Morgunblaðið - 09.04.1995, Page 10

10 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KÆRUNEFND jafnréttismúla aö störfum. Frá vinstri: Ragnhildur Benediktsdóttir
formaéur, Margrét Heinreksdóttir og Siguróur Tómas Magnússon.
Jafnrétti í orði
— en ekki á borði
Frá því að kærunefnd jafnréttismála var
sett á laggimar um mitt ár 1991 hefur hún
afgreitt alls 32 mál. Ýmislegt bendir nú til
þess að þeim málum, sem stefnt verður fyr-
ir dómstóla í framhaldi af niðurstöðum
nefndarinnar, muni fjölga á komandi árum.
Jóhanna Ingvarsdóttir kynnti sér nokkur
þau álitamál, sem kærunefndin hefur haft
afskipti af í gegnum tíðina.
KÆRUNEFND jafnréttis-
mála hefur afgreitt alls
32 kærumál frá því að
hún tók til starfa um
mitt ár 1991. Að baki liggja 24
kærur frá konum og sex frá körl-
um, en allir þessir einstaklingar
hafa kært á grundvelli laga um
jafna stöðu og jafnan rétt kvenna
og karla sem samþykkt voru á Al-
þingi í marsmánuði 1991. Af þeim
32 málum, sem komið hafa til kasta
kærunefndar og hún úrskurðað um,
eru átta mál nú til meðferðar hjá
lögmönnum eða komin áleiðis á
æðri dómsstig. Þar af er aðeins einu
máli lokið fyrir Héraðsdómi Reykja-
víkur, sem úrskurðaði kæranda í
hag, og hefur því máli nú verið
áfrýjað til Hæstaréttar. Að mati
formanns kærunefndar bendir nú
ýmislegt til þess að þeim málum,
sem stefnt verður fyrir dómstóla i
framhaldi af niðurstöðum nefndar-
innar, muni fjölga á komandi árum,
ekki síst launakærum, í ljósi ný-
legra launakannana sem sýna svart
á hvítu að konur bera gjarnan
skarðan hlut frá borði miðað við
karlmenn í sambærilegum stöðum.
Á fyrsta starfsári kærunefndar
lágu fyrir íjórir úrskurðir og hið
næsta jafnmargir. Þar af voru þrjár
konur og einn karl kærendur hvort
árið. Árið 1993 úrskurðaði nefndin
í tólf málum, átta kvenna og fjög-
urra karia, og á síðasta ári lágu
einnig fyrir tólf úrskurðir nefndar-
innar og voru konur þá í öllum til-
fellum kærendur. Kærunefnd hefur
nú til umfjöllunar fjögur ný mál til
viðbótar, en þar til úrskurðir ganga
í málunum, er um trúnaðarmál að
ræða.
Jafnréttislög
Á íslandi hafa jafnréttislög verið
í gildi frá 1976, en núverandi lög
voru samþykkt í mars 1991. Megin-
inntak jafnréttislaganna er að kon-
um og körlum skulu tryggðir jafnir
möguleikar til atvinnu, launa og
menntunar. Hvers kyns mismunun
eftir kynferði er óheimil, hvort sem
er í launum, fríðindum, ráðningum,
stöðuhækkunum eða öðrum atrið-
um sem varða kjör starfsfólks. Þó
teljast sérstakar tímabundnar að-
gerðir, sem ætlaðar eru til að bæta
stöðu kvenna til að koma á jafn-
rétti og jafnri stöðu kynjanna, ekki
ganga gégn lögunum. Það telst
sömuleiðis ekki mismunun að taka
sérstakt tillit til kvenna vegna
þungunar eða bamsburðar. Jafn-
réttislögin leggja atvinnurekendum
sömuleiðis þá skyldu á herðar að
stuðla að því að störf flokkist ekki
í sérstök kvenna- og karlastörf.
Þegar starf er auglýst og um er
að ræða umsækjendur af gagn-
stæðu kyni sem teljast jafnhæfir til
að gegna starfínu ber þeim að öðru
jöfnu að ráða þann umsækjanda,
sem er af því kyni sem er í minni-
hluta í starfsgreininni. Að öðrum
kosti verðj tilgangi jafnréttislaga
ekki náð. í samræmi við þetta má
taka fram í starfsauglýsingu að
sérstaklega sé óskað eftir öðru
hvoru kyninu, en þá ber einnig að
geta þess að tilgangurinn sé að
jafna kynskiptingu í greininni.
Allir, sem telja á sér brotið skv.
ákvæðum jafnréttislaganna, geta
sér að kostnaðarlausu leitað úr-
skurðar kærunefndar jafnréttis-
mála, sem í sitja þrír löglærðir full-
trúar, þar af tveir tilnefndir af
Hæstarétti og einn án tilnefningar.
í nefndinni eiga nú sæti Ragnhildur
Benediktsdóttir skrifstofustjóri sem
gegnir formennsku, Sigurður Tóm-
as Magnússon skrif-
stofustjóri og Margrét
Heinreksdóttir sýslufull-
trúi.
Hlutverk
Hlutverk nefndarinn-
ar er að taka við ábend-
ingum um brot á ákvæð-
um jafnréttislaganna,
rannsaka mál af því til-
efni Og senda að rann-
sókn lokinni niðurstöður
til þeirra aðila er málið
snertir. Nefndin skal
einnig í sérstökum til-
vikum hafa frumkvæði
um ábendingar varðandi
framkvæmd jafnrétti-
slaganna. Atvinnurekendum, opin-
berum stofnunum, félagasamtökum
og öðrum þeim, sem upplýst geta
mál, er skylt að veita nefndinni all-
ar þær upplýsingar er málin varða.
Þegar um er að ræða mál, sem
ætla má að geti haft stefnumark-
andi áhrif á vinnumarkaðinn í heild,
skal kærunefnd leita umsagnar frá
heildarsamtökum launþega og við-
semjendum þeirra.
Álitsgerðir kærunefndar eru ekki
bindandi fyrir aðila. í þeim tilvikum
þar sem ákvæði jafnréttislaganna
eru, að mati nefndarinnar, brotin,
skal hún beina rökstuddum tilmæl-
um um úrbætur til hlutaðeigandi
aðila. í samráði við þá er nefndinni
heimilt að höfða dómsmál, fallist
mótaðili ekki á tilmæli nefndarinn-
ar. í þeim tilvikum getur nefndin
krafíst viðurkenningar á að jafn-
réttislög hafi verið brotin. Ennfrem-
ur getur hún krafist bóta vegna
fjártjóns og miska. Þeim málum
hefur fjölgað nokkuð þar sem aðili
óskar eftir að máli hans sé fylgt
eftir gagnvart atvinnurekanda.
Reynt er áður að leita sátta, en ef
það tekst ekki, er mál falið sjálf-
stætt starfandi lögmönnum til frek-
ari meðferðar.
Stöður og laun
Að sögn Ragnhildar Benedikts-
dóttur, formanns kærunefndar,
snúast málin í flestum tilfellum
ýmist um stöðuveitingar eða launa-
misrétti. „Því miður finnst mér ekki
hafa komið inn nógu mikið af launa-
kærum þó teikn séu á lofti um að
þeim muni fjölga nú i kjölfar launa-
kannana, sem sýna að launamis-
rétti viðgengst enn á vinnumarkaði
gagnvart konum þrátt fyrir þá jafn-
réttisbaráttu, sem háð hefur verið
á liðnum áratugum. Ennfremur
hefur tilkoma kærunefndarinnar
gert aðilum auðveldara fyrir og ég
tel að starf hennar komi til með
að verða enn viðameira á komandi
árum. Nefndinni er hinsvegar ekki
heimilt að fara í dómsmál nema í
samráði við þá einstaklinga, er
málin varða, og við gerum það ekki
nema þeir óski eftir því. Áður en
að því kemur, er reynt til þrautar
að ná sáttum sem er auðvitað lang-
farsælast fyrir alla aðila. Allir úr-
skurðir okkar enda yfírleitt á þvi
að reynt verði að finna lausn, sem
kærandi getur sætt sig við, en svo
er það auðvitað undir hælinn lagt
hvernig til tekst.“
Ragnhildur segir að kærunefndin
hafi aðeins í einu máli tekið að sér
slíkt sáttahlutverk þar sem báðir
aðilar óskuðu eftir því að nefndin
myndi aðstoða við sáttagjörð. Það
var mál Hrefnu Kristmannsdóttur,
jarðfræðings og starfsmanns Orku-
stofnunar, gegn Orkustofnun sem
kærunefndin tók fyrir á fyrsta
starfsári sínu. Málavextir voru í
stuttu máli þeir að yfirverkefnis-
stjóra Jarðhitadeildar Orkustofnun-
ar, sem er sá starfsmaður sem
gengur næst forstjóra, var veitt
tveggja ára launalaust leyfí að eig-
in ósk. Hrefna hélt því fram að
bæði forstjóri deildarinnar og yfir-
verkefnisstjórinn hefðu munnlega
gengið frá því við sig að hún leysti
yfirverkefnisstjórann af í leyfí hans,
en svo varð þó ekki þegar til kom
nema að hluta til. Karlmanni var
síðan falið að sinna tilgreindum
störfum sem yfirverkefnisstjóri
gegndi, en það tekið fram að ekki
væri verið að setja hann í stöðuna.
Mat kærunefndar jafnréttismála
var að sú ákvörðun forstjóra deild-
arinnar að fela karlmanninum þorra
verkefna yfirverkefnisstjóra í leyfí
hans mætti jafna við stöðubreyt-
ingu. Um væri að ræða starfssvið,
sem fæli í sér meiri ábyrgð en það
er kærandi gegndi og hærri laun.
Nefndin taldi að þrátt fyrir tíma-
bundna ráðstöfun væri hér um brot
á jafnréttislögum að ræða. Hún
beindi þeim tilmælum til orkumála-
stjóra að Hrefnu yrði falin störf
yfirverkefnisstjórans í leyfi hans
eða að stofnunin fyndi aðra lausn,
sem kærandi gæti sætt sig við.
Lyktir urðu þær að aðilar urðu
ásáttir um bætur til handa Hrefnu.
Dómsmál
Eins og áður er getið er einu
máli lokið fyrir Héraðsdómi Reykja-
víkur. Það er mál Jennýjar S. Sig-
fúsdóttur gegn Heilsuverndarstöð