Morgunblaðið - 09.04.1995, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. APRÍL 1995 21
EISTLAND
Kaliningrad
(Kopigsbefgí
AUSTURRIKI fOJNGVERJA
dSL €9 JPLAND
MOLD'
OATIA
ARMENÍA
JÚGÓ
SLAVÍA
BOSNM
HERSEi
Korsíka
BULGARIA
Sardinía
Heimild: Minonty Rights Group, The Economist.
Kortið er ekki tæmandi yfirlit um þjóð-
ernislega minnihlutahópa í Evrópu

JLAND
Færeyjar
oökotland,1
N-lrland.
BRÉTLÁNI)
’ IföSgæi ' ' h?t» < r &áf’ “
_ \ - - 'j'.V'v.v
ETTLAND
m j
LAND

HVITA
RÚSSLAND
«9
POLLAND
GIA
TEKKLAND
FRAKK

—
1995

MALTA
kypur
65. Walesbuar
66. Þjóbverjar
(þýskumælandi)
iMINNIHLUTAR
1. Bretónar
2. Búlgarar
J. Dagestar
1. Danir
19. Færeyingar
20. Galisíumenn
21. Grikkir
22. Hvítrússar
5. Finnar 23. Ingúsetar
5. Flæmingjar 24. ítalir
(flæmskumælandi) 25. Kabardínar
7. Frakkar 26. Kalmykar
(frönskumælandi) 27. Karatsjevar
3. Fríúiar 28. Katalóníumenn
29. Kirjálar 35. Moldovar
30. Komi 36. Mordvinar
31. Korsíkumenn 37. Múslimar
32. Króatar 38. N-írar
33. Ladínar 39. N-Ossetar
34. Mari 40. Pólverjar
41. Rómönskumælandi
42. Rúmenar
43. Rússar
44. Rúthenar
45. Samar
46. Sardiníumenn
47. Serbar
48. Sígaunar
49. Slóvakar
50. Slóvenar
51. Skotar
52. Sorbar
53. S-Ossetar
54. Svíar
55. Tatarar
56. Tékkar
57. Tsjerkessar
58. Tsjetsjenar
59. Tsjúvassar
60. Tyrkir
61. Ungverjar
62. Údmúrtar
63. Úkraínumenn
64. V-Fríslendingar
manna af þessum þjóðum voru flutt-
ir til Síberíu á Stalínstímanum og
traðkað á þeim á ýmsan annan hátt.
Þær telja sig nú eiga harma að
hefna.
Hafði einhver heyrt af þjóðunum
við Volgu, til dæmis Mordvinum,
Bashkirum og Tsjúvössum, sem
sumar hveijar sitja á gjöfulum olíu-
lindum og myndu endanlega kippa
fótunum undan stöðugleika i Rúss-
landi ef þær ákvæðu að reyna sömu
leið og Tsjetsjenar?
Og hver hafði heyrt um Rúthena,
sem búa í Karpatafjöllum og eru
líkast til rúmlega milljón talsins?
Þeir nutu sjálfsstjómar innan
Tékkóslóvakíu seinustu mánuðina
fyrir yfirtöku Hitlers á fjórða ára-
tugnum, en svo hefur lítið heyrzt
frá þeim fyrr en á seinustu árum,
nú þegar þeir vilja sínar eigin út-
varpsstöðvar og skóla og aukna
sjálfstjórn innan Úkraínu.
Hér og þar í Austur-Evrópu eru
þannig nýir eða væntanlegir kunn-
ingjar í heimsfréttunum, sem
heimta eigið ríki eins og aðrar og
jafnvel fámennari þjóðir hafa feng-
ið.
Stöðugleikasáttmcilinn
Það er því engin furða að menn
hafi reynt að spyma við fótum. í
síðasta mánuði undirrituðu 52 Evr-
ópuríki svok,allaðan stöðugleikasátt-
mála Evrópu. Sáttmálinn, sem sam-
inn er að frumkvæði Evrópusam-
bandsins, ekki sizt núverandi for-
ysturíkis, Frakklands, gerir ráð fyr-
ir að ríki Evrópu virði réttindi minni-
hlutahópa og skuldbindi sig jafn-
framt til að virða núverandi landa-
mæri í álfunni. Evrópusambandið
gerir þá kröfu til þeirra ríkja, sem
sótt hafa um aðild að sambandinu,
að þau virði réttindi minnihlutahópa
og standi ekki í landamæradeilum
við nágrannaríkin, eigi þau að geta
gengið í ESB.
í viðaukum samningsins er fjöldi
undirsamninga um gagnkvæma við-
urkenningu landamæra og aðgerðir
í þágu minnihlutahópa. Þar á meðal
er samningur Slóvakíu og Ungverja-
lands um að landamærum verði
ekki breytt þótt meira en hálf millj-
ón Ungvetja búi i Slóvakiu; fremur
verði reynt að tryggja pólitísk rétt-
indi þeirra. Hins vegar tókst ekki
að ná samningum milli Ungvetja-
lands og Rúmeníu um réttindi ung-
verska minnihlutans og ijölmörg
önnur deilumál eru óleyst þrátt fyr-
ir undirritun sáttmálans.
Gagnrýnendur stöðugteikasátt-
málans hafa bent á að með gerð
hans sé fyrst og fremst horft til
skamms tíma og reynt að fyrir-
byggja deilur, sem séu i uppsigl-
ingu. Það þurfi að horfa lengra fram
á við og reyna að leysa hinn undir-
liggjandi vanda, sem er margum-
ræddur árekstur milli þeirra stað-
reynda að þjóðir eru ekki skýrt af-
markaðar, og hins, að flestar þjóðir
vilja sitt eigið þjóðríki, sem er full-
valda og þar af leiðandi skýrt af-
markað.
Nýjar hugmyndir í Vestur-Evrópu
Það er hins vegar langt í frá að
lausnin blasi við. Sumir hafa bundið
vonir við þróunina innan Evrópu-
sambandsins. Bent hefur verið á að
í Vestur-Evrópu eigi „þjóðríkið"
undir högg að sækja, annars vegar
vegna þess að völd og verkefni hafi
færzt til yfirþjóðlegra stofnana
ESB, hins vegar af því að í flestum
ESB-ríkjum hafi orðið þróun í átt
til aukinnar sjálfstjómar héraða og
svæða.
í Vestur-Evrópu er fjöldi ríkis-
lausra smáþjóða og minnihlutahópa,
rétt eins og austar í álfunni, og í
sumum tilfellum (Norður-írland,
Baskaland, Bretónaskagi) hafa
þjóðemissinnar ógnað öryggi við-
komandi ríkja. Minnihlutaþjóðernis-
hreyfingar innan ESB binda hins
vegar miklar vonir við áðumefnda
þróun. Hreyfingar t.d. Walesbúa,
Bretóna, Baska og Katalóníumanna
vonast til að geta stjómað til dæm-
is mennta-, menningar- og heil-
brigðismálum heima í héraði, en
hermál, stærri ákvarðanir i efna-
hagsmálum, til dæmis um peninga-
mál, og utanríkismál verði á könnu
sambandsstjórnar í Evrópuhöfuð-
borginni Brussel.
Hugmyndin höfðar til minnihluta-
þjóðernissinna meðal annars vegna
þess að hún gæti fullnægt kröfu
þeirra um að allar þjóðir séu jafnar
— stjómvöld í Bilbao og Madríd,
Cardiff og London yrðu undir sömu
yfirstjórn sett, sem væri ekki yfír-
stjórn einnar þjóðar, heldur sam-
þjóðlegs valds, þar sem allar þjóðir
ættu fulltrúa. Vísi að samkomu, sem
væri fulltrúi slíks valds, sjá menn
til dæmis í svokallaðri héraðanefnd
ESB, sem var sett á stofn með
Maastricht-sáttmálanum. Þar sitja
meðal annarra forsætisráðherrar
bæði Baskalands og Katalóníu.
Nefndin hefur hins vegar enn sem
komið er lítil völd.
Sumir þjóðernissinnar viðurkenna
jafnvel að fullveldishugtakið hafí
breytzt og sjálfstætt ríki sé ekki
®jafneftirsóknarvert og áður. „Af
hverju ættum við að stofna nýtt ríki
í hinni nýju Evrópu? Rfkin munu
leysast upp,“ segir Xabier Arzallus,
formaður Þjóðemisflokks Baska, í
samtali við The Economist.
Verði hugmyndir af þessu tagi
einhvern tímann að vemleika, gætu
þær hugsanlega leyst þann vanda,
sem við blasir i Austur-Evrópu. En
forsenda þess, að þær gangi upp,
er meðal annars þróað efnahags-
og stjómmálalíf, sem ekki er enn
fyrir hendi þar. Og draumsýn
Arzallusar er enn órafjarri, jafnvel
í Vestur-Evrópu. „Þjóðríkið" lifír
þar góðu lífi. Ef menn gefa sér hins
vegar þá forsendu, að landamæri í
Evrópu eigi að haldast óbreytt, verð-
ur að leysa þjóðemisvandamál á
annan hátt en með stofnun nýrra
ríkja. Lausnir á þorð við stöðug-
leikasáttmálann era því sennilega
það skársta, sem við höfum í bili,
og gætu leitt til hægfara þróunar á
lengri tíma.
Þjóðernishyggjan er
ekki uppskrift að
friði og hamingju í
heiminum, vegna
þess annmarka að
fæstar þjóðir búa á
eyjum langt úti I hafi.
Hún er þvert á móti
uppskrift að átökum
og glundroða. Þjóð-
ernishyggjan er ein-
hver áhrifaríkasta
hugmyndafræði,
sem hefur verið
fundin uppf að því
leytinu að ótrúlega
margir hafa verið
þess fýsandi að
deyja — og drepa —
fyrir þjóð sína I
stríði.