Morgunblaðið - 11.10.1995, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 1995 21
fall núll-tjóna er lágt á Islandi í
ljósi þess að í Svíþjóð er talið að
um helmingur tilkynntra ábyrgð-
ar- og húftjóna leiði ekki til
greiðslu bóta vegna þess að trygg-
ingatakinn er ekki valdur af tjón-
inu eða hann vill frekar halda
bónus í ábyrgðartryggingunni.
Hugsanlegt er að færri núll-tjón
hér á landi bendi til rýmri bótarétt-
ar.
Meðalslysið dýrara á íslandi
Kostnaður við hvert bótaskylt
líkamstjón virðist vera töluvert
hærri á íslandi en í Svíþjóð og
Noregi. Þegar bótum tryggingafé-
laganna er jafnað út á hvern slas-
aðan einstakling sést að meðal-
bæturnar eru rúm milljón á ís-
landi en 630-650 þúsund í Svíþjóð
og Noregi.
- Kostnaður Skandia vegna slysa
á fólki er þrefalt meiri á Islandi en
í Svíþjóð. Þegar slysabótum fé-
lagsins er deilt á alla bíla sem
félagið er með í tryggingu í Sví-
þjóð jafnar kostnaðurinn sig út á
tæplega 5 þúsund kr. á bíl en sam-
bærileg tala fyrir ísland er tæp-
lega 15 þúsund kr. Erik Elvers
treystir sér ekki til þess að segja
til um hvort ástæða þessa munar
sé mismunandi fjöldi líkamstjóna
eða hvort mikill munur er á tjóna-
bótum að meðaltali fyrir hvert
tjón, vegna þess hve venjur um
talningu tjóna eru mismunandi
milli landa og jafnvel félaga. í
Noregi virðist meðaltalið vera litlu
hærra en í Svíþjóð, eða 5.500 kr.
á tryggðan bíl, þegar litið er á
niðurstöðuna hjá öllum norsku fé-
lögunum. Hins vegar segir Erik
að svo virðist sem kostnaður við
slysabætur sé mun lægri í Dan-
mörku en í Svíþjóð og Noregi þó
ekki séu til samanburðarhæfar
tölur um það.
Munatjónin svipuð
Ekki liggja fyrir tölur um
meðaltalskostnað við eignatjón í
umferðaróhöppum á Norðurlönd-
unum. Tölur Skandia gefa vís-
bendingar um að meðal munatjón
í ábyrgðartryggingu kosti svipað
hér og í Svíþjóð, eða um 100 þús-
und kr. Tölur frá Noregi benda til
þess að kostnaðurinn þar sé á svip-
uðu róli.
Aftur á móti er meðaltjón í
kaskótryggingu nokkru dýrara
hér, eða 175 þúsund á móti 110
þúsund í Svíþjóð. Erik Elvers
bendir á að munurinn á meðaltjóni
í húftryggingu á milli landanna
geti stafað af mismunandi trygg-
ingavenjum. Þannig sé húftrygg-
ing helmingur allra ökutækja-
tiygginga í Svíþjóð en aðeins
fjórðungur á íslandi. Líklegt sé
að dýrustu bílarnir séu tryggðir á
íslandi og það sé ástæðan fyrir
því að húftjónin eru dýrari.
Hafa ber í huga við samanburð
á þessum tölum að Skandia er
með örfá prósent af trygginga-
markaðnum hér, þó ekkert bendi
til þess að tjónin séu öðruvísi hjá
því félagi en öðrum. Tölurnar
benda þó óvítrætt til þess að ekki
þurfi að leita að ástæðu hærri
tjónakostnaðar hér í kostnaði við
hvert eignatjón, heldur í fjölda
tjóna sem tryggingafélögin bæta
og dýrari slysum á fólki.
Fleiri slasaðir í
færri árekstrum
Eins og rakið hefur verið í ann-
arri grein er ekki hægt að fullyrða
um áreiðanleik opinberra talna
sem gefa til kynna að slys og
árekstrar séu séu mun fleiri á ís-
landi en í nágrannalöndunum. Þær
upplýsingar um fjölda bótaskyldra
tjóna sem raktar eru hér að ofan
hljóta þó að renna stoðum undir
þá skoðun að hér verði fleiri slys
í umferðinni en í nágrannalöndun-
um. Það eru þó fleiri atriði en sjálf
slysin sem geta skýrt það að ís-
lensku tryggingafélögin bæti mun
fleiri tjón en félögin í nágranna-
löndunum. Þar koma til sögunnar
mismunandi bótareglur milli
landa, bæði reglur umferðarlaga
og skaðabótaréttar, og jafnvel
vinnubrögð lækna, lögfræðinga og
tryggingafélaga. Líklegt er að all-
ir þessir þættir og fleiri verki sam-
an.
Undanfarin ár hefur munatjón-
um í bílatryggingum fækkað. Hjá
stærsta tryggingafélaginu, VÍS,
hefur munatjónum fækkað úr tæp-
lega 7.700 árið 1990 í 6.170 á
síðasta ári. Er það reyndar tölu-
vert meiri fækkun en á markaðn-
um í heild, ef marka má óstaðfest-
ar tölur Vátryggingaeftirlitsins.
Bótaskyldum slysum á fólki
hefur hins vegar heldur fjölgað á
sama tímabili og þeim fjölgaði
mjög á árunum 1986 til 1991. Á
þeim tíma fjöigaði slösuðum hjá
öllum íslensku tryggingafélögun-
um úr rúmlega 1.000 í liðlega
2.600. Þá reið hálshnykkjafarald-
urinn svokallaði yfír og þeirri
skoðun hefur verið haldið fram að
þar sé að leita skýringanna á mikl-
um mun á fjölda slysa hér og í
nágrannalöndunum. Slösuðum
fækkaði aftur 1992, en fjöldinn
er nú aftur kominn í 2.550.
Á árinu 1994 voru færri um-
ferðaróhöpp tilkynnt til trygginga-
félaganna en þrátt fyrir það bár-
ust fleiri kröfur um slysabætur.
Bendir það til þess að árekstrarnir
hafí verið harðari. Óhöppum er
aftur að fjölga á þessu ári og
stefnir í slæmt ár í umferðinni ef
fram fer sem horfir.
Erfiðara er að átta sig á þróun-
inni hjá Sjóvá-Almennum, því
tryggðum bílum hjá því félagi hef-
FJÁRMAGNSTEKJUR trygg-
ingafélaganna eru færðar beint
inn á rekstrarreikning félag-
anna, þó stór hluti þeirra mynd-
ist við ávöxtun eigna á móti vá-
tryggingarskuld. Þær koma því
ekki inn í afkomuútreikninga
einstakra tryggingagreina. Ekki
liggja fyrir upplýsingar um þessa
skiptingu enda líta margir trygg-
ingamenn svo á að þessar tekjur
eigi að standa undir rekstrar-
kostnaði félaganna.
Vátryggingaeftirlitið hefur
ekki sundurliðun á því hve stór
hluti fjármagnsteknanna tilheyr-
ir ökutækjatryggingum. Allar
fjármagnstekjur tryggingafélag-
anna sex sem selja bílatrygging-
ar námu liðlega milljarði kr. á
árinu 1993.
Ganilir bókhaldshættir
Ólafur B. Thors, fram-
kvæmdastjóri Sjóvá-Almennra
trygginga og Benedikt Jóhannes-
son, ráðgjafi fyrirtækisins, segja
eðlilegt að færa tekjur af ávöxt-
un bótasjóðanna á viðkomandi
ur fækkað töluvert og skekkir það
myndina, en Einar Sveinsson
framkvæmdastjóri telur að þróun-
in sé mjög í takt við það sem nefnt
hefur verið um VÍS. Veruleg
fækkun tjóna varð á árinu 1994
vegna fækkunar bíla. Slysum á
fólki hefur fjölgað á undanförnum
árum hjá Sjóvá-Almennum, eins
og hinum tryggingafélögunum, en
þeim fækkaði ekki á síðasta ári
þegar bílum í tryggingu hjá félag-
inu fækkaði og því urðu tjónin
dýrari að meðaltali.
Kostnaður við hvert tjón eykst
Á sama tíma og slysum á fólki
í umferðinni hefur fjölgað hefur
kostnaður við hvert slysatjón auk-
ist verulega, bæði samkvæmt
ábyrgðartryggingu ökutækja og
slysatryggingu ökumanns og eig-
enda, en báðar þessar tryggingar
eru lögbundnar. Sem dæmi má
nefna að meðalslysatjón í ábyrgð-
artryggingu var áætlað 650 þús-
und hjá VIS á árinu 1990. Er það
svipuð fjárhæð og enn er í Svíþjóð
og Noregi, samkvæmt þeim vís-
bendingum sem raktar eru framar
í þessari grein. Þessi áætlun VÍS
reyndist hins vegar allt of lág og
meðaltjón vegna þessa tiltekna árs
er nú áætlað 940 þúsund kr. Tjón-
ið reyndist sem sagt 45% dýrara
en gert var ráð fyrir í upphafí.
Meðaltjónið var nokkru lægra árið
1991, en síðan hefur línan legið
upp á við á ný og VÍS áætlar að
líkamstjón sem varð á síðasta ári
grein og benda á að Sjóvá-
Almennar tryggingar sýni við-
leitni í þá átt í ársreikningum
sínum. Hins vegar séu trygginga-
félögin bundin af reglum Vá-
tryggingaeftirlitsins sem ekki
geri ráð fyrir þessu fyrirkomu-
lagi, að minnsta kosti ekki enn
sem komið er. Ólafur áætlar að
vaxtatekjur af bótasjóðum bif-
reiðatrygginga hjá Sjóvá-
Almennum hafi verið 200-300
milljónir kr. á síðasta ári en
kostnaður félagsins við rekstur
greinarinnar er áætlaður 265
milljónir.
Erlendur Lárusson, forstöðu-
maður Vátryggingaeftirlitsins,
segir að það séu gamlir bók-
haldshættir sem ráði því að fjár-
magnsliðir séu ekki sundur-
greindir eftir tryggingagrein-
um. I undirbúningi eru nýjar
reglur um ársreikninga trygg-
ingafélaga og segir Erlendur
að í þeim sé gert ráð fyrir því
að vaxtatekjur komi inn í út-
reikninga á afkomu einstakra
greina.
kosti 1.250-1.300 þúsund kr. í
ábyrgðartryggingu, eða tvöfalt
meira en fyrsta áætlun fyrir árið
1990.
Þeim sem fengið hafa varanlega
örorku eftir umferðarslys hefur
fjölgað mjög á undanförnum
árum.' Fyrir áratug fengu innan
við 100 metna varanlega örorku
hjá VÍS á ári en 380 árið 1990.
Slysin það ár er að mestu búið að
meta. Enn á eftir að
fjölga örorkumötum
vegna ársins 1991 og
áætla starfsmenn VÍS
að þau verði hátt í 400
þegar upp verður staðið.
Þrátt fyrir mikla fjölgun slasaðra
á þessum tíma hefur hlutfall þeirra
sem fá metna varanlega örorku
hækkað jafnvel enn meira og er
komið í 38% vegna ársins 1990.
Ef þessar tölur eru framreiknaðar
á allan tryggingamarkaðinn sést
að tæplega 1.000 íslendingar slas-
ast það alvarlega í umferðinni á
hveiju ári að þeir fá metna varan-
lega örorku.
Hærra hlutfall bótanna
vegna slysa
Hinar hlutfallslega háu fjár-
hæðir sem tryggingafélögin greiða
í slysabætur koma vel fram þegar
skoðað er hlutfall bóta sem greidd-
ar eru annars vegar fyrir Iíkams-
tjón og hins vegar fyrir munatjón.
Öfgarnar eru milli íslands og
Danmerkur. í Danmörku er aðeins
einn sjötti hluti bótanna vegna
slysa á fólki en hér er það meira
en helmingur. Á hinum þremur
Norðurlandanna fer um það bil
þriðjungur bótanna í slysabætur.
Minni áverkarnir kosta mest
Minni áverkarnir kosta trygg-
ingafélögin mest. Athyglisvert er
að þeir slösuðu sem VIS greiðir
bætur vegna varanlegrar örorku
sem metin er yfir 15%, eru jafn
margir á árinu 1990 og árinu
1988. Á þessum tveimur árum
meira en tvöfaldaðist
hins vegar fjöldi þeirra
sem fékk metna 15%
örorku eða minni. Nú er
svo komið að 85% allra
örorkumata eru vegna
fólks sem metið er með tiltölulega
„litla“ örorku og er markið þá
sett við 15% örorkumat. Háls-
hnykkjafaraldurinn kemur meðal
annars fram í þessum tölum. Pétur
Már Jónsson, fulltrúi í tjónadeild
VÍS, telur að þessi fjölgun minni
örorkumata sé meðal annars skýr-
ingin á því að' kostnaður trygg-
ingafélaganna af slysum á fólki
hefur vaxið eins og raun ber vitni
á síðustu árum.
Örn Gústafsson, framkvæmda-
stjóri einstaklingstrygginga hjá
Vátryggingafélagi íslands, telur
að slysum hafi í raun fjölgað eitt-
hvað á síðustu árum. Einnig komi
til aukinn bótaréttur ökumanns
og eiganda með breytingum á
umferðarlögunum 1988 og hækk-
un bótakostnaðar tryggingafélag-
anna í ársbyijun 1994, þegar
Tryggingastofnun hætti að annast
hluta slysatryggingar ökumanns
og eiganda.
En Örn segir að fólk sé einnig
harðara að sækja sér bætur, sé
meðvitaðra um rétt sinn.
Einar Sveinsson tekur í
sama streng, segir að
vegna umræðunnar um
aukinn bótarétt hafi orð-
ið einskonar vakning í
þjóðfélaginu um að hægt væri að
fá bætur vegna umferðarslysa þó
fólk væri lítið slasað. Örn segir
að tryggingamenn hafi velt því
fyrir sér hver skýringin kunni að
vera. Nefnir minni fjárráð fólks
og atvinnuleysi. En trygginga-
menn sem rætt er við segja einnig
að það hafí verið rætt í þeirra
röðum hvort læknar hafi ekki
skrifað ótæpilega upp á minnihátt-
ar áverka og lögfræðinga vantað
verkefni.
Umdeilt verklag
Síðla árs 1991 settu trygg-
ingafélögin sér samræmdar verk-
lagsreglur um uppgjör slysatjóna
„Við tókum upp verklagið vegna
þess að okkur ófbauð hvað gengið
var á okkur með minniháttar tjón
sem ekki takmörkuðu fjárhag
manna,“ segir Ólafur B. Thors,
framkvæmdastjóri Sjóvár-
Almennra.
í verklagsreglunum fólst meðal
annars að ef varanleg örorka var
metin 15% eða lægri, eða ef um
var að ræða hálshnykksáverka,
voru tjón ekki gerð upp fyrr en
að liðnum þremur árum frá slysa-
degi. Tilgangurinn var að sann-
reyna að hinn slasaði hafi eða
myndi bíða fjártjón af áverkanum
til lengri tíma litið. Ef hinn slas-
aði vildi ekki bíða þennan tíma
stóð honum til boða að Ijúka mál-
inu með fastri greiðslu.
Sigmar Ármannsson, fram-
kvæmdastjóri Sambands ís-
lenskra tryggingafélaga, segist
ekki geta fullyrt um fjárhagsleg
áhrif verklagsreglnanna. Margir
hafi tekið við bótum samkvæmt
föstum viðmiðunum verklagsins.
Lögmenn gagnrýna reglurnar
harðlega. Hafa meðal annars sak-
að tryggingafélögin um að snuða
það fólk sem þáði bætur sam-
kvæmt verklagsreglunum. Sigm-
ar segist ekki hafa tölur um það
hve margir hafi fengið bætur á
þennan hátt en bendir á að tjón-
þolar hafi þá væntanlega metið
það svo að þeir fengju tjón sitt
bætt og þeir fengju ekki hærri
fjárhæðir með því að fara fyrir
dómstólana. Fjölmargir tjónþolar
vildu ekki bíða í þijú ár eftir
mati á fjárhagslegu tjóni og fóru
hundruð mála fyrir dómstólana.
Mörg eru þar enn.
Að sögn Sigmars hafa dóm-
kvaddir matsmenn lækkað varan-
lega örorku í meirihluta þeirra
mála sem farið hafa fyrir dómstól-
ana. Hins vegar sé þessi mála-
rekstur dýr. Þannig muni dómk-
vaðning matsmanna væntanlega
kosta tryggingafélögin tugi millj-
óna kr. Því segir hann
að óvissa ríki um heild-
aráhrif verklagsins á
tjónakostnað félaganna.
„En ef reglurnar hefðu
ekki verið settar hefðu
skaðabætur vegna umferðarslysa
orðið margfalt tíðari og margfalt
hærri en þær þó eru og við hefðum
átt óskorað heimsmet í iðgjöldum
ökutækjatrygginga," segir Sigm-
ar.
En hann segir jafnframt að regl-
urnar hafi leitt til vandaðri vinnu
við uppgjör líkamstjóna. Trygg-
ingafélögin geri meiri kröfur til
gagna og gagnaöflunar til sönnunar
á tjóni og þannig hafí þær haft víð-
tækari áhrif. Þá hafi þetta þróast
út í það að hvor aðili tilnefni lækni
til að komast að sameiginlegri nið-
urstöðu um örorkuna og með því
Vaxtatekjur ekki
sundurgreindar
Munatjónum
fer stöðugt
fækkandi
Mikill fjöldi
„lágra“ ör-
orkumata