Morgunblaðið - 28.01.1996, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
Svanhildur Svavarsdóttir
Þarf aó rjúfa
einangrunina
SVANHILDUR Svavarsdóttir
talmeina- og boðskiptafræð-
ingur hefur haft mikil af-
skipti af börnum sem hafa
Asperger-heilkennið. Hún var spurð
hvað gæfi fyrstu vísbendingu um
að börn hafi þessi einkenni. „Eink-
um ef börnin nota málið á mjög
furðulegan hátt og ef þau tala bara
við sjálf sig, en nota málið ekki sem
samskiptamiðil við aðra. Þetta gildir
fyrir lítil börn en breytist þegar þau
stækka,“ sagði Svanhildur. „Börn
hafa oft ekki greinst fyrr en við sjö
eða átta ára aldur og jafnvel síðar.
Ég hef þó dottið niður á einkenni
hjá litlum bömum. Ásamt með sér-
kennilegri málnotkun eru þau
óvenjulega sjálfum sér næg. Þau
sitja kannski í sínu dóti í langan
tíma og sækja lítt í samskipti við
foreldra sína, eins og eðlilegra barna
er þó háttur. Þau festast líka í að
leika sama leikinn aftur og aftur,
eru mjög upptekin af að hafa alla
hluti alveg eins og þau þola illa
breytingar.
Það sem gert er tii að breyta
þessu mynstri er, að reynt er að
ijúfa þessa einangrun barnanna, t.d.
með því að fá þau í leik og sam-
skipti. Þau vilja það gjaman en
kunna það ekki. Einkum vefst fyrir
þeim að hefja samskiptin. Það er
hægt að kenna þessum börnum að
hafa samskipti við aðra. Þeir sem
eru að vinna með Asperger-barn
verða að hafa það hugfast að þótt
barnið skilji að aðrir hugsa og hafi
tilfinningar, getur það illa sett sig í
spor annarra.
Asperger-heilkennið er grein af
sama meiði og einhverfa en miklu
vægara. Einhverft barn skiiur ekki
að annað fólk hafi tilfinningar og
hugsanir. Einhverft barn lifir í eigin
heimi meðan Asperger-barn lifir í
okkar heimi - en á eigin forsend-
um.“
Hvað batamöguleika eiga þessi
börn?
„Það þarf að kenna þeim reglur
og þau þurfa að búa við gott skipu-
lag. Öll skilaboð þurfa að vera mjög
skýr og einföld. Málskilningur þess-
ara barna er einhliða, þau misskilja
gjarnan hvað verið er að tala um
ef önnur orð eru notuð en áður hef-
ur verið gert yfir sama hlutinn.
Málnotkun krefst abstrakthugsunar
og ímyndunarafls. Þetta eiga börn
með Asperger-heilkennið erfitt með
átta sig á. Þau geta notað mikið
orðskrúð í sínum eigin heimi en geta
ekki skilið slíkt hjá öðrum.
Dómgreindarleysi er algengt með-
al þessa fólks vegna fötlunarinnar.
Það skilur illa mun á réttu og röngu.
Það þarf að kenna því allt samskipta-
munstur sem reglur, það hefur ekki
hæfileikann til þess að finna á sér
hvað viðeigandi er í það og það skipt-
ið. Þess vegna er auðvelt að fá þetta
fólk til að gera ýmislegt sem öðrum
dettur ekki í hug að gera. Þess vegna
þarf að halda að þessum börnum
reglum um alla skapaða hluti. Þau
taka því vel og halda reglurnar
vegna þess hve nákvæm þau eru.
Mikið atriði er að þessum börnum
sé umbunað og mikilvægt er að finna
þessi börn sem fyrst svo hægt sé
að byija svo fljótt sem unnt er þessa
umfangsmiklu félagsmótun. Ef hún
mistekst eiga þessi börn mjög erfitt
uppdráttar í samfélaginu. Þau eru
fljót að læra og oft góðir námsmenn
og þess vegna eiga kennarar t.d.
erfitt með að skilja hvers vegna þau
lúta ekki sömu félagslegu reglum
og önnur börn. Það er oft erfítt að
fá fólk í umhverfinu til að skilja að
þótt þessi börn hafi kannski háa
greindarvísitölu þá haga þau sér
engan veginn í samræmi við það.
Sé ekki við þessu brugðist geta
þessi börn orðið mjög þunglynd á
fullorðinsárum og átt erfitt með að
falla inn í samfélagið og sætta sig
við lífið. Samkvæmt niðurstöðum
rannsókna sænska læknisins Gil-
bergs, sem er hvað best að sér um
þessi mál, er há sjálfsmorðstíðni
meðal þessa fólks. Það missir lífs-
löngunina af því það fellur ekki inn
í samfélagið og engin skilur erfíð-
leika þess.
Talið er þó að um fimmtíu pró-
sent þessa fólks nái að lifa eðlilegu
lífi. Fimmtán til tuttugu prósent
þess ljúka háskólanámi. Margir
þurfa á að halda aðstoð geðlækna
vegna þunglyndis, þvingunaráráttu
og geðklofa. Mitt hlutverk er að
kenna litlum börnum með Asberger-
heilkennið að nota málið í samskipt-
um við aðra og kenna foreldrunum
og kennurum uppeldisaðferðir sem
duga, ekki síst á þetta við hvað
snertir eldri börnin.“
fyrr en árið 1991 að menn komu
sér saman um greiningaraðferðir,
en Asperger-heilkennið hefur verið
þekkt síðan 1944. Það var austur-
ríski barnageðlæknirinn Hans
Asperger sem lýsti „einhverfum
persónuleikatruflunum hjá böm-
um“ í þýskum fagtímaritum árið
1944. Hér á landi hefur tiltölulega
lítill hópur fengið greiningu,
kannski 20 til 30 manns, það Páll
vissi til. Nýleg samanburðarkönn-
un hefur sýnt að Asperger-heil-
kennið gæti fundist hjá a.m.k.
þremur af hveijum þúsund fædd-
um eðlilega greindum börnum.
Meirihluti allra með Asperger-heil-
kenni hefur eðlilega greind eða
greind yfir meðallagi. Drengir með
Asperger-heilkenni eru 5-10 sinn-
um fleiri en stúlkur með heilkenn-
ið.
Páll lagði áherslu á að hin ár-
áttukenndu áhugamál fólks með
Asperger-heilkennið gætu stund-
um nýst því prýðilega í störfum
þar sem þörf er á nákvæmni og
reglufestu. „Þannig getur þetta
fólk t.d. unnið fyrir sér við gagn-
leg störf, og sumtjafnvel náð langt
í atvinnulífinu,“ sagði Páll. Hann
sagði að lokum að mikilvægt væri
að greina þá og meðhöndla sem
fyrst sem hefðu Asperger-heil-
kennið, því margt benti til að þetta
fólk væri áhættuhópur að því leyti
að það fengi fremur geðsjúkdóma
á unglingsárum eða bytjun fullorð-
insára en annað fólk, og meðal
þess væri aukin sjálfsmorðstíðni.
SUNNUDAGUR 28. JANÚAR 1996 19
Forréttir
Smjörsteikt risahörpuskel meö fersku Jinkul og
Balsamic
Verö kr. 640.-
Villisveppa "Risotto
Verö kr. 495.-
Marineraöur kálfavöövi meö 'Toscana Vinaigrette
Verö kr. 595.-
Kúrbítsbuff áfersku salati
Verö kr. 495.-
Spínatsúpa meö reyktum ál
Verö kr. 495.-
Aöalréttir
Fiskitríó meö hunangs sesam sósu
Verö kr. 1.490.-
GriUaöur skötuselur meö rúgmjölspasta og tómatkjöti
Verö kr. 1.490.-
Gufusoöinn lax meö súrsuöu grœnmeti
Verö kr. 1.490.-
Lambaframhryggur meö jarðsveppasósu, furuhnetum
og svörtum perlulauk
Verö kr. 1.795.-
Sítrónusoöin kjúkklingsbringa meö Calvados sósu
(réttur á galakvöldi khíbbs matreiðslumeistara 6. jan.)
Verö kr. 1.795.-
Eftirréttir
Blóöappelstnu og hindberjakrap
Verö kr. 390.-
Kókósterrine meö ananasrommkurli
Verö kr. 390.-
Súkkulaöiflan
Verö kr. 390.-
Lifandi tónlist öll kvöld
Kynniö ykkur gistitilboö hótelsins
Borðapantanir í síma 5050 925
oe 562 7575 /^7/