Morgunblaðið - 02.12.1994, Síða 18

18 . FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
UTANRÍKISRÁÐHERRAFUIMDUR NATO
Rússar vilja
víðtæka sam-
vinnu við VES
París, Brussel, London. Reuter.
ANDREJ Kozyrev, utanríkisráð-
herra Rússlands, lagði í gær til'
að Vestur-Evrópusambandið og
Rússland hæfu viðamikla sam-
vinnu á sviði öryggismála. Tillag-
an er túlkuð sem tilraun til að
minnka vægi Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) í öryggismálum
Evrópu og notfæra sér deilur milli
Breta og Frakka annars vegar og
Bandaríkjamanna hins vegar um
stefnuna í málefnum Bosníu.
Kozyrev hélt ræðu á fundi þing-
mannaráðs- Vestur-Evrópusam-
bandsins, sem á að verða varnar-
bandalag Evrópusambandsríkj-
anna þegar fram líða stundir.
Hann lagði til að stofnað yrði
Samstarfsráð VES og Rússlands
og bauð sambandinu aðgang að
upplýsingum frá rússneskum
gervihnöttum.
Evrópa sjái um sig sjálf
Utanríkisráðherrann hvatti
ennfremur til þess að Rússland og
Vestur-Evrópusambandið skipuðu
sérfræðinganefndir um hin ýmsu
mál sem stefndu öryggi Evrópu í
hættu. Hann kvaðst einnig vílja
að fiotar aðildarríkja VES og
Rússlands efndu til sameiginlegra
heræfinga til að bæta samvinnuna
j friðargæsluverkefnum.
Kozyrev sagði að Rússar vildu
samvinnu við Bandaríkin og
NATO í öryggismálum, en bætti
við: „Staðreyndin er samt sú að
við, Evrópubúar, ættum að sjá um
okkur sjálf.“ Ráðherrann réð leið-
togum NATO frá því að flýta sér
um of að stækka bandalagið í
austur en hann útilokaði þó ekki
að fyrrverandi kommúnistaríki í
Mið- og Austur-Evrópu gengju í
bandalagið þegar fram liðu stund-
ir.
Kozyrev sagði að stórveldin
ættu að aflétta viðskiptaþvingun-
um gegn Serbum og Svartfelling-
um sem hafa hætt að styðja þjóð-
bræður sína í Bosníu með vopnum.
Aðspurður sagði hann að Rússar
hygðust ekki kalla heim liðsmenn
sína í gæsluliði Sameinuðu þjóð-
anna í Bosníu, þótt þeir óttuðust
að mennirnir gætu orðið gíslar eða
skotspónn í átökunum.
Rifkind gagnrýnir Dole
Bob Dole, leiðtogi repúblikana
í öldungadeild Bandaríkjaþings,
hefur rætt við ráðamenn í Vestur-
Evrópu undanfarna daga. Hann
telur að NATO riði til falls vegna
deilnanna um aðgerðir í Bosníu
og vill herða loftárásir á Serba.
Malcolm Rifkind, varnarmálaráð-
Reuter
HERMAÐUR í liði múslimaforingjans Fikrets Abdic, er gerði uppreisn gegn stjórnvöldum í Sarajevo,
fagnar því að hafa tekið eina af skotgröfum stjórnarliða í Velika Kladusa, skammt frá Bihae.
Fréttir bárust af hörðum bardögum Króata og serbneskra uppreisnarmanna í Króatíu á miðviku-
dag en sæmilegur friður hefur verið milli þeirra síðan í mars. Bosníu-Serbar tóku nokkra úkra-
ínska gæsluliða SÞ í gislingu í gær og lögðu undir sig eftirlitsstöð þeirra og búnað.
herra Breta, sagði í gær að átökin
í Bosníu gætu magnast og valdið
stórhættulegri kreppu í alþjóða-
málum ef gæslulið SÞ yrði kallað
á brott og NATO herti loftárásir
sínar.
Rifkind vísaði á bug gagnrýni
þeirra Dole og Margaret Thatcher,
fyrrverandi forsætisráðherra
Breta. „Gallinn við röksemda-
færslu þeirra er að þau gefa sér
að sprengjuárásir á stöðvar Serba
muni út af fyrir sig hafa áhrif á
niðurstöðu stríðsins", sagði ráð-
herrann í viðtalið við BBC-
útvarpsstöðina.
Bretar og Frakkar hafa lagst
gegn auknum loftárásum, þeir ótt-
ast að mörg þúsund manna létt-
vopnað gæslulið þeirra muni verða
fyrir barðinu á reiði Serba vegna
loftárásanna. Bandaríkjamenn
hafa neitað leggja til landherlið í
gæslustarfið, þeir hafa á hinn bóg-
inn tekið þátt í loftárásunum.
Rifkind sagðist hafa spurt Dole,
hvað myndi gerast ef NATO eða
Bandaríkjamenn hæfu öflugar
loftárásir á Serba. „Hann gat ekki
gefið nákvæmt svar“, sagði Rif-
kind. Sjálfur taldi hann að Rússar
kynnu að telja sig nauðbeygða til
að koma Serbum, sem njóta mikill-
ar hylli í Rússlandi, til hjálpar og
þá yrði Bosníudeilan mun illvígari
en ella.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
Afleit reynsla
af samstarfi við SÞ
Reuter
JÓN Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra ræðir við Antonio
Martino utanríkisráðherra Ítalíu á ráðherrafundi NATO.
JÓN BALDVIN Hannibalsson ut-
anríkisráðherra situr NATO-fund-
inn í' Brussel fyrir íslands fiönd.
Hann segir að ekki þýði að neita
því að Atlantshafsbandalagið liggi
undir ámæli fyrir meint getuleysi
til að stilla til friðar og leysa vanda-
mál í Bosníu. Það sé hins vegar
ósanngjörn gagnrýni.
„Hinn ábyrgi aðili í þessu máli
eru Sameinuðu þjóðirnar. Það er
öryggisráðið sem hefur samþykkt
þær ákvarðanir, sem hafa verið
teknar, og ábyrgð á aðgerðum eða
aðgerðaleysi liggur því hjá SÞ.
NATO hefur boðist til að leggja
SÞ lið en hefur ekki sjálfstætt
ákvörðunarvald í þeim málum. En
hvort sem það er sanngjarnt eða
ekki þá þýðir þetta engu að síður
að bandalagið hefur orðið fyrir
álitshnekki. Það er margt sem
bendir til að þessi hugsun, að
NATO geti tekið að sér undirverk-
töku við friðargæslu en á ábyrgð
og undir stjórn stjórnlausrar stofn-
unar á borð við SÞ, geti ekki endað
nema með ósköpum," segir Jón
Baldvin.
Hann segir hins vegar að þrátt
fyrir allt hafí aðgerðirnar í Bosníu
skilað árangri hvað tvennt varðar.
„Það hefur tekist að líkna fólki og
bjarga ótöldum fjölda mannslífa.
Og það hefur tekist að koma í veg
fyrir að átökin breiðist út. Þetta
ber alls ekki að vanmeta en breyt-
ir ekki því að NATO sem slíkt, sem
einu samtökin sem raunverulega
er hægt að reiða sig á og hafði afl
til að knýja fram ákvarðanir, bíður
álitshnekki ef því er um kennt.
Mjög margir hér hafa orð á því að
reynslan af þessu samstarfi við SÞ
er afleit.“
Þegar utanríkisráðherra var
spurður um viðbrögð manna við
þeirri gagnrýni á NATO, sem kom-
ið hefði fram að undanförnu, og
yfirlýsingum um tilgangsleysi sam-
starfsins, sagði hann svarið við því
koma fram í samtölum manna á
milli. „Menn spyija: Hvað getur
komið í staðinn fyrir NATO? Og
svarið er að ekkert getur komið í
staðinn. Því er hins vegar ekki að
neita að ágreiningur er uppi í þessu
máli í Bosníu. Þar eru hinir and-
stæðu pólar fyrst og fremst þær
þjóðir sem hafa friðargæsluliða á
landi, fyrst og fremst Bretar og
Frakkar, og svo Bandaríkin. Þjóð-
imar sem leggja til friðargæsluliða
vilja ekkert aðhafast sem getur
stofnað öryggi þeirra í hættu. Tak-
markaðar loftárásir hefðu að þeirra
mati getað stigmagnað deiluna og
þeir eru því tregir til að samþykkja
slíkar aðgerðir. Á hinn bóginn hafa
SÞ lýst yfir griðasvæðum en ákveð-
ið að veija þau ekki þegar á þau
er ráðist. Ábyrgðin er öll Samein-
pðu þjóðanna og kemur í ljós að
samtökin geta einfaldlega ekki
stjórnað svona aðgerðum. Á NATO
þá að draga sig úr þessum aðgerð-
um? Eiga SÞ að draga sig út? Ef
það verður niðurstaðan eiga mú-
slimar tvímælalausa kröfu til rétts
til sjálfsvarnar og aflétta yrði
vopnasölubanninu."
Jón Baldvin sagðist ekki eiga von
á að gefnar yrðu út einhveijar af-
dráttarlausar yfirlýsingar um Bos-
níudeiluna fyrr en að samskipta-
nefndin um Boníu, þar sem Rússar
eiga einnig fulltrúa, hefði komið
saman í dag, föstudag.
Köfun hafin við flak Estóníu
Óráðið hvort
skipinu verður
bjargað
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
HAFIST var handa í gær að kafa
niður að flaki feijunnar Estóníu
sem fórst í Eystrasalti fyrir tveim-
ur mánuðum. Kanna á ástand feij-
unnar og leita að tölvu, sem var
í brúnni í von um að þar megi
finna upplýsingar er skýrt gætu
slysið.
Til köfunarinnar er notaður
rúmlega sextíu metra langur
prammi, sem er 25 metra hár.
Frá honum eru kafararnir sendir
með köfunarklefa niður á 75-85
metra dýpi, þar sem flakið liggur.
Fimmtán kafarar taka þátt í köf-
uninni. Þeir eiga að kanna ástand
feijunnar með tilliti til hvort og
hvernig hægt sé að hífa hana upp
á yfirborðið.
Einnig eiga þeir að leita að ein-
stökum hlutum, meðal annars
tölvu, sem var í brúnni. Hún er
talin geyma upplýsingar um at-
hafnir áhafnarinnar síðustu
klukkustundirnar.
Deilt um björgun ferjunnar
Strax og fréttir bárust um að
feijan hefði sokkið lofaði Ingvar
Carlsson forsætisráðherra að öllu
yrði kostað til björgunar hennar.
Þegar frá leið hafa hins vegar
runnið tvær grímur á yfirvöld um
hversu æskilegt það sé. Auk þess
sem björgunin yrði gríðarlega
kostnaðarsöm eru líka áhöld um
hvernig fara eigi með líkin úr feij-
unni.
Meðal ættingja eru skiptar
skoðanir um björgun. Sumir líta
svo á að hinir látnu hafi þegar
verið kvaddir með minningarat-
höfn í síðustu viku úti á sjó, þar
sem feijan fórst. Nú eigi hinir
látnu að fá að liggja í friði í votri
gröf. Aðrir mega ekki til þess
hugsa að hinir látnu hljóti ekki
greftrun, svo hægt sé að vitja
grafa þeirra.
Fyrir kafarana fimmtán verður
verkið óhemju erfitt, bæði vegna
aðstæðna en ekki síður vegna lík-
anna, sem óhjákvæmilega verða á
vegi þeirra. Kafararnir kafa
nokkrar klukkustundir á sólar-
hring en milli kafana verða þeir
að vera í þrýstiklefum, svo meðan
á köfun stendur skiptist á köfun
og klefavistin.
Stafninn ekki nógu traustur
Undanfarið hafa staðið yfír
rannsóknir á stafni Estóníu, sem
bjargað var upp fyrir skömmu.
Niðurstaðan bendir til þess að þó
skipið hafi á sínum tíma verið
hannað eftir gildandi reglum hafi
menn ekki gert sér nógu góða
grein fyrir þeim ofurkrafti, sem
stafninn varð að þola. Lásar og
festingar hafa kubbast í sundur
og þegar stafninn losnaði hefur
hann sennilega skollið á hleranum
undir og leitt til þess að hann
opnaðist, svo sjór flæddi inn.
Norræn siglingamálayfirvöld
ákváðu á fundi í gær að herða
reglur um útbúnað feija. Bæði
verður krafist styrkara stefnis, en
einnig betra eftirlits- og aðvörun-
arkerfís. Talið er óhjákvæmilegt
að feijuútgerðirnar velti kostnaði
af hertum reglum út í verð vöru-
og farþegaflutninga.