Morgunblaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Morgnnblaðið og
fj arskiptabyltingin
AÐ undanförnu
hafa birst í Morg-
unblaðinu greinar um
fjarskipti og þá öru
þróun sem er á því
sviði. Upplýsinga-
miðlun og umræða
um þessi mál er af
hinu góða, en efnistök
og áhersluatriði
ásamt viðtölum við
fjölda söluaðila not-
endabúnaðar, sem eru
nánast samfelld
gagnrýni á Póst og
síma og skipan fjar-
skiptamála hérlendis
nú, sýna hins vegar,
að markmiðið var
ekki eingöngu að miðla fróðleik
til lesenda.
Þau sjónarmið koma skýrt fram
að samkeppni á sem flestum svið-
um fjarskipta sé það sem koma
skal og því beri að fagna. Hvergi
er sett fram sú spuming eða leitað
svara við því, hvað sé best fyrir
neytendur. Hins vegar eru tí-
undaðir mjög hagsmunir þeirra,
sem vilja aukinn hlut í starfsem-
inni og hver þróunin er erlendis.
íslendingar eru, sem betur fer enn
sjálfstæð þjóð og eiga að ákveða
sjálfir hvemig málum er háttað
hér, í stað þess að líta á breyting-
ar eins og náttúrulögmál óháðar
vilja og hagsmunum almennings.
Verð fyrir símaþjónustu er
mikilvægt atriði fyrir almenning.
Engin ástæða er til að efast um
að kostnaður við fjarskipti muni
halda áfram að lækka eins og
hann hefur gert stöð-
ugt undanfarna ára-
tugi. Við hljótum þó
að setja spumingar-
merki við þá framtíð-
arsýn Mbl. að hafa eigi
jafnaðarverð á sím-
tölum, hvert sem er í
heiminum eða jafnvel
að innheimta eigi allan
kostnað með föstum
afnotagjöldum í stað
umferðargjalda.
Við verðlagningu
símaþjónustu hefur
verið ákveðið hér eins
og víðar að hafa föst
gjöld lág til að allir
landsmenn eigi þess
kost að hafa síma en þeir greiði
fyrir hann í samræmi við notkun.
Sennilega þættu mörgum láglauna-
mönnum það þungar búsifjar, ef
greiða ætti sama gjald fyrir alla
síma óháð notkun, en með því yrði
hins vegar létt byrgðum af ýmsum
fyrirtækjum.
Það er ljóst að þegar ákveðið
er verð fyrir nýja þjónustu er eng-
in ein aðferð sú eina rétta heldur
koma mörg sjónarmið inn í matið,
en hve háar tekjur greinin í heild
þarf til að bera sig er oftast þekkt.
í upphafi var verð fyrir boð-
kerfisþjónustuna, ákveðið þannig
að megin hluti tekna kæmi inn af
fóstum afnotagjöldum, sem lentu á
eiganda boðtækis en minni hluti
greiddist af þeim sem hringdi í
boðtækið. Þegar þjónustan hafði
verið í gangi um nokkurt skeið
gerðist það að einn af innflytjend-
í þessari fyrri svargrein
sinni segir Bergþór
Halldórsson að síma-
þjónusta innanlands
sé ódýrust hér í
OECD-ríkjunum.
um boðtækja kom með á markað-
inn tæki sem átti að geta veitt allt
að 99 notendum aðgang að boð-
kerfi P&S, án þess að greiða nema
eitt afnotagjald. Að sjálfsögðu gat
P&S ekki sætt sig við að hluti
notenda slyppi við að greiða eðli-
legt verð meðan aðrir greiddu fullt
verð fyrir sömu þjónustu. í stað
þess að kæra málið eins og Stöð 2
gerði þegar menn fundu leið til að
horfa á þeirra dagskrá án þess að
borga fyrir var ákveðið að breyta
gjaldtöku þannig, að gjaldið var
hækkað hjá þeim sem hringir í
boðtækið en fasta gjaldið lækkað,
en láta kyrrt liggja að öðru leyti.
Með þessari verðbreytingu var
málinu lokið, en í Mbl. 29. nóv. er
viðtal við framkvæmdastjóra Sím-
virkjans-Símtækja, þar sem hann
rifjar þetta upp og telur það gott
dæmi um ofríki P&S, að hann fékk
ekki óáreittur að selja aðgang að
boðkerfinu!
Um allan heim er það vaxandi
vandamál í ijarskiptaþjónustu, að
stöðugt' er leitað nýrra leiða til að
nota fjarskiptakerfin án þess að
greiða rekstraraðilum fyrir eða
Bergþór
Halldórsson
koma kostnaði yfír á aðra notend-
ur. Póstur og sími er raunar nú
þegar farinn að leggja talsverða
vinnu í eftirlit með slíku.
Svindl í fjarskiptum hefur eink-
um verið bundið við Bandaríkin,
en þar hafa ekki gilt jafn strangar
reglur um uppbyggingu kerfa og
austan hafs, en á síðustu árum
hefur svindl aukist mjög í Evrópu.
Hér á landi eru sem betur fer fá
alvarleg dæmi af þessu tagi. Það
veldur þó óneitanlega vonbrigðum,
ef tekist hefur að selja íslenskum
fyrirtækjum búnað á þeim forsend-
um að með því geti þau komið sér
undan því að greiða eðlilegt verð
fyrir fengna þjónustu.
Ég ætlaði ekki að elta ólar við
ejnstök atriði í ásökunum söluaðil-
anna en get þó ekki látið hjá líða
að minnast á skýringar fram-
kvæmdastjóra Radíómiðunar á
ástæðum verðlækkana á farsímum
í kjölfar þess að P&S kom inn á
markaðinn á sínum tíma:
1. Þegar lækkanimar áttu sér
stað kvartaði bæði hann og Versl-
unarráð ítrekað yfír verðlækkunum
P&S og voru m.a. sendar formleg-
ar kærur til Verðlagsstofnunar.
2. Nú segir hann að þrátt fyrir
öll klögumál hafí verðlækkanirnar
verið P&S óviðkomandi, Motorola
hafí lækkað verðið, sem hefði gerst
án afskipta P&S.
3. í sumar sagði hann hins veg-
ar að í kjölfar verðlækkana hafí 5
söluaðilar farsíma orðið gjaldþrota
og ljóst var af skrifum hans að það
var að hans mati sök P&S.
4. í sömu grein útskýrir hann,
hvers vegna verð á íslandi lækkaði
ekki, fyrr en P&S kom inn á mark-
aðinn, eins og það gerði í öðrum
löndum. „Stóru markaðimir fengu
forgang og liðu allir söluaðilar á
íslandi fyrir það.“
Ekki veit ég hvort ég er einn
um að eiga í erfiðleikum með að
koma heim og saman þessum skýr-
ingum framkvæmdastjórans, en lái
mér hver sem vill. Þegar rætt er
um að gera grundvallarbreytingar
á fyrirkomulagi símarekstrar á ís-
landi verða menn að gera sér grein
fyrir að með núverandi fyrirkomu-
lagi hefur Póstur og sími náð þeim
árangri að hafa símaþjónustu inn-
anlands á lægsta verði allra OECD-
ríkja. Þetta gildir bæði um verð á
þjónustu farsímakerfa og almenna
símakerfísins. Þess vegna hlýtur
það að vera meginatriði að eyði-
leggja ekki með röngum ákvörðun-
um þann árangur sem náðst hefur,
og er ástæða til að hvetja neytenda-
félög og aðra sem hugsa um hags-
muni almennings til að halda vöku
sinni.
í einni greininni í Mbl. var sam-
anburður á kostnaði við þriggja
mín. símtöl innanbæjar, sem átti
að sýna að þau væru mun ódýrari
í Svíþjóð og Finnlandi en hérlendis,
en samkvæmt upplýsingum Euro-
data Foundation í.júlí 1995 er verð
fyrir slík símtöl eftirfarandi miðað
við gengi 30.11. sl.: ísland 5,81
kr., Danmörk 12,75 kr., Noregur
7,43 kr., Svíþjóð 7,51 kr., Finnland
12,40 kr.
Ekki get ég skýrt muninn á þess-
um tölum og þeim sem Mbl. birti
að öðru leyti en því að í byijun
ársins hækkuðu innanbæjarsímtöl
í Svíþjóð mjög mikið, en í Mbl. stóð
að í Jiví landi ríkti nú meira frelsi
á símamarkaði en í öðrum Evrópu-
löndum og á Svíþjóð yrði litið sem
tilraunastofu í því hvemig létta á
hömlum af fjarskiptaþjónustu.
Morgunblaðið mun eflaust upplýsa
lesendur sína um það síðar hvort
þessi mikla hækkun símgjalda á
tilraunastofunni hafí eitthvað með
aukna samkeppni að gera eða mun
blaðið e.t.v. fínna það út að tilraun-
in hafí verið ómarktæk, vegna þess
að niðurstöður voru ekki í samræmi
við óskir?
Höfundur er verkfræðingur.
BRETTALYFTUR
ÓTRÚLEGT VERÐ!
CML brettalyftur
eru úrvalsvara
á finu verði.
Þær eru á einföldum
eða tvöföldum
mjúkum hjólum,
sem ekki skaða gólf.
Verð m/vsk frá
kr. 35.990 stgr.
Hringás ehf.
Smiðjuvegi 4a, s. 567 7878.
Jólatilboð
Dýna - Queen stærð
frá kr. 47.800 stgr.
Rckkjan hf.
35 - Sími 580 1955
í sambandi vib neytendur
frá morgni til kvölds!
- kjarni málsins!
Um sambandsleysi við þjóðarsögnna
ÞAÐ er áreiðanlega
ekki tilviljun að sá
stjórnmálamaður ís-
lenskur, sem um þessar
mundir verðskuldar að
heita nútímalegastur,
skuli jafnframt vera sá
sem leiðir athygli okk-
ar að mikilvægi og
verðmæti sögulegrar
þekkingar og sögulegr-
ar hugsunar fyrir sam-
tímann. Björn Bjama-
son menntamálaráð-
herra áttar sig greini-
lega á því að þjóð sem
ætlar að ná árangri
sem þjóð og blanda
óhrædd geði við aðrar
þjóðir verður að eiga sér sterkar
rætur. Hún verður með öðrum orð-
um að vera í föstu sambandi við
arfleifð sína, tungu og menningu
og ekki síst sögu. Þetta er í sjálfu
sér einföld hugsun, en hún virðist
samt einkennilega fjarlæg mörgum
sem betur ættu að vita.
Hlutur sagnfræðinga lítill
Hugvekja Björns Bjarnasonar
um gildi sagnfræðinnar í Nýrri
sögu, sem var að koma út, er þarft
lesefni fyrir alla sem á annað borð
hafa áhuga á heilli hugsun og
menningarlegum umræðum, en sér-
stakt erindi held ég að hún eigi við
þá sem daglega miðla okkur fróð-
leik og fréttum, kennara, rithöf-
unda og blaðamenn, og svo auðvit-
að stjórnmálamenn, sem taka fyrir
okkur ákvarðanir sem framtíð velt-
ur á.
Bjöm kemur víða við í greininni
og varpar m.a. fram forvitnilegum
spumingum um söguritun og sögu-
kennslu og tengsl sagnfræðirann-
sókna og stjórnmála. Sem sagn-
fræðingur staldraði ég við þá
ádrepu hans að hlutur íslenskra
sagnfræðinga í al-
mennum umræðum
væri lítill. „Þeir láta
ekki nægilega mikið
að sér kveða við að
upplýsa mál, sem eru
á döfínni hveiju sinni.
Stangast það á við hlut
sagnfræðinga víða er-
lendis í opinberum
umræðum," skrifar
hann. Þetta er því mið-
ur líklega rétt og gæti
verið ein skýringin (en
ekki þó eina!) á því hve
opinberar umræður
hér á landi hafa, sem
alkunna er, mikla til-
hneigingu til að vera
„í lofti og þoku“, þ.e. snúast um
allt annað en kjama málsins. ís-
lenskir sagnfræðingar geta vafa-
laust með réttu kvartað yfir tóm-
læti fjölmiðla, en stendur það ekki
þeim næst að gera hér á bragarbót?
Stofnanir eða lifandi
hugmyndir
Önnur ábending Björns, sem ég
vil nefna, er þessi: „Hætta er á,“
skrifar hann, „að hugmyndaheimur
og skírskotanir íslendinga þróist á
þann hátt, að þeir hætti að leggja
rækt við merka atburði í eigin sögu.
Þeir viti einfaldlega ekki um þá. Er
þessi þróun kannski hættulegri fyrir
íslenska menningu en aukin erlend
áreitni á móðurmálið? Ef við hættum
að lifa í íslenskum hugmyndaheimi,
hættum við einnig að átta okkur á
gildi þess að leggja rækt við hann.“
Tilefni þessara orða er m.a. það
sem Bjöm kallar undanhald íslands-
sögu í skólum og gallaðar
kennslubækur. Merkar staðreyndir
úr íslandssögunni séu miklu ijarlæg-
ari en erlendir sögulegir atburðir,
sem veki alheimsathygli og komist
þess vegna til allra sem fylgist með
Eiga tengsl okkar við
þjóðarsöguna innan
skamms kannski frekar
heima í stofnunum en í
lifandi hugmyndaheimi
almennings? Þannig
spyr Guðmundur
Magnússon sagnfræð-
ingur í tilefni af hug-
vekju Bjöms Bjamason-
ar menntamálaráðherra
í tímaritinu Ný saga.
fjölmiðlum. Er þetta áreiðanlega
hárrétt athugað.
Stundum er sagt um skynsemis-
trú okkar að hún sé skilningsvana.
Við göngum að tækninni vísri og
nýtum okkur hana í daglegu lífi, en
fæst skiljum við reglur hennar og
lögmál til nokkurrar hlítar. Þetta
blessast af því að alltaf eru nógu
margir skilningsríkir tæknimenn eða
vísindamenn á næstu grösum. Erum
við kannski með sama hætti eða
svipuðum farin að treysta eingöngu
á fræðimenn og sérfræðinga til að
sjá um menningararfinn? Eiga
tengslin við söguna innan skamms
kannski frekar heima í stofnunum
en í lifandi hugmyndaheimi almenn-
ings? Ég varpa þessum spurningum
fram til umhugsunar í framhaldi af
ábendingu Bjöms. Ég er að sjálf-
sögðu ekki að gera lítið úr mikil-
vægi stofnana, en þær verða ekki
lengi við lýði ef hinn sögulegi hug-
myndaheimur skreppur saman eða
hverfur úr vitund þjóðarinnar.
Sinnuleysi um hugmyndir
Tímaritið Ný saga, sem Sögufé-
lagið gefur út, geymir að venju
margar fróðlegar greinar auk hug-
vekju menntamálaráðherra. Guðrún
Asa Grímsdóttir fræðimaður á Áma-
stofnun á þar t.d. grein sem í öðmm
löndum, þar sem þjóðarsaga er part-
ur af daglegu lífí og tali manna,
hefði þótt sæta nokkmm tíðindum
og orðið tilefni umfjöllunar í fjölmiðl-
um. Guðrún Ása heldur því fram,
og styður í fljótu bragði séð prýðileg-
um rökum, að hin fleygu orð Land-
námu um að íslendingar séu hvorki
komnir af þrælum né illmennum séu
ekki úr penna Styrmis fróða á 13.
öld heldur Þórðar Jónssonar í Hít-
ardal á 17. öld og hugsunin sé feng-
in að láni frá Amgrími lærða úr bók
hans Crymogæa. Ég minnist þess
ekki að íslenskur fræðimaður hafí
áður látið þessa skoðun í ljós, en
hún kann að hafa nokkrar afleiðing-
ar fyrir álit manna á uppmna og
tildrögum eins helsta sögurits þjóð-
arinnar.
Ég er ekki að segja að viðtökur
frumlegrar og skemmtilegrar kenn-
ingar um sögu okkar, eins og hér
er nefnd, séu endilega prófsteinn á
það, hvort áhyggjur menntamála-
ráðherra og fleiri manna um sam-
bandsleysi íslensks nútíma við sög-
una séu á rökum reistar. Að sjálf-
sögðu hlýtur margt fleira að koma
til skoðunar í því efni. En óneitan-
lega væri það vísbending um sér-
kennilegt sinnuleysi ef áhrifaríkustu
fyölmiðlarnir leiddu slíkt efni með
öllu hjá sér. Sama er að segja um
hugvekju menntamálaráðherra; þar
er hreyft svo mikilsverðu máli að
það má ekki liggja í láginni heldur
þarf að verða uppspretta umræðna
og umhugsunar með þjóðinni allri.
Höfundur er sagnfræðingur.
Guðmundur
Magnússon