Morgunblaðið - 12.09.1995, Síða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 12. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Skóli - til hvers?
SÍÐASTA grein fjallaði um erlenda
uppeldisfrömuði og upphaf ísl.
bamaskólans. Nú verður fjallað um
gagnrýni sósíalista á skólann og
hugmyndir þeirra um hlutverk hans
og tilgang.
Gömlu sósíalistarnir
Ég hélt því fram í síðustu grein
að almenningur hefði verið ánægður
með bamaskólann sem var stofn-
aður með lögum 1907 og var alþýðu-
skóli í orðsins bestu merkingu; skóli
fyrir öll böm. Sósíalistar hafa alltaf
lagt áherslu á mennta- og menning-
armál og í nýsköpunarstjórn Ólafs
Thors 1944-1947 fór sósíalistinn
Brynjólfur Bjamason með ráðuneyti
menntamála. Hann gekkst fyrir
setningu nýrra fræðslulaga og laga
um menntakerfi. Með nýju lögunum
var kveðið á um jafnrétti allra til
menntunar, sérstaklega til fram-
haldsmenntunar. Landspróf mið-
skóla gerði bömum af alþýðuheimil-
um auðveldara en áður að komast
í menntaskóla þar sem foreldrar
þurftu ekki lengur að bera kostnað
af dýrri einkakennslu fyrir inntöku-
prófín. Mér virðist að gömlu sósíal-
istarnir eða vistrisinnamir, sem
margir hveijir voru frábærir kenn-
arar og skólamenn, hafí fagnað
þessum lögum enda voru þau sann-
kölluð jafnréttislög.
En var gamli barnaskólinn þá
ekkert gagnrýndur? Hvað með alla
steinmnnu kennarana sem stóðu
með bendiprikið reitt um öxl? Auð-
vitað var skólinn gagnrýndur hér á
landi sem annars staðar. Skrípa-
myndinni af vonda
kennaranum var samt
ekki haldið á loft að
ráði fyrr en Síðar.
Gagnrýni má líka fínna
hjá sumum róttækum
höfundum á því skeiði
sem hér um ræðir, á
fyrri hluta aldarinnar
og fram um miðjan sjö-
unda áratuginn. Sjálf-
sagt er þekktust gagn-
rýni Þórbergs Þórð-
arsonar í bókinni Ofvit-
inn. Þórbergur stund-
aði nám í Kennaraskól-
anum í eitt ár, en hætti
þá af því að hann ætl-
aði að lesa utan skóla
og taka síðan inntökupróf í Lærða
skólann. Er skemmst frá því að
segja að honum þótti meira gaman
að ræða eilífðarspursmálin við
kunningja sína en leggja alúð við
námið og eftir þijú ár var útséð um
að hann kæmist nokkru sinni í skól-
ann eftirsóknarverða. En kennarar
í Kennaraskólanum veturinn 1912-
1913 fá kaldar kveður frá honum
þrjátíu árum síðar, ekki síst skóla-
stjórinn séra Magnús Heigason sem
var mikill öðlingsmaður og mann-
vinur.
Gagnrýni Þórbergs beinist eink-
um að andleysi kennara, skorti
þeirra á djúphygli og kröfu þeirra
um utanaðlærdóm. Hér er ekki um
frumlega gagnrýni að ræða heldur
hefðbundna gagnrýni á skólann
sem borgaralega stofnun sem sum-
ir íslenskir róttæklingar tóku undir
á þessum árum, gagn-
rýni sem sækir nær-
ingu í kenningar
margra uppeldisfröm-
uða og umbótamanna
i skólamálum. Athygl-
isvert er hins vegar að
svipaða gagnrýni er
ekki að fínna hjá þess-
um aðilum á leikskóla
eða dagvistarstofnanir
þó að þær séu líka
borgaralegar. Hvers
vegna? Líklega vegna
þess að sósíalistar
börðust fyrir þessum
stofnunum en borg-
aralegir flokkar lögð-
ust gegn þeim lengi
vel. Sveitamaðurinn Þórbergur fell-
ur t.d. í stafi yfir ágæti barnagarð-
anna, sem hann kallar svo, er hann
var í heimsókn í Sovétríkjunum á
fjórða áratugnum. Hann hrósar
góðum aðbúnaði barnanna þar og
sérmenntuðum fóstrum en kemur
síðan að því sem er meginatriði í
uppeldisstofnunum þessum. „Vistin
í görðum þessum,“ segir Þórberg-
ur, „lýtur öll að því að efla með
börnunum líkamlega hreysti, glæða
gáfur þeirra og draga fram í þeim
þá eiginleika, sem síðar meir verði
skapandi afl til að byggja upp full-
komið sameignarþjóðfélag."
(Rauða hættan. 1977. Mál og
menning.)
Tæki til byltingar
Og þá er mál til komið að rifja
upp kenningar sumra uppeldisfröm-
Helga
Sigurjónsdóttir
Tölvur og tækni
Fimmtudagsblaði Morgunblaðsins, 28. september nk., fylgir blaðauki
sem heitir Tölvur og tækni, en þann dag hefst í Laugardalshöll
tölvusýning. í þessum blaðauka verður fjallað um sýninguna, það
nýjasta í tölvutækni, alnetið (Internetið) og tækni því tengdu, aukna
samkeppni á einkatölvumarkaðinum, nýjungar í fyrirtækjatölvum,
CD-ROM tæknina og forrit og leiki á CD-ROM diskum, nýjar
leikjatölvur og tölvubækur. Einnig verður fjallað um nýjustu tækni í
hljómtækjaheiminum og þróun sjónvarps- og farsímatækni.
Þeim, sem áhuga hafa á ab auglýsa í þessum blabauka, er
bent á ab tekib er vib auglýsingapöntunum til kl. 13.00
fimmtudaginn 21. september.
Nánari upplýsingar veita Rakel Sveinsdóttir og Dóra Gubný
Sigurbardóttir, sölufulltrúar í auglýsingadeild, í síma
569 1171 eba meb símbréfi 569 1110.
-kjarni málsins!
uðanna sem ég gat um í síðustu
grein. Comenius á 16. öld vildi nota
skólann til að skapa friðsama menn,
Rousseau á 18. öld vildi það líka
svo og Dewey á þeirri 20. Af þessu
sést að hugmyndimar um að breytt
hlutverk skóla, úr fræðslustofnun í
uppeldisstofnun, em ekki nýjar af
nálinni. Lítum nánar á kenningar
Rousseaus. Að hans dómi var um
tvennt að velja í uppeldinu, annað-
hvort algjört „náttúrulegt“ frelsi
eins og Emile fékk eða uppeldi til
Fyrir róttækum 68-
kynslóðarmönnum var
það nánast trúaratriði,
segir Helga Signrjóns-
dóttir í 3ju skólamála-
grein sinni, að salla nið-
ur gamla skólann.
skilyrðislausrar undirgefni við þjóð-
félagið. Hið fyrra var óframkvæm-
anlegt, sagði hann, hið síðara því
aðeins að þjóðfélagið/ríkið væri
réttlátt og tæki einstaklingunum
fram að siðferði og réttsýni. Til að
skapa réttlátt ríki þarf að ala börn-
in upp á réttan hátt - á barnaheimil-
um og í uppeldisskólum undir stjórn
menntamanna (uppeldisfrömuða).
Þeir einir vissu hvað var rétt og
hvað var rangt í þessum efnum,
ekki heimskur almenningur enda
var honum ekki trúandi fyrir uppeid-
inu. í höndum hans spilltust börnin
og réttlátt ríki yrði ékki að veru-
leika. Þess vegna var uppeldi á
stofnunum ríkisins nauðsyn. Þá yrði
maðurinn og ríkið eitt, „menn yrðu
góðir, þeir yrðu hamingjusamir og
hamingja þeirra og velferð lýðveldis-
ins yrði eitt og hið sama". (Int-
ellectuals. 1990: 21-25.)
Fæstir gömlu ísl. sósíalistanna eða
vistrisinnanna virðast hafa tileinkað
sér þessar hugmyndir ef marka má
skrif þeirra um skólamál á fyrri hluta
aldarinnar. (T.d. Gunnar M. Magn-
úss.) Hins vegar tóku þeir og marg-
ir fleiri undir hugmyndir uppeldis-
frömuða um þörfína fyrir sveigjan-
leika, mannúð og mildi gagnvart
bömum og unglingum. Það kom
þjóðfélagsbyltingu samt sem áður
ekkert við. Hugmyndimar um skól-
ann sem byltingartæki, skólann sem
uppeldisskóla, náði hins vegar að
blómstra í nýju vinstrihreyfíngunni
(The New Left) sem efldist mjög í
öllum vestrænum löndum um og eft-
ir 1960. Fyrir róttækum 68-kynslóð-
armönnum varð það nánast trúaratr-
iði að salla niður gamla skólann og
taka kennara á taugum. Sjálfsagt
hefur fæstum verið ljóst hvað þeir
voru í raun og vera að tala um, áróð-
ursmenn fyrir byltingum afla sér
ævinlega fylgismanna með óljósu
tali eða svo torráðnu að erfítt er
fyrir aðra en innvígða að vita hvað
er á ferðinni. Hvað um það, hvort
sem skilningurinn var meiri eða
minni varð almenn krafa vinstri-
manna á sjöunda og áttunda ára-
tugnum (og er enn hjá sumum) að
skólinn, bæði grann- og framhalds-
skóli, ætti fyrst og fremst að vera
uppeldisskóli, fræðsla í hefðbundnum
námsgreinum skipti litlu máli. Það
væri eina leiðin til þess að skapa
nýjan og betri heim, nýjan mann,
mann í anda Rousseaus. Róttæk
breyting á inntaki skóla varð því
pólitísk nauðsyn. Wolfgang Edel-
stein, sem hvað mest hefur barist
fyrir breyttu hlutverki skóla hér á
landi, inntaki hans og kennsluhátt-
um, viðurkennir þetta er hann segir
í bókinni Skóli - nám - samfélag:
„Nýbreytni í námi og kennslu virtist
bjóða fram lausn á allsheijarvanda-
málinu um misrétti - lausn sem í
bjartsýni bauð að byltingar yrði ekki
lengur þörf.“ (Bls. 257.) Hann grein-
ir síðan frá því að stefna með þetta
að leiðarljósi (Targets for Education)
hafi verð mótuð af OECD, Efna-
hags- og samvinnustofnun Evrópu-
landa og Bandaríkjanna árið 1980.
Þá hafí skynsemi og vald gengið í
bandalag til að vinna að framförum.
En því miður, að hans dómi, íhalds-
öflin fóra að ráðast á nýja skólann.
Tekið skal fram að ég hef valið
að nota orðið uppeldisskóli um nýju
skólagerðina af því að Wolfgang
Edelstein gerir það í bók sinni Skóli
- nám - samfélag, t.d. í greininni
Námsverksmiðja eða uppeldisskóli
(bls. 111-116). Wolfgang vill að
framhaldsskólinn verði líka uppeld-
isskóli í anda grannskólans. sbr.
greinina Æskan og menningin (bls.
133-156). Þar með er ekki sagt að
gamli skólinn hafi ekki sinnt upp-
eldi á neinn hátt né að skólar eigi
eingöngu að miðla fræðslu. Nánar
um þetta í næstu greinum.
Höfundur er kennari og
námsráðgjafi.
PROFUTURA
Nú líka augnkrem, hólskrem og
kraftmiklir Serum dropar.
Þú þarít ekki að vera hrædd viS hrukkur lengur.
Profutura krem flytur 30 sinnum meira af A og E
vítamínum inn í húðina en lípósóm. Hrukkur myndast
síöur og húðin verður fallegri dag fró degi.
MARBERT
Við seljum MABBERT:
- og þú lítur vel útl
Nono, Hólngarii; Libin, Mjódd; Spes, Háeleilisbmit; Sandra, Laugavegi; Brá, Laugavegi; Bylgjan, Kápovogi; Snyrtiböllin,
Caröabæ; Sandra, Halnarlirdi; Gallery Förban, Kellavik; Krisma, Isalirbi; lömhúsib, Akureyri; Apótek leslmannaeyja.