Morgunblaðið - 10.12.1995, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1995
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Jabloko
helsta von
umbótasjnna
Stjómmálaskýrendur í Rússlandi eru sam-
mála um að sigurvegarar þingkosninganna
17. desember verði flokkar kommúnista og
þjóðemissinna auk kvennaflokksins, segir í
grein Kristjáns Jónssonar. Aðeins einn
flokkur ótvíræðra umbótasinna, Jabloko,
geti veitt þeim samkeppni
FÉLAGI í kommúnistaflokknum í skjóli rauða fánans sovéska á útifundi í Moskvu á föstudag en
fundurinn var haldinn við sendiráð Úkraínu. Var tilefnið að fjögnr ár voru liðin frá því að leiðtog-
ar Rússlands, Úkraínu og Hvita-Rússlands komu saman á fundi í síðastnefnda landinu og sam-
þykktu að leggja Sovétríkin niður.
FULLTRÚAR í Dúmunni,
neðri deild rússneska
þingsins, voru kjömir fyr-
ir tveim ámm, skömmu
eftir að Borís Jeltsín forseti hafði
brotið á bak aftur með vopnavaldi
uppreisn gamla þingsins. Þingið
hefur ekki unnið sér virðingu al-
mennings ef marka má kannanir
enda ekki von, komið hefurtil slags-
mála í beinni sjónvarpsútsendingu
frá þingfundum og nokkrir þing-
menn hafa haldið villt teiti að næt-
urlagi á skrifstofum sínum.
Margir Rússar voru stórhneyksl-
aðir og blygðuðust sín vegna þess-
ara óláta stjómmálamannanna og
agaleysis þeirra almennt og yfir-
Ieitt. Þjóðemissinninn og öfgamað-
urinn Vladímír Zhírínovskíj, er tók
þátt í slagnum, iðraðist þó einskis.
„Því fleiri hneyksli, þeim mun fleiri
atkvæði!" sagði hann kátur á blaða-
mannafundi.
Efri deild rússneska þingsins,
sambandsráðið, er skipuð fulltrúum
héraðstjórna og fleiri aðila. Hefur
ekki náðst samkomulag um hvernig
þeir skuli kjörnir að þessu sinni og
því líklegt að kosningum til hennar
verði frestað og eingöngu kosið til
Dúmunnar.
Sætin í Dúmunni er 450, helm-
ingur þeirra er kjörinn í einmenn-
ingskjördæmum þar sem __________
sá hreppir sætið er flest
fær atkvæðin. Hinn
helmingurinn er af
landsiistum flokkanna en
alls em 43 stjómmála-
flokkar og samtök í framboði.
Stærstu flokkamir eiga vísan
stuðning ákveðinna blaða. Komm-
únistar em mestu ráðandi hjá
Prövdu og Sovétskaja Rossíja en
Jabloko nýtur velvildar Ísvestíju og
Moskovskí Novostíj. Ríkisfjölmiðl-
amir em að jafnaði mjög hallir
undir Rússneska föðurlandið, flokk
Víktors Tsjemomýrdíns forsætis-
ráðherra, „Ríkisstjórnarflokkinn"
eins og hann er oft nefndur en reynt
er að halda uppi yfirskini hlutleysis
og flokkarnir fá úthlutað tíma í
sjónvarpi.
Þeir geta einnig keypt sér út-
sendingartíma og þá skiptir öllu
máli hvernig tengslin era við fjár-
magnið og stórfyrirtækin. Rúss-
neska föðurlandið og kommúnistar
standa vel að vígi í þeim efnum
vegna þess hve margir stuðnings-
menn þeirra hafa sterk ítök í risa-
fyrirtækjunum frá sovéttímanum.
Skipulag flokkanna, annarra en
kommúnista, er nýta sér reynslu
og gömul sambönd við embættis-
mannakerfið, er yfirleitt lélegt og
fjárskortur þjakar þá flesta. Skila
þurfti ákveðnum fjölda undirskrifta
stuðningsmanna til að mega bjóða
fram, margir flokkanna keyptu þær
einfaldlega á svörtum markaði.
Alexander Sobjanín, sérfræðingur
Efnahagsum-
bætur hefjist í
grasrótinni
hjá Rússnesku stjómmálastofnun-
inni, fullyrðir að hefði kjömefndum
í hémðunum en ekki landskjörstjóm
verið falið að ganga úr skugga um
lögmæti undirskriftanna, hefðu að-
eins 12 flokkar fengið að bjóða
fram.
Gajdar úti í kuldanum
Einn af flokkum umbótasinna,
Valkostur Rússlands, undir forystu
Jegors Gajdars, fyrrverandi forsæt-
isráðherra og eins helsta höfundar
umbótastefnunnar fyrstu ár Jeltsíns
í embætti, fékk flest þingsæti 1993
en nú er öldin önnur.
Síðustu kannanir benda til þess
að flokkur kommúnista verði nú
stærstur, fái 12% fylgi, Rússneska
föðurlandið, flokkur Tsjernómýrd-
íns, fái 6%, Jabloko, umbótafiokkur
hagfræðingsins Grígorís Javlínskís,
einnig 6%, kvennahreyfingin Konur
Rússlands 5% og flokkur Zhír-
ínovskíjs 4%. Rússneska héraða-
flokknum, þar sem þekktasti leið-
toginn er Alexander Lebed, fyrrver-
andi hershöfðingi, er spáð 3% fylgi.
Arftaki Valkosts Rússlands hefur
bætt áherslu á lýðræði við heiti sitt,
leiðtoginn er sem fyrr Gajdar. Hon-
um er nú spáð 2% fylgi.
Athygli vekur að Bændaflokkur-
starfað hefur náið með
kommúnistum, hrapar og
fær aðeins 1% stuðning í
síðustu könnun. Þess
verður að geta að skoð-
anakannanir í Rússlandi
era ekki taldar traustar.
þurfum ekki að óttast
meðan framheijar
mn, er
„Við
kommúnista
þeirra em ekki ungt fólk,“ var haft
eftir Javlínskíj nýlega en kommún-
istaflokkurinn sækir einkum fylgi
sitt til gamals fólks og ómenntaðra
kjósenda. Ýmsir umbótasinnar, þ. á
m. Gajdar, em á öðm máli og segja
mikla hættu á að kommúnistum
takist að ná völdum á ný og valda
miklu tjóni, jafnvel þótt þeir geti
aldrei snúið öllu í sama horf og var
á sovétskeiðinu.
Stjómmálaskýrendur segja að
þingkosningarnar séu fyrst og
fremst eins konar æfíng fyrir raun-
vemlegu baráttuna, forsetakjörið í
júní á næsta ári. Athyglin beinist
því einkum að þeim flokksleiðtogum
sem talið er að muni reyna fyrir
sér þá en aðeins fáir þeirra hafa
enn lýst yfir framboði og óljóst er
hvort Jeltsín leitar endurkjörs.
Líklegastir til að slást um for-
setaembættið auk Jeltsíns em
Tsjernomýrdín, ef forsetinn verður
ekki sjálfur í framboði, Lebed, Javl-
ínskíj og Gennadí Sjúganov, leiðtogi
kommúnista. Zhírínovskíj hefur
þegar' tilkynnt um framboð en fáir
búast við því að hann eigi raunvem-
lega möguleika.
Hugmyndafræði flestra rúss-
neskra flokka er mjög svipuð þegar
ÚTIGANGSMAÐUR í miðborg Moskvu gengur fram hjá kosn-
ingaspjaldi með mynd Víktors Tsjernomýrdíns forsætisráð-
herra, leiðtoga miðjuflokksins Rússneska föðurlandið. Flokkur-
inn boðar hægfara umbætur og nýtur stuðnings margra hátt-
settra embættismanna og ráðamanna í stóriðnaði. Jeltsín for-
seti hefur ekki lýst beinlínis yfir stuðningi við flokkinn en er
talinn mjög hlynntur honum.
grannt er skoðað og stjómmála-
fræðingar hallast að því að flokk-
arnir séu yfírleitt farnir að einbeita
sér að því að gæta hagsmuna
ákveðins hóps eða afmarkaðra
hagsmunaafla. Að nafninu til a.m.k.
eru þeir nær allir fylgjandi lýðræði.
Frammámenn kommúnista boða
sumir afturhvarf til þjóðnýtingar
og ríkisforsjár, flokksleiðtoginn
Sjúganov hefur á hinn bóginn hrós-
að markaðshyggjustefnu Kínveija,
telur hana geta orðið Rússum fyrir-
mynd. Hann mælir einnig fagurt
um einkaframtak, markaðshyggju
og jafnvægi í ríkisbúskapnum á
fundum með bandarískum fjárfest-
um.
Kvennaflokkurinn kom mjög á
óvart 1993 með góðum árangri í
kosningunum en stefna hans þótti
einstaklega afturhaldssöm í efna-
hagsmálum. Afstaða hans á þing-
inu hefur verið reikul, um hríð
studdi hann einkavæðingu en sneri
síðan baki við henni.
Fall Zhírínovskíjs í skoðana-
könnunum er mikið. Ljóst þykir
að furðuleg uppátæki hans og hat-
ursáróður hefur ekki dugað til
lengdar, það veldur þó ugg að fylgi
hans meðal óbreyttra hermanna
er talið öflugt.
Athyglisvert er að kannanir gefa
til kynna að meira en helmingur
Rússa sé mjög andvígur öllum ein-
ræðishugmyndum og telur að ekki
komi til mála að snúa aftur til
kommúnisma. Hins vegar eru þeir
á varðbergi gagnvart misnotkun á
lýðræðishugtakinu, telja að núver-
andi ráðamenn séu engir lýðræðis-
sinnar þrátt fyrir allar yfirlýsingar
í þá veru.
Uppskrift að sigri
Kosningasérfræðingar ráða m.a.
flokkunum til að ræða fyrst og
fremst um „nýtt“ lýðræði, lög og
reglu og aukið réttlæti til að láta
síður bendla sig við áróður stjóm-
valda og ríkjandi öfl. Áðurnefnd
hugtök séu uppskriftin að sigri en
margt bendir til þess að glæpafárið
og ringuleiðin sé það sem valdi
flestum kjósendum ótta og angri.
Aukið vöruframboð, sem reyndar
skiptir litlu fyrir þá fátækustu, t.d.
flesta eftirlaunaþega, og tjáningar-
frelsi er hvorttveggja vel þegið en
nægir ekki.
Javlínskí er harður andstæðingur
kommúnista og öfgafullra þjóðern-
issinna en stofnaði Jabloko vegna
andstöðu við stefnu Gajdars, vildi
fara hægar í sakirnar í markaðs-
væðingu.
Gagnrýni Javlínskíjs virðist að
sumu leyti sérkennileg þegar þess
er gætt að hann var einn af höfund-
um hinnar svonefndu 100 daga
áætlunar er gerð var á dögum Gorb-
atsjovs um efnahagsumbætur;
Gorbatsjov heyktist á að nota hana.