Morgunblaðið - 08.11.1995, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGÚR 8. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
íslenski dansflokkurínn býður sex ballettverk á stóra sviði Borgarleikhússins
Tjáning
ánorða
*
Islenski dansflokkurinn býður unnendum
balletts og dans upp á sannkallaða veislu
með sýningu sem samanstendur af sex verk-
um, gömlum og nýjum. Þröstur Helgason
kynnti sér dagskrána og ræddi við Robert
LaFosse, aðaldansara við New York City
Ballet og höfund eins verksins.
Morgunblaðið/ÞorkeN
„ÞETTA er bara fólk að dansa, konur eru á táskóm og stundum
íyfta karlarnir þeim, stundum segja þau einhveija sögu, stund-
um ekki,“ segir Robert LaFosse, einn af höfundum þeirra sex
verka sem flutt verða á sýningum dansflokksins.
SLENSKI dansflokkurinn
frumsýnir dagskrá sem nefnist
Sex ballettverk á stóra sviði
Borgarleikhússins á morgun,
fímmtudag, en þar munu verða
sýndar perlur úr eldri verkum og
ný innlend og erlend verk. Flakkað
verður um í tíma og rúmi þar sem
verkin eru frá ýmsum tímaskeiðum
og heimshlutum.
Nýtt íslenskt, Hnotubrjóturinn
o.fl.
Á sýningunni verður frumflutt
nýtt íslenskt ballettverk, Næsti
viðkomustaður: Álfasteinn, eftir
Ingibjörgu Björnsdóttur, danshöf-
und og skólastjóra Listdansskóla
íslands en hún hefur samið fjölda
dansverka fyrir flokkinn og skól-
ann. Tónlistin er eftir Sigurð Þórð-
arson en útsetningu og undirleik-
annast Szymon Kuran. Hnotu-
bijótinn við tónlist Tchaikovsky
þekkja flestir aðdáendur hins
klassíska balletts en flutt verður
hið vinsæla Grand pas de deux.
Blómahátíðin í Genzano er einþátt-
ungur sem danski ballettdansarinn
og danshöfundurinn August Bo-
umonville samdi árið 1858. Tón-
listin er eftir Edvard Helsted og
Holger Simon Paulli. La Sylphide
er sömuleiðis verk í tveimur þátt-
um eftir Boumonville. Fluttur
verður tvídans úr 2. þætti verks-
ins. Tónlistin er eftir Lovenskjold.
Flutt verða brot úr Rauðum rósum
eftir Stephen Mills við tónlist Edith
Piaf og síðast en ekki síst verður
flutt verkið Rags eftir Robert La-
Fosse við tónlist eftir Scott Joplin.
Létt og skemmtilegt
LaFosse er aðaldansari og dans-
höfundur hjá New York City Ball-
et. Hann er talinn mjög skapandi
danshöfundur og verk hans hafa
verið sýnd víða um heim. LaFosse
var hér á landi fyrir skömmu vegna
uppsetningar verks síns, Rags. í
samtali við blaðamann sagði hann
að heiti verksins skírskotaði bæði
til þeirrar tónlistar sem kölluð
væri Rags, eða Ragtime, og til slit-
inna fata eða þvottakiúta. „Verkið
fjallar um fjögur tímaskeið, annan
áratuginn, þriðja, fjórða og
fimmta. Eitt danspar túlkar hvert
tímaskeið fyrir sig. í mínpm huga
er tónlist Scotts Joplin tímalaus.
Hún var ekki mjög vinsæl þegar
hann samdi hana um aldamótin
síðustu, sennilega vegna þess að
hann var svartur og að fást við
hinn forboðna jass. Þetta var und-
irheimatónlist. Verkin hans urðu
hins vegar sífellt vinsælli þegar
leið á öldina og við þekkjum hana
kannski best úr kvikmyndinni The
Sting.
Ég samdi verkið í Þýskalandi á
síðasta ári. Ég fór til Dachau þar
sem nasistar voru með fangabúðir
í stríðinu og varð fyrir mjög mikl-
um áhrifum. Ég fór ,að hugsa um
grimmd hins tilviljunarkennda
dauða en í þessum búðum voru
drepnir 30.000 einstaklingar sem
höfðu ekki unnið neitt illt. Og ég
fór að hugsa um alnæmi sem tor-
tímir einmitt hópi fólks, og í þeim
hópi getur verið hver sem er. Það
er því kannski eilítil undiralda í
verkinu þótt því sé fyrst og fremst
ætlað að vera létt og skemmtilegt.
Það er enda mikið um að vera í
verkinu. Margar persónur koma
fyrir, sjóari, vændiskona, þjónn,
maraþondansarar og fleiri."
Dans skilst alls staðar
LaFosse segir að verkið sé ekki
í klassískum stíl heldur sé því ætl-
að að gefa ballettdönsurum tæki-
færi til að skvetta dálítið úr klauf-
unum. „Ég fléttaði inn í verkið
sitthvað úr samkvæmisdönsum
tímabilsins sem það fjallar um, það
er því eins konar blanda af þeim
og hefðbundnum ballettdansi."
LaFosse segir það eitt af mark-
miðum sínum að færa ballettinn
til almennings í meira mæli en
gert hefur verið. „Það er eins og
fólk sé hrætt við ballett, því finnst
hann framandi, illskiljanlegur
kannski. En það er í raun ekkert
sem fólk þarf að vita áður en það
fer að horfa á ballettsýningu.
Þetta er bara fólk að dansa, konur
eru á táskóm og stundum lyfta
karlarnir þeim, stundum segja þau
einhveija sögu, stundum ekki. En
dans er fyrst og síðast tjáning án
orða sem mér þykir áhugaverð-
asta listformið, það er alltaf hægt
að snúa út úr orðum þínum en
það verður ekki gert við dansinn.
Að auki er hann alþjóðlegur, dans
skilst allsstaðar. Verk eins og
Rags er einn liðurinn í því að
kynna ballettinn, breiða hann út
því að fólk þekkir tónlistina sem
hann er saminn við og það vekur
áhuga.“
LaFosse er 36 ára og hefur
dansað ballett síðan hann var 5
ára. Hann segist ætla að dansa í
nokkur ár í viðbót. „Ég dansa þar
til líkaminn segir hingað og ekki
lengra. Ég hef svo sífellt fengist
meira við að semja og mun sjálf-
sagt að endingu færa mig alveg
yfir á það svið.“ LaFosse samdi
sinn fyrsta ballett árið 1985, Dótt-
ir Rappacinis, fyrir flokk Mikhails
Baryshnikov. Síðan hefur mikið
vatn runnið til sjávar og hann
samið fjölda verka og hlotið viður-
kenningar fyrir störf sín, meðal
annars menningarverðlaun New
York borgar og viðurkenningu frá
The School of American Ballet.
Sýningin á morgun hefst kl. 20
en einnig verður sýning sunnudag-
inn 12. nóvember á sama tíma og
laugardaginn 18. nóvember kl. 14.
EIN myndanna sem prýða
listaverkadagatalið fyrir árið
1996.
Listaverkadaga-
tal Listasafns
Reykjavíkur
NÝLEGA kom út á Kjarvalsstöðum
listaverkadagatal fyrir árið 1996.
Um er að ræða dagatal, prýtt mynd-
um af verkum eftir nokkra af helstu
listamönnum þjóðarinnar, úr eigu
Listasafns Reykjvíkur.
Dagatalið er hannað til að geta
staðið á borði en það er í sérhann-
aðri öskju úr plexigleri sem svipar
til askna utan um geisladiska.
Opin virkar askjan sem standur
fyrir dagatalið en lokuð sem hulstur.
Dagatal Listasafns Reykjavíkur
kostar 795 krónur og er meðal ann-
ars til sölu í safnaverslunum safpsins
á Kjarvalsstöðum og í Ásmundar-
safni.
íslandssaga
og Latibær
ÞEIR breyttu íslandssögunni und-
irtitill Tveir þættir af landi og sjó
nefnist bók eftir Vilhjálm Hjálmars-
son, fyrrverandi ráðherra, sem Æsk-
an gefur út fyrir jólin. í þætti af
landi er fjallað um þau ráð sem vask-
ir menn gripu til þegar ófærð og ill-
viðri lokuðu leiðum og bjargarleysi
vofði yfir. í þætti af sjó segir frá
árabátaútgerð Færeyinga héðan.
Magnús Scheving þolfímimeistari
er höfundur barnabókarinnar Áfram
Latibær! Værukærir íbúar í Latabæ
eru miður sín vegna frétta um
íþróttahátíð sem halda á í öllum
bæjum og borgum. í bókinni er fjöldi
mynda eftir Halldór Baldursson og
henni mun fylgja geisladiskur með
leiðbeiningum Magnúsar um léttar
leikfimiæfingar, við tónlist eftir
Mána Svavarsson.
Orðskviðir og
aldagömul speki
BÖKMENNTIR
Fræðlbók
ÍSLENSKIR MÁLSHÆTT-
IR - ÍSLENSK ORÐTÖK
Ritstjóri/höfundur Sölvi Sveinsson.
Teikningar Brian Pilkington. Iðunn
— 247 og 225 síður. Hvor bók um
sig 3.880 kr. Saman í öskju 7.760 kr.
FÁTT kemur sér betur í erfíðum
orðaskiptum en meitlað spakmæli,
sem segir allt sem segja þarf þegar
binda þarf endi á langvinnt þref og
bollalengingar. Margvíslegar rök-
leiðslur blikna þá eins og hjóm fyrir
aldagamalli visku sem þjóðin hefur
meitlað í meðförum sínum og ósjald-
an sett fram í „stuðlanna þrískiptu
grein“. Ræðumönnum, rithöfundum
og öðrum yrkjendum málsins kemur
því ve! að hafa aðgang að hand-
hægu málshátta- og orðtækjasafni
þar sem má lesa sér til um „rétta“
(hefðbundna) meðferð máltækja,
grafast fyrir um uppruna þeirra og
afla sér nýrra áhalda í rökfimi og
stílbrögðum. Nú hefur bókaútgáfan
Iðunn ráðist í að gefa út „íslenska
málshætti" (1. útg.) og „íslensk
orðtök“ (áður útg. 1993) sem Sölvi
Sveinsson hefur tekið saman. Eru
það gagnleg rit og skemmtileg af-
lestrar - þótt vissulega sé efninu
ekki gerð tæmandi skil, enda vísast
ómögulegt.
Eldri útgáfur
íslendingar hafa haldið orðtökum
sínum til haga um aldi'r, og eru til
málsháttasöfn í handritum allt aftur
á 16. öld. Um miðbik síðustu aldar
safnaði dr. Hallgrímur Scheving
2.800 málsháttum sem birtir voru
í boðsriti Bessastaðaskóla og Finnur
Jónsson gaf út annað málsháttasafn
árið 1920. Verkefnið hefur því löng-
um verið talið þarft, enda hafa all-
margir fetað í fótspor þeirra Finns
og Hallgríms. Ber helst að nefna
þá Bjarna Vilhjálmsson þjóðskjala-
vörð og Óskar Halldórsson sem tóku
saman málshætti fyrir Almenna
bókafélagið fyrir um þijátíu ámm.
Er það grundvallarrit um íslenska
málshætti sem hefur verið marg
endurprentað enda kveðst Sölvi
Sveinsson taka mið af því ásamt
riti Halldórs Halldórssonar „íslenskt
orðtakasafn" (1991).
Framsetning og uppflettiorð
Á bókarkápum „íslenskra orð-
taka“ og „íslenskra málshátta“ er
því heitið að sá sem er í „vafa um
rétta notkun íslensks málsháttar"
geti „flett upp í bókinni og fundið
hvemig málshátturinn er og hvað
hann merkir“. Ekki stenst þetta fyr-
irheit fyllilega því allmargir máls-
hættir og orðtök hafa ekki ratað inn
á síður bókanna auk þess sem þær
eru að sumu leyti óþjálar fyrir mark-
vissa leit,. þótt skemmtilegt sé að
blaða í þeim. Helsta orsök þessa er
ósamræmi í meðferð lykilorða. í öðru
bindinu eru annars vegar „orðalyk-
ill“ og hins vegar „merkingarlykill"
aftast í bókinni. Lesandanum er ekki
ljóst hvað skilur þar á milli og hvoru
megin hann á að leita. í hinu bindinu
em hins vegar notuð hugtökin „lyk-
ilorð“ og „atriðisorð"
sem lesandi getur flett
upp aftast, án þess að
merkingarmunurinn á
þessu tvennu sé ljós.
Vandséð er hvaða nota-
gildi þessi tilhögun hef-
ur.
Flokkun
Beitt er ólíkum að-
ferðum við að flokka
annars vegar orðtökin
- hins vegar málshætt-
ina, og virðist hrein
hentistefna ráða því.
Efnisflokkar orðtak-
anna ero t.d: „hemað-
ur“, „íþróttir*1, „tafl og spil“, „lík-
amshlutar í orðtækjum" og kafli
sem nefnist „milli íjalls og fjöro"
auk „ýmissa orðtækja". Þetta er
ómarkviss flokkun, og ekki vel til
þess fallin að einfalda leit. Sama
má segja um' málshættina. Þeim er
skipað undir nokkra „yfírmáls-
hætti“. Heitir t.d. einn kaflinn:
„Bóndi er bústólpi, bú er landstólpi"
og gefur til kynna að hann inni-
haldi orðskviði um búskaparhætti.
Óljósari eru fyrirsagnir á borð við:
„Þú ert strá, en stórt er drottins
vald“ og „Fuglinn segir bí, bí, bí“
sem er reyndar tilvitnun í vísu eftir
Sveinbjörn Egilsson, en ekki máls-
hátt. Þó er bót í máli að aftan við
málsháttabókina gefur að Iíta alla
málshætti hennar í stafrófsröð, og
því hægt að fletta þeim upp eftir
minni. Sama er uppi á
teningnum í orðtaka-
safninu, nema hvað þar
eru orðtökin höfð í staf-
rófsröð fremst í bók-
inni. Hefði farið betur
á því að samræma efn-
isskipan bindanna
tveggja.
Þakkarvert
framtak
Þá saknaði ég þess
að ýmis yngri orðtök
og málshættir, sem
drepið er á í formála,
skuli ekki höfð með í
meginmáli verksins, og
að ekki skuli vera hægt að fínna þá
í atriðisorðum (eða orðalykli). Má
nefna ýmsa skemmtilega málshætti
sem Pétur Pétursson, læknir á
Akureyri, hefur búið til um alnæmis-
hættuna: „Gýs upp smit við gjálífi"
og „Enginn veit hver eyðni ber -
ávallt hafðu gát á þér“.
Hvað sem þessum athugasemd-
um líður er verkið skemmtilegt af-
lestrar, skýringamar vel samdar og
myndskreyttar af okkar ágæta lista-
manni Brian Pilkinton. Framsetn-
ingin laðar að - sem er mikils virði
þegar koma þarf fróðleik á fram-
færi, einkum við ungt fólk. Fram-
takið er því vert að þakka, enda lík-
legt að margir muni sjá sér hag í
því að eignast þessar bækur og
hafa þær við höndina.
Ólína Þorvarðardóttir
Sölvi Sveinsson