Morgunblaðið - 15.11.1995, Qupperneq 28

i8 MIÐVIKUDAGUR 15. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
A maður að
sætta sig
við kerfið?
ÞAÐ ER ánægjulegt að sjá að
ríkisstjórnin ætlar að taka fjárlaga-
hallann föstum tökum í nýju fjár-
lögunum. Hins vegar eru hægfara
umbætur á gölluðu skattkerfi og
þensla hins opinbera áhyggjuefni.
( Það kemur fram í fjárlagafrum-
varpinu að tekjuskatts-
kerfið verði endurskoð-
að. Nefnd hefur málið
til skoðunar allt næsta
ár. Þegar nefndin skilar
áliti þarf að samþykkja
breytingar í þinginu og
má því búast við að
engra breytinga sé að
vænta fyrr en eftir rúm
tvö ár. Það er of seint.
Þó svo að hér sé um
fiókið og umfangsmikið
verk að ræða verður að
stytta þennan tíma.
Ástæðan er einföld;
þolinmæði fólks er á
i þrotum.
Nýlega reiknaði Hús-
næðisstofnun ríkisins út
hve há laun fyrrum námsmenn
þurfa að hafa til þess að geta keypt
sér litla íbúð að loknu námi. Sam-
kvæmt niðurstöðum Húsnæðis-
stofnunar þurfa hjón, sem hafa lok-
ið framhaldsnámi og tekið lán hjá
LÍN, að hafa 556.000 krónur í tekj-
ur á mánuði til að axla greiðslu-
byrði 6,5 milljóna króna íbúðar
hafi þau ekkert sparifé, sem reynd-
-( ar fæstir námsmenn hafa í lok
náms. Þau þyrftu því að taka
bankalán fyrir 30% af andvirði íbúð-
arinnar þar sem 70% fást lánuð hjá
ríkinu. Eigi þessi hjón böm eru jað-
arskattar þeirra á bilinu 70% til
100%. Hjónin geta því ekki sagt sem
svo: „Nú leggjum við hart að okkur
og vinnum af krafti og greiðum
niður bankalánið á fáum árum.“
Nánast hver einasta umframkróna,
sem þau vfnna sér inn, fer í skatta;
það er lítil umbun fyrir að leggja
meira á sig. Möguleikarnir eru því
aðeins tveir; að reyna að sætta sig
við kerfið og litlu íbúðina eða að
gefa skít í allt saman og flýja land.
Það þarf ekki að fara mörgum
orðum um ókosti beggja þessara
möguleika fyrir þjóðarbúið. Það
segir sig sjálft að kerfi sem byggist
upp á því að letja í stað þess að
hvetja hefur neikvæð áhrif á aukn-
ingu þjóðarframleiðslu á mann,
öðru nafni hagvöxt. í stað þess að
taka til hendinni fer
fólk að spá í hvernig
hægt sé að leika á
kerfið. Það er meira
upp úr því að hafa að
„svindla" á kerfinu en
að bæta á sig vinnu.
Til dæmis geta hjón
með börn skráð sig úr
sambúð til þess að fá
hærri bætur, betri að-
gang að dagvistun og
svo framvegis. Auðvit-
að er aldrei hægt að
koma alveg í veg fyrir
að fólk misnoti vel-
ferðarkerfið en það er
hægt að stuðla að því
að fólk sjái sér meiri
hag í því að vinna en
að komast á spenann hjá ríkinu;
því miður er raunin önnur í dag.
Að flýja land
Þeir, sem sætta sig ekki við kerf-
ið, velja seinni möguleikann og
flytja burt rétt eins og forfeður
okkar sem flýðu undan oki jarla og
konunga í Noregi. Með frjálsari við-
skiptum og opnari mörkuðum er
heimurinn að minnka. Ungt fólk
sem hefur sótt menntun erlendis
er gjaldgengt á erlendum vinnu-
mörkuðum og mun þess vegna bera
saman kjör hér á landi og annars
staðar. Það er í raun grátlegt að
hugsa til þess að einstaklingur, sem
þjóðin hefur kostað til grunnskóla-,
menntaskóla- og háskólanáms,
skuli enda á erlendum atvinnu-
markaði og greiða skatta til annars
ríkis en þess íslenska sem hefur
staðið straum af kostnaði við
menntun viðkomandi. Ríkið er því
ekki að fá neitt til baka af þeim
kostnaði, sem búið er að leggja í
við menntun þessa einstaklings,
nema afborganir af lánum LÍN.
Helgi Rúnar
Óskarsson
Jr
Hvað er til ráða?
Það er deginum ljósara að tekju-
tengingu skatta verður að endur-
skoða mjög alvárlega. Til dæmis
er ljóst að endurgreiðsluhlutfall
námslána upp á 5% og 7% af árs-
tekjum nær ekki nokkurri átt; ungt
fólk sem er að byija lífsbaráttuna
ræður einfaldlega ekki við slíka
byrði. LÍN er í raun ekkert annað
en fjárfestingasjóður fyrir atvinnu-
lífið í landinu. Með því að gera fólki
kleift að sækja háskóla hér og er-
lendis er þjóðfélagið að fjárfesta í
þekkingu sem skilar sér í bættri
samkeppnisaðstöðu íslenskra fyrir-
tækja á alþjóðamarkaði. Ríkið verð-
ur því að fara gætilega í að skera
niður framlög til LÍN og/eða bjóða
fólki upp á svimandi hátt endur-
greiðsluhlutfall; hvort tveggja dreg-
ur úr áhuga fólks á því að mennta
Kerfið sem byggir á því
að letja í stað þess að
hvetja, segir Helgi
Rúnar Oskarsson,
hefur neikvæð áhrif
á aukningu þjóðar-
framleiðslu.
sig og sumir gefast upp á greiðslu-
byrðinni og flytja burt; og smátt
og smátt heltumst við úr lestinni í
samkeppni á alþjóðamörkuðum
vegna þekkingarskorts.
Undirritaður fagnar samdrætti í
framkvæmdum hins opinbera í nýj-
um fjárlögum. Reyndar þarf að
ganga mun lengra og stöðva þenslu
hins opinbera, fækka starfsfólki hjá
ríkinu og lækka rekstrarkostnað.
Það þarf að draga úr umfangi ríkis-
ins í rekstri og selja fyrirtæki sem
einkageirinn er fullfær um að reka.
Til dæmis er út í hött að ríkið skuli
reka poppstöð eins og Rás 2. Ríkis-
útvarpið á að sinna menningar- og
upplýsingalegu hlutverki en ekki
taka þátt í samkeppni á fjölmiðla-
markaði.
Vilji þessi ríkisstjórn sýna að hún
hafi kjark og kraft til að takast á
við fjármálavandann þarf að ganga
lengra en nú hefur verið gert í fjár-
lögum og það þarf að vinna hrað-
ar. Tíminn er að hiaupa frá ykkur
og fólkið líka.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
\
R-listinn hundsar
tillögur starfsmanna
SÍÐASTLIÐINN
laugardag samþykkti
stjóm Strætisvagna
Reykjavíkur tillögur að
breytingum á leiðakerfi
fyrirtækisins, sem eiga
að taka^ gildi næsta
sumar. Á sama fundi
var tillaga sjálfstæðis-
manna, um að teknar
yrðu til skoðunar tillög-
ur nokkurra starfs-
manna fyrirtækisins að
nýju leiðakerfi, felld.
Leiðakerfi SVR er að
stofni til frá 1970. Oft
hefur komið fram gagn-
rýni á það og meðal
annars verið sagt að
mikill vöxtur borgarinnar á síðustu
áratugum kalli á annað kerfi. Marg-
ir telja hins vegar að núverandi kerfí
hafí reynst vel og að leggja eigi
áherslu á að betrumbæta það eftir
föngum.
Lofsvert framtak starfsmanna
október. Þar með gerðu
þeir ráð fyrir að þær
yrðu teknar til umflöll-
unar í stjórn fyrirtækis-
ins en fulltrúar R-list-
ans sáu ekki minnstu
ástæðu til þess.
Á stjórnarfundi SVR
hinn 7. nóvember lögðu
fulltrúar R-listans til að
samþykktar yrðu fyrir-
liggjandi leiðakerfís-
breytingar. Undirritað-
ur óskaði eftir því að
málinu yrði frestað og
benti á að umræddar
tillögur vagnstjóranna
hefðu ekki fengið neina
umfjöllun innan stjóm-
arinnar. Meirihlutinn féllst á beiðni
um frestun en boðaði til annars fund-
Fulltrúar R-listans í
stjórn SVR neita að
skoða tillögur starfs-
Kjartan
Magnússon
Leiðakerfísbreytingarnar, sem
samþykktar vom, em að mörgu leyti
til bóta. Þær byggjast á núverandi
leiðakerfí en raunhæfar úrbætur eru
gerðar á þjónustu og leiðakerfið er
lagað að vaxandi byggð. Þrátt fyrir
að margt mæli með þessum breyting-
um á stjóm SVR auðvitað að skoða
aðrar tillögur fordómalaust og með
opnum huga.
Á meðan hugmyndavinna við
leiðakerfisbreytingar stóð yfír hófu
nokkir vagnstjórar vinnu við mótun
nýs leiðakerfis, sem er að mörgu leyti
ólíkt hinu, sem fyrir er. Að hluta er
byggt á gamla kerfinu en stórlega
er dregið úr „halarófuakstri". Rót-
tækasta breytingin er sú að gert er
ráð fyrir því að allar leiðir nema ein
hafí endastöð á nýjum stað, nálægt
gatnamótum Miklubrautar, Sæ-
brautar og Reykjanesbrautar, sem
er mun nær landfræðilegri miðju
höfuðborgarsvæðisins en t.d.
Hlemmur.
Það hlýtur því að vera rík ástæða'
fyrir borgaryfirvöld að gaumgæfa
tillögur vagnstjóranna og fá hlut-
lausa sérfræðinga til að bera þær
saman við núverandi leiðakerfi.
Tillögurnar hundsaðar
Tillöguhöfundar afhentu stjórn-
arformanni SVR, Arthuri Morthens,
tillögurnar á sameiginlegum fundi
starfsmanna og stjómar í byijun
manna að nýju leiða-
kerfi, segir Kjartan
Magnússon, þrátt fyrir
að þær séu unnar af
vandvirkni og þekkingu.
ar fjórum dögúm síðar, 11. nóvem-
ber, þar sem málið yrði aftur á dag-
skrá. Á þeim fundi lögðu fulltrúar
sjálfstæðismanna fram formlega til-
lögu um að tillögur vagnstjóranna
yrðu teknar til alvarlegrar skoðunar.
Tillagan var felld með þremur at-
kvæðum R-listans gegn tveimur at-
kvæðum sjálfstæðismanna. Með
þessu var umræddum starfsmönnum,
sem hafa lagt mikla vinnu í tillögurn-
ar, sýnd lítilsvirðing.* Það hefði verið
lágmarkskurteisi að bjóða þeim að
kynna þær á stjórnarfundi en það
var ekki gert. Með þessu bregðast
fulltrúar R-listans í stjóm SVR auk
þess þeirri skyldu sinni að gaum-
gæfa allar tillögur, sem þeim berast
og snerta hagsmuni fyrirtækisins.
Tillögur, sem tvímælalaust eru skoð-
unar virði og unnar af vandvirkni og
þekkingu.
Höfundur er varaborgarfulltrúi
og á sæti í stjórn Strætisvagna
Reykjavíkur.
Hús íslenskrar
tungn
Meðal annarra orða
í námunda við Þjóðarbókhlöðu sýnist landrými fyrír
myndarlegt hús. Njörður P. Njarðvík sér fyrir sér
hús, sem ætlað væri öllum þeim stofnunum er sinna
íslensku á vegnm og í tengslum víð Háskóla Islands.
í ÚTVARPSSPJALLI við Ævar Kjartans-
son ekki alls fyrir löngu kastaði ég fram hug-
mynd um hús íslenskrar tungu á vegum Há-
skóla íslands. Ýmsir hafa verið að inna mig
frekar eftir þessari hugmynd að undanfömu,
og þess vegna langar mig að gera ofurlítið
nánari grein fyrir henni.
Ég hef Iengi verið óánægður með stöðu
íslensku og íslenskra fræða í Háskóla íslánds.
Á ég þá sérstaklega við kennslu og rannsókn-
ir í íslenskum málvísindum og íslenskum bók-
menntum. Ég er þeirrar skoðunar að í íslensk-
um háskóla hljóti þessi fræði að vera eins
konar hornsteinn. Á þessu sviði er skylda
okkar og sérstaða mest, enda munu aðrir
háskólar ekki sinna því nema sem aukagetu.
Ef við sinnum þessu ekki af kostgæfni, verður
það ekki gert annars staðar. Mér er ljóst að
sökin er að nokkru leyti okkar, sem hefur
verið trúað fyrir þessum fræðigreinum. Við
hefðum átt áð hafa meiri metnað fyrir hönd
fræða okkar og beijast af meira kappi fyrir
framgangi þeirra. Okkur er þó nokkur vork-
unn, sem og öðrum fræðimönnum, í þjóðfélagi
sem metur menntun jafnlítils og hér er gert,
og á það ekki síst við valdamenn, þá er fyrir
sjóðum ráða. íslensk fræði eflast mest, ef
hætt verður að meta störf við þau til smánar-
launa.
Sjálfstæð deild
Islensku er fundinn staður í heimspekideild,
einni stærstu deild Háskóla íslands, og áreið-
anlega þeirri sundurleitustu. Það sýnir sig
þráfaldlega í starfí og ákvörðunum þessarar
deildar, að hún er svo sundurleit að þar er
hver höndin upp á móti annarri í flestum
málum. Og svo mun verða, því að ógerningur
er að ætlast til að jafnólíkar fræðigreinar eigi
samleið í áhuga- og skipulagsmálum, stefnu-
mörkun eða stöðuveitingum. Þótt íslenska sé
þarna stór grein, er hún samt í minnihluta,
eins og allar greinar, og ræður því alls ekki
nógu miklu um eigin mál. Og ég þykist þess
fullviss, að flestar ef ekki allar greinar séu
óánægðar með stöðu sína í heimspekideild.
Þess vegna er kominn tími til að skipta deild-
inni. Það er skoðun mín, að þá fari best á því
að íslenska (og þar með talin íslenska fyrir
erlenda stúdenta) verði sérstök, sjálfstæð há-
skóladeild. Sú deild mundi nú telja 22 kennara
í fullu starfí og um 320 stúdenta. Ég þykist
vita, að einhveijir kunni að telja þetta einangr-
unarstefnu, en svo er alls ekki., enda enginn
vandi að haga því svo, að stúdentar geti valið
sér hliðargreinar í öðrum háskóladeildum. En
skipulagslega mundi íslenska eflast sem fræði-
grein, enda yrði þá allt slíkt starf markvissara
og einfaldara en í hrærigraut heimspekideild-
ar.
Dreifðir kraftar
Önnur ástæða fyrir veikri stöðu íslensku
er sú, að kraftar þeirra einstaklinga og stofn-
ana, sem tengjast henni eru alltof dreifðir.
Þegar ég dvaldist í rannsóknarleyfi í Clare
Hall College, University of Cambridge, kynnt-
ist ég því, hve mikils virði akademískt samfé-
lag getur verið. Hér, aftur á móti, fer því svo
íjarri að skilningur sé á þvílíkri nauðsyn, að
það er rétt eins og reynt sé að stía öllu sem
mest í sundur. Þess vegna mætir það kannski
ekki miklum skilningi að leggja fram hug-
mynd um hús íslenskrar tungu í þessu skyni.
En það skai nú samt gert.
Hið nýja hús hins sameinaða Landsbóka-
safns og Háskólabókasafns, fjóðarbókhlaðan,
sem svo er nefnd, sýnir glöggt, hversu mikils
virði sómasamlegur aðbúnaður getur verið.
Allir geta séð, hve mjög þessi stofnun á eftir
að eflast, og um leið hve miklu hlutverki hún
muni gegna í menntun þjóðarinnar.
I námunda við Þjóðarbókhlöðu sýnist land-
rými fyrir myndarlegt hús. Ég sé þar fyrir
mér hús, sem ætlað væri öllum þeimi stofnun-
um er sinna íslensku á vegum og í tengslum
við Háskóla íslands. Þessar stofnanir eru: ís-
lenskudeild háskólans (vonandi sjálfstæð) með
allri kennslu í íslenskum málvísindum og bók-
menntum, Árnastofnun, Orðabók Háskóla Is-
lands, íslensk málstöð, Islensk málnefnd,
Málræktarsjóður, Stofnun Sigurðar Nordals
og Örnefnastofnun.
Slíkt hús þyrfti að sjálfsögðu að vera hag-
anlega hannað með sameiginlegt handbóka-
safn í miðju þess (því að bókakostur þessara
stofnana er einnig dreifður) ásamt málstofum
og setu- og lestrarstofum, auk kennslustofa
og vinnuherbergja kennara og fræðimanna.
Þar þarf einnig að vera góð aðstaða fyrir er-
lenda fræðimenn, sem vilja vinna hér að rann-
sóknum á sviði íslenskra málvísinda og bók-
mennta. í húsi íslenskrar tungu gæti þá orðið
til lifandi, akademískt samfélag allra þeirra
er leggja stund á þessi fræði á vegum Há-
skóla Islands, samfélag kennara, nemenda,
fræðimanna innlendra og erlendra, Og þeir,
sem þurfa að leita til þessara stofnana, geta
fundið þær allar á einum stað. Þvílíkt samfé-
lag myndi efla áhuga á og hleypa auknu lífí
í þau fræði, sem eru kjarni íslenskrar menning-
ar.
Höfundur er prófessor i íslenskum bók-
menntum við Háskóla íslands.