Morgunblaðið - 21.11.1995, Blaðsíða 8

8 ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Áfram góði, þú átt eftir að verða okkar aðalskrautfjöður um langa framtíð . . .
Oviðunandi ástand í rúmlega 2.000 efnisnámum hér á landi
Efnistaka verði skipulögð
Morgunblaðið/Kristinn
GUÐMUNDUR Bjarnason umhverfisráðherra kynnir skýrslu Nátt-
úruverndarráðs um námur á íslandi á fundi með fréttamönnum.
ASTAND 1 efmstökumálum hér á
landi er almennt séð óviðunandi og
brýnt þykir að efnistaka verði skipu-
lögð og eftirlit með henni eflt. Þetta
kemur fram í nýrri skýrslu Náttúru-
vemdarráðs, en skýrslan var kynnt
á ráðstefnu um námur á íslandi, sem
haldin var á föstudag í tengslum við
Náttúruvemdarár Evrópu.
Skýrslan, sem unnin er af Ragn-
ari F. Kristjánssyni, er fyrsta heild-
stæða úttektin á námum á íslandi.
í henni kemur m.a. fram að rúmlega
tvö þúsund efnisnámur eru eða hafa
verið í notkun hér á landi. Námumar
em flestar malamámur, en nokkuð
um gijót- og sandnámur. Þær eru
flestar í einkaeign, og aðeins lítill
hluti þeirra í eigu sveitarfélaga eða
ríkisins. Hins vegar nýta opinberir
aðilar um 90% allra náma í landinu
og því aðeins lítill hluti þeirra nýttur
af landeigendum sjálfum.
Óviðunandi ástand
í öllum landshlutum
Fram kemur í skýrslunni að
ástandið í efnistökumálum virðist
vera óviðunandi í öllum landshlutum.
Námurnar séu of margar og um-
gengni í þeim víða ábótavant, og
sumsstaðar verði að telja að hætta
stafi af vegna slæms viðskilnaðar.
Dæmi séu um að námuvinnsla sé á
friðlýstum svæðum eða svæðum sem
séu á náttúruminjaskrá, og áberandi
séu gamlar, ófrágengnar námur um
land allt og í sumar þeirra hafi verið
safnað sorpi og brotamálmum.
„Ástæðurnar fyrir þessu ástandi í
efnistökumálum eru margvíslegar.
Þær helstu eru vanþróað vegakerfi,
sem einnig er stórt miðað við fólks-
íjölda, óskýr lög og skipulagsleysi
við efnistöku. Vegna þessa er brýnt
að efnistaka á Islandi verði skipulögð
og eftirlit með henni eflt. Setja þarf
skýrar reglur um efnistöku, færa
ætti eftirlit með henni til sveitarfé-
laga og gera þarf ítarlegar náttúruf-
arskannanir í öllum landshlutum. Við
núverandi ástand verður ekki unað,“
segir orðrétt í skýrslunni.
Mótuð verði stefna innan
hvers sveitarfélags
Til þess að stuðla að betra ástandi
í efnistökumálum er bent á að kanna
ætti og rannsaka gerð, gæði, magn
og dreifíngu hagnýtra jarðefna, gera
nákvæma úttekt á efnistökustöðum
og meta aðstæður með tilliti til nátt-
úruverndar. Tryggja þurfi að sveitar-
félög annist eftiriit með efnistöku í
viðkomandi sveitarfélagi, mótuð
verði stefna fyrir efnistöku innan
hvers sveitarfélags, og gerðar verði
aðalskipulagsáætlanir þar sem m.a.
sé gert ráð fyrir námum nú og í fram-
tíðinni.
Þá þurfi að auka samvinnu sveit-
arstjórna og náttúruverndarnefnda
sýslna og sveitarfélaga við skipu-
lagningu á námusvæðum, setja skýr-
ari lög um vinnslu lausra jarðefna,
skylda framkvæmdaaðila til þess að
vinna deiliskipulag fyrir námu áður
en vinnsla hefst og auka fræðslu
almennings og náttúruverndarsam-
taka um náttúruvemd og áhrif jarð-
efnavinnslu.
Dýrara að landa hér
en í samkeppnislöndum
ÁTTA hundruð tonna togari, sem
kemur til Reykjavíkurhafnar greiðir
50 þúsund krónur í hafnargjöld en
að auki 65 þúsund krónur til ríkis-
ins. Ef borið er saman við Færeyj-
ar, Norður-Noreg og austurströnd
Kanada eru heildargjöld slíks togara
hæst á íslandi. Sé hins vegar aðeins
horft á hafnargjöldin eru þau lægst
í Reykjavík.
Þetta kemur fram í skýrslu Út-
flutningsráðs um ísland sem þjón-
ustumiðstöð fyrir erlend fiskiskip,
en Árni Þór Sigurðsson, borgarfull-
trúi og formaður hafnarstjómar
Reykjavíkurhafnar, vakti máls á
henni á borgarstjórnarfundi á
fimmtudagskvöldi.
„Þetta segir okkur það að ísland
getur verið vel samkeppnisfært en
því miður búum við við álögur af
hálfu hins opinbera, sem ekki er
fyrir að fara í samkeppnislöndun-
um,“ sagði Árni.
Árni kvað einnig koma fram í
skýrslunni að mikil aukning hefði
orðið á löndunum erlendra fiskiskipa
á íslandi frá árinu 1992. Árið 1994
voru hér 260 landanir en höfðu ver-
ið 183 árið áður. Verðmæti aflans
árið 1994 nam um 1,7 milljörðum
króna.
Félag um vísindafræði
Fjölgreina-
rannsóknir oft
mjög frjóar
Þorsteinn Vilhjálmsson
ÍSINDI og áhuga-
mennska virðist ekki
við fyrstu sýn alltaf
hafa samhljóm. Því er for-
vitnilegt þegar félag með
heitinu Félag áhugamanna
um vísindafræði er stofnað.
Með vísindafræði er átt við
sögu allra vísinda og félagið
er opið öllum þeim sem
áhuga hafa, vilja vinna að
framgangi vísindafræða
hérlendis, læra af öðrum á
því sviði eða miðla af reynslu
sinni. Nýlegur undirbún-
ingsfundur, sem að stóðu
fímm háskólamenn, fékk
þær undirtektir að stofn-
fundur félagsins hefur verið
ákveðinn 28. nóvémber kl.
20 í Lögbergi. Formaður
undirbúningnefndar, Þor-
steinn Vilhjálmsson prófess-
or, er því spurður hvort þörf sé á
slíku félagi og hvers vegna.
„Það er vaxandi áhugi á þessu
sviði. Sumir segja að vísindin séu
að fá sjálfsvitund. Þau vilji skoða
sig sjálf, sögu vísindanna sérstak-
lega, og á síðari árum er vaxandi
áhersla á að skoða vísindaheim-
speki, áhrif vísindanna í samfélag-
inu og sambánd vísindanna við
tæknina. Tiltölulega nýlega eru
menn svo famir að skoða vísinda-
stefnu á fræðilegum grunni. Þetta
er þróunin úti í heimi og þar eru
til svona félög. Með stofnun félags-
ins viljum við efla þessi fræði og
stofna til umræðna, sem oft leiða
til áhugaverðra niðurstaðna. Það
hefur oft leitt til endurnýjunar í
fræðunum.
Nokkur tilhneiging hefur verið
í vísindum til mikillar sérhæfíngar
og hólfunar. Auðvitað er sérh'æf-
ingin líka gagnleg, en vísindafræði
og fjölgreinarannsóknir hafa
kannski leitast við að draga úr
þessari hólfun. Þetta fer eftir því
hvað maður er að fást við.“
Þorsteinn segir að ætlunin sé
að fólk úr sem flestum fræðigrein-
um hittist. Á undirbúningsfundin-
um voru t.d. auk hans, sem er
eðlisfræðingur og vísindasagn-
fræðingur, stærðfræðingar, sagn-
fræðingar, félagsfræðingár og sál-
fræðingar, lyfjafræðingar, áhuga-
menn um sögu læknisfræðinnar,
heimspekingar o.fl. Auðvitað verði
að ræða um efni þar sem allir
hafi eitthvað til að málanna að
leggja.
Félagið verður öllum opið. Ætl-
unin er að efna til fyrirlestra,
stuttra málþinga og e.t.v. um-
ræðuhópa. Nefndi Þorsteinn um-
ræðuhóp um siðfræði sem tengist
vísindum, t.d. í sambandi við alla
erfðatæknina og heilbrigðismálin.
Þá nefndi hann vísindastefnuna,
sem er orðin sérstakt
viðfangsefni vísinda og
fræða og hefur Eiríkur
Baldursson nýlega
skrifað doktorsritgerð
um þau fræði við Há-
skólann í Gautaborg.
Þá er reynt að átta sig
á hvaða fyrirkomulag sé hyggileg-
ast fyrir þjóðirnar. Mat á vísinda-
störfum sé líka mjög vaxandi, á
einstökum greinum, stofnunum,
háskólum o.fl. ,
Textafræði í
Konungsskuggsjá
Á stofnfundinum mun Þorsteinn
flytja erindi um „Stjörnufræði og
textafræði í Konungsskuggsjá",
og segir hann þar frá nýlegum
rannsóknum sem ekki hafa enn
verið birtar.
„Ég hefi skoðað þessa ákveðnu
kafla í Konungsskuggsjá, sem
► Þorsteinn Vilhjálmsson er
eðlisfræðingur og prófessor,
með vísindasögu sem sérsvið,
við HI. Þorsteinn er cand. scient
í kennilegri eðlisfræði frá Kaup-
mannahafnarháskóla 1967 og
dvaldi við nám og rannsóknir í
heimspeki við Michiganháskóla
og í vísindaheimspeki við Gauta-
borgarháskóla í tengslum við
Vísindasögustofnun. Hann hef-
ur víða komið að félagsmálum
og ýmsum stjórnunar- og skipu-
lagsmálum er tengjast vísindum
og fræðum. Hann hefur mikið
skrifað um menntamál og vís-
indi. Þar er veigamest bókin
Heimsmynd á hverfanda hveli
I-II, heimssýn vísinda.
fjalla um stjörnufræði, um sjávar-
föllin, tímatal, göngu sólar og
tungls og þar fram eftir götum,“
segir hann. „í Konungsskuggsjá
er kafli um þetta. Þetta er einskon-
ar kennslutexti fyrir farmenn.
Konungsskuggsjá er norskt verk,
frá því upp úr 1260, og eru m.a.
leiðbeiningar til farmanna. Það
kemur sér auðvitað vel fyrir far-
menn að kunna skil á sjávarföllum
og göngu sólar og tungls og á
mjög vel heima þarna.
Þegar ég fer að skoða þetta sé
ég athyglisverða hluti í handritinu
og í meðferðinni á textum. Til
dæmis að sumir skrifararnir á
miðöldum og textafræðingarnir
sem gefa þetta út á 19. og 20.
öld, hafa misjafnlega góðan skiln-
ing á því sem þeir eru að skrifa.
Misskilja eða skila misskilningnum
þó að það blasi við öðrum .
Rannsóknir á hugmyndum
manna um vísindaleg efni áður
fyrr auka skilning á því hvernig
vísindi og þekking verða til og
hvernig þau nýtast. Farmenn hafa
þurft á þessari þekk-
ingu að halda og hafa
þá aflað sér hennar eft-
ir einhverjum leiðum.
Það sem maður fínnur
í fomum norrænum rit-
um er að mestu leyti
innflutt þekking frá
stöðum sunnar í álfunni. Oft eru
þama líka sjálfstæðar athuganir,
sem menn hafa væntanlega gert
vegna þess að þeir höfðu áhuga á
því og af því að það hafði gildi
fýrir þá.“
Þorsteinn hefur verið að vinna
að rannsóknum á fornnorrænum
vísindum og þekkingu sem tengist
þeim og er þetta hluti af því. Það
hefur talsvert mikið snúist um sigl-
ingar og siglingafræði. Hvernig
fommenn rötuðu í úthafssigling-
um þar sém hvergi sást til lands.
Núna síðast fór hann til Vínlands
og skoðaði hluta af því svæði.
Frjótt að
skoða frá
fleiri en einni
fræðigrein