vilj-
að „missa glæpinn"; viljað vera
harðsvíraður og forhertur? Það er
alltjent afstaða sem skírskotar
gjarnan til þeirra sem verða að
bjarga sér sjálfír, af eigin ramm-
leik.
Auðvitað fannst okkur, hinum
yngri mönnum, sem kynntumst hon-
um lítillega seinna á lífsleiðinni, að
þessi þögla líkfylgd ranghugmynd-
anna sæti um hann og stæði honum
fyrir þrifum. Hann var umlukinn
þögn, sem auðvelt var að misskilja
sem þótta. En það var ekki þannig.
Hann bar annarra byrðar og vildi
ekki telja það eftir sér.
Sumir misskildu þetta og héldu
að hann vildi losna undir oki
lyginnar. Það var lengi hald
Hannibals, en einkum þó vopna-
bróður hans, Björns Jónssonar,
forseta ASÍ. Þeir fundu að meintur
kommúnismi Lúðvíks var annarrar
gerðar en hinna. Þeir héldu jafnvel
að hann væri sósíaldemókrat eins
og þeir - enda upprunninn úr sama
jarðvegi og þeir. Þessi misskilning-
ur átti mikinn þátt í stofnun kosn-
ingabandalags Hannibals og Lúð-
víks, sem kallað var Alþýðubanda-
lag. Það tók þá rúman áratug að
komast að hinu sanna - og leið-
rétta misskilninginn.
Annars var margt líkt með
Hannibal og Lúðvík, þrátt fyrir
aldursmun upp á rúman áratug.
Báðir voru þeir útkjálkamenn, sem
ólust upp við kröpp kjör sem meitl-
uðu hug og stældu kjark. Báðir
áttu þeir eftir að sækja að höfuð-
borginni, annar að vestan, hinn að
austan, og sitja í ríkisstjórnum
saman. Samt voru þeir gjörólíkir
menn. Stundum fannst mér eins
og Lúðvík væri austfirska útgáfan
af Hannibal. Báðir fetuðu þeir
sömu slóð að markinu en völdu
gerólíkar leiðir. Vestfirðingar nota
tungumálið til að tjá sig með því;
segja hug sinn allan - og eru ein-
att misskildir. Hannibal var erki-
Vestfírðingur, tilfinningaríkur og
örgeðja. Og kaus fremur stríð en
frið, ætti hann tveggja kosta völ.
Og hirti aldrei um að líta um öxl
til að sjá, hvort nokkur-fylgdi hon-
um að málum. Lét skeika að sköp-
uðu.
Lúðvík var allt annarrar gerðar,
þótt honum gengi hið sama til; að
rétta hlut síns fólks. Hann notaði
tungumálið einatt til að leyna hugs-
un sinni; tefldi aldrei á tvær hættur
og trúði á skipulagið umfram garp-
skapinn. Hannibal var sjarmör, sem
hreif fólk með sér. Lúðvík var
vinnuhestur, sem vann fólk til fylgi-
lags með hægðinni. Báðir voru póli-
tíkusar af guðs náð. Þeir áunnu sér
virðingu andstæðinganna, sem
komust snemma að því fullkeyptu;
að við menn væri að eiga.
Kynni mín af Lúðvík urðu aldrei
náin, þótt maðurinn væri mér hug-
leikinn. Ég sá út undan mér þegar
Hannibal, Finnbogi Rútur og Björn
Jónsson lögðu á ráðin með Lúðvík
um stofnun Alþýðubandalagsins í
stofu móður minnar árið 1956.
Sumarið 1958, þegar Lúðvík færði
út landhelgina í 12 mílur, gerðist
ég forhleramaður á flaggskipi sjáv-
arútvegsráðherrans, Gerpi. Og þótti
hálft í hvoru gaman að, hver völlur
var á stórútgerð þeirra Neskaup-
staðarkomma, Lúðvíks, Bjarna og
Jóhannesar.
Seinna þegar ég var snúinn heim
frá námi 1964 og hafði fengið viku-
blaðið Fijálsa þjóð til afnota til að
krefjast afdráttarlauss uppgjörs við
líkfylgd Einars og Brynjólfs, rakst
ég fljótt á þögnina sem umlukti
Austfjarðagoðann. Hann taldi gaff-
albitasölu til Sovéts skipta Austfirð-
inga meira máli en að bera sannleik-
anum vitni um sovétfasismann.
Seinna kynntist ég honum sem and-
stæðingi á árunum 1968-70, þegar
stríðið stóð um inngöngu okkar í
EFTA. Björn Jónsson setti mig í
nefnd, sem tilnefnd var af þing-
flokkunum, til að móta stefnu í því
máli. Þar kynntist ég mönnum eins
og Pétri Benediktssyni, Magnúsi frá
Mel og Lúðvík Jósepssyni, að
ógleymdum Gylfa, sem ruddi okkur
brautina til inngöngu í EFTA.
Ég hafði lúmskt gaman af að
fylgjast með vinnubrögðum Lúðvíks
í því máli. Hann treysti sér vel, var
töluglöggur, fróður og fundvís á
veilur í málflutningi andstæðinga.
Fylginn sér á fundum, ófyrirleitinn
í málflutningi, en þröngsýnn. Enn
voru það leifarnar af hinni heiman-
fengnu hugmyndafræði, sem stóðu
honum fyrir þrifum. Því að Lúðvík
hefði orðið fyrsta flokks lögfræð-
ingur og hinn frambærilegasti hag-
fræðingur, hefði hann getað hrist
af sér „hlekki hugarfarsins“, sem
lagðir voru á hann í æsku.
En hann treysti sér ekki til að
beita sér fyrir úrsögn úr EFTA,
eftir að hann var sestur í stól Gylfa
í viðskiptaráðuneytinu 1971. Þvert
á móti. Þrátt fyrir harða andstöðu
innan Alþýðubandalagsins, bar
hann ábyrgð á gerð fríverslunar-
samnings við Evrópubandalagið
1972 - svokallaðri bókun sex. Það