Morgunblaðið - 02.02.1996, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um fjárhagslegt
sjálfstæði
Þjóðkirkjunnar
FYRIR nokkru ritaði
Guðmundur Arni Stef-
ánsson alþingismaður
athygliverða grein í
Morgunblaðið þar sem
hann dró fram upplýs-
ingar um flármál kirkj-
unnar og b'enti á, að í
raun væri fjárhagur
hennar að mestu -aðskil-
inn frá ríkissjóði, þótt
sóknargjöld væru inn-
heimt með opinberum
gjöldum samkvæmt
sjerstöku samkomulagi
þar um, sem lögfest var
á síðasta áratug.
Ástæða er til að þakka
grein Guðmundar Árna, því hún
miðlar ijettum upplýsingum inn í
yfirstandandi umræðu um kirkju-
mál.
í grein Guðmundar Árna og máli
þeirra annarra, sem til hennar hafa
vitnað kemur fram, að ríkissjóður
greiði laun presta og megi ráða af
þessu, að enginn sje munur þessara
launagreiðslna og launa þeirra emb-
ættisstjetta annarra, sem laun
þiggja úr ríkissjóði. Vegna þessa
þykir mjer nauðsynlegt að vekja á
því athygli, hvernig þessar launa-
greiðslur eru til komnar og hvað í
þeim felst.
Allt frá því við lok Islenzka þjóð-
veldisins fram til ársins 1907 tóku
prestar ölmusu sína eða laun með
því embætti, sem þeir höfðu veitingu
fyrir. Undir hverju prestsembætti
stóð sjálfstæður tekjustofn, yfirleitt
í formi jarða og hlunninda, sem
fylgdu embættinu og var ætlað að
framfæra prestinn og standa undir
ýmsum öðrum kostnaði við þjónustu
hans, t.d. byggingu og viðhaldi
kirkna í flestum tilvikum. Kirkjuljen
þessi voru í reynd sjálfseignarstofn-
anir, sem prestur tók við með emb-
ættinu og varð að standa eftirmanni
sínum skil á við úttekt í sama, eða
betra ástandi, en hann tók við því,
en greiddi að öðrum kosti eftir mati
álag-þess, er því hafði farið aftur,
væri því að skipta. Um síðustu alda-
mót tóku söfnuðirnir víðast hvar við
kirkjunum og rekstri þeirra, bæði
ljenskirkjunum og einnig bænda-
kirkjum. Ljetti þetta mjög á fjárhag
prestanna, sem mjög hafði farið aft-
ur í erfiðu árferði síðari hluta 19du
aldar og vegna þjóðfjelags- og hag-
kerfisbreytinga aldarinnar.
í upphafi þessarar aldar fór fram
mikil umræða á Alþingi íslendinga
um það, hvernig bæta mætti afkomu
presta. Fór þessi umræða fram jafn-
framt umræðunni um endurreist at-
vinnuveganna og fjár-
hags landsins. Þókti
flestum, að það stæði
nýsköpun landbúnaðar-
ins mjög fyrir þrifum,
hversu margir bændur
ivoru leiguliðar á ábýlis-
jörðum sínum. Dijúgur
hluti leigujafðanna var
kirkjueign. Töldu menn
það mundi letja leigu-
liða að ráðast í fyrir-
hafnar- og kostnaðar-
sama ræktun jarðanna,
að þeir áttu þær ekki
sjálfír og þá ekki síður
að hýsa þær timbur- og
steinbyggingum, sem
kostaði margfalt meira að gjöra, en
torfhúsin. Þvi varð það að ráði að
gjöra hvorttveggja í senn, að tryggja
prestunum öruggari afkomu og að
koma ábýlisjörðum bænda í hendur
þeirra sjálfra. Því var það lögleitt á
árinu 1907, að kirkjujarðirnar voru
Þjóðkirkjan er á flesta
grein fjárhagslega sjálf-
stæð. Geir Waage
skrifar um fjárhags-
samband ríkis og kirkju.
teknar undan prestaköllunum til
þess að verða seldar ábúendum, en
andvirði þeirra og leigur eftir þær,
sem ekki seldust, skyldi renna í
Prestlaunasjóð og myndaði andvirði
og leigur eftir jarðir hvers presta-
kalls innistæðu þess í sjóðnum. Með
þessum hætti átti hvert prestsemb-
ætti höfuðstól í sjóðnum, er tryggði
prestinum framfærslu, ásamt prests-
setrinu, sem áfram fylgdi embættinu
og er hluti lögkjara þess. Ríkissjóður
varðveitir Prestlaunasjóð og ber á
honum ábyrgð. Þannig gjörðist ríkið
fjárhaldari prestsembættanna. Þess
vegna taka prestar laun sín um ríkis-
sjóð úr Prestlaunasjóðnum. Þetta er
vitaskuld ekki það sama og að ríkis-
sjóður greiði prestunum laun. Ríkis-
sjóður stendur í ábyrgð fyrir launun-
um, enda hefur hann haft til ráðstöf-
unar eignir þær, sem standa undir
höfuðstólnum. Þessu vildi eg bæta
við annars ágæta grein Guðmundar
Árna og mun þá vera enn Ijósara
en áður, hvernig ijárhagssambandi
ríkis og kirkju er háttað, ef einhveij-
ir væru þeir, er ræða vildu samband
ríkis og kirkju með rökum út frá
Geir Waage
staðreyndum, í stað þess að taka
hvort tveggja undir sjálfum sjer,
rökin og staðreyndirnar.
Eg hygg, að þetta fjárhalds fyrir-
komulag hafi verið bændum og bú-
skap hagkvæmt, einkum framan af
öldinni, en kirkjunni og prestunum
þeim mun verra, sem það hefur leng-
ur staðið. Fáir muna nú orðið, hvern-
ig það er til komið. Prestum er velt
upp úr því, að þeir sjeu launþegar
ríkisins, þótt það sje fjarri sanni.
Kirkjunni er það mjög brýnt, að sem
fyrst verði lokið ágreiningi ríkis og
kirkju um meðferð kirkjueignanna
og í framhaldi af því taki kirkjan á
ný við þeim eignum og höfuðstóli,
sem verið hefur í vörzlu ríkisins og
samkomulag tekst um, að hún haldi
til frambúðar. Það samkomulag þarf
í framhaldinu að Iögfesta. Þar með
væri á ný orðinn sá aðskilnaður rík-
is og kirkju að þessu leyti, sem er
forsenda eðlilegra samskipta þess-
ara opinberu aðila á ijárhagssviðinu.
Þar með væru einnig fallnar forsend-
ur þess, að ríkisvaldið meðhöndli
kirkjueignirnar eins og herfang. Al-
þingi setur kirkjunni lög. Það, um-
fram flest annað, gjörir hana að
Ijóðkirkju í lögformlegum skiiningi.
í undirbúningi hefur verið, að veita
kirkjunni rúmt umboð til þess að
setja sjálfri sjer starfsreglur með
nýrri rammalöggjöf um stöðu, stjórn
og starfshætti Islenzku Þjóðkirkj-
unnar. Eftir sem áður hjeldi Alþingi
lagasetningarvaldi sínu í kirkjumál-
um. Um annan aðskilnað en hinn
fjárhagslega hefur ekki verið rætt,
enda vandsjeð, hvernig honum ætti
fyrir að koma. Auðvelt er hins vegar
að fullkomna hinn flárhagslega að-
skilnað, þegar lokið er niðurstöðunni
um meðferð kirkjueignanna.
Með vísan til áðurnefndrar grein-
ar Guðmundar Árna Stefánssonar
alþingismanns og ofangreindrar við-
bótar mætti nokkuð ljóst vera orðið,
að Þjóðkirkjan er á flesta grein íjár-
hagslega sjálfstæð. Vissulega styður
ríkisvaldið hana svo, sem vera ber
að ijettum lögum, en sá stuðningur
er fyrst og fremst lagastuðningur,
sem tryggir henni ijett, en ekki fjár-
hagsstuðningur. Sanngjarnir menn
munu og játa því, að í skjóli Þjóð-
kirkjunnar njóta aðrir trúflokkar (og
Háskóli íslands) fyrirgreiðslu ríkis-
ins að lögum, svo sem innheimtu
fjelagsgjalda sinna. Þjóðkirkjan fer
heldur ekki í manngreinarálit um
það, hveijum hún lætur í tje þjón-
ustu sína, því flelagsþjónusta og íje-
lagsstarf safnaðanna svo og marg-
vísleg þjónusta prestanna stendur
öllum til boða, sem njóta vilja, án
tillits til trúfjelagsaðildar. Um leið
og eg þakka Guðmundi Árna þarft
innlegg hans til umræðunnar um
kirkjumálin, fagna eg allri rökræðu
um þau, sem byggir á hlutlægum
forsendum og sanngjarnri skoðun,
en hleypidómana þakka eg ekki.
Reykholti í fyrstu viku þorra
1996.
Höfundur er formaður Prestafé■
lags íslands.
Heimurinn
o g Elliðaárnar
í ÞEIM miklu um-
ræðum og skrifum sem
eðlilega hafa orðið
vegna erfiðleika við að
íjármagna þá heil-
brigðisþjónustu sem
við gjarnan viljum hafa
bæði sem veitendur og
neytendur er einn þátt-
ur sem hefur angrað
mig verulega. Þetta er
sú þröngsýni starfs-
bræðra og starfssystra
minna-sem of oft kem-
ur fram í ræðu og riti
að halda að heimurinn
endi utan við þeirra
eigin starfsvettvang.
Af því sem komið hefur fram í
fjölmiðlum undanfarið hefur oft
mátt ætla að engin boðleg þjónusta
sé á sjúkrahúsum norðan eða austan
við Elliðaár og ekki heldur á heilsu-
gæslustöðvum sem eins eru stað-
settar. Reyndar hef ég því miður
fundið sama sjónarmið hjá sumum
starfsbræðrum mínum á fyrrverandi
Borgarspítala sem fram að samein-
ingunni við Landakot héldu að þessi
mörk norður á við lægju ekki við
Elliðaárnar heldur Miklubrautina.
Vinur minn einn sem átti gott með
að sjá léttari hliðar tilverunnar lýsti
þessum sama hugsunarhætti í Sví-
þjóð þannig að Skáningarnir teldu
þessi mörk í Svíþjóð liggja rétt norð-
an við þjóðveginn milli Málmeyjar
og Gautaborgar.
Það sem fyllti mælinn hjá mér
var sú fullyrðing Steins Jónssonar
kennslustjóra Sjúkrahúss Reykja-
víkur og nefndarmanns í Fram-
haldsmenntunarráði Háskóla ís-
lands að á landinu hafi fram að
sameiningu Borgarspítala og
Landakots verið þijú kennslusjúkra-
hús á landinu og nú þá aðeins tvö.
Hann gleymir að á Akranesi hafa
margir nýútskrifaðir læknar fengið
dýrmæta starfsþjálfun í skurðlækn-
irigum og lyflækningum sem undir-
búning fyrir lækningaleyfi. Hann
gerir þætti Fjórðungssjúkrahússins
á Akureyri (hér eftir nefnt FSA)
sömu skil.
Á FSA hafa margir íslenskir
læknar fengið sinn undirbúning fyr-
ir sémám og starfsferil að loknu
námi í Háskóla íslands. Fyrr á árum
var algengt að læknanemar fengju
einnig starfsþjálfun á FSA og enn
koma læknanemar af og til hingað
norður í starfsþjálfun á sérdeildir
FSA.
Síðustu ár hefur FSA getað
mannað allar þær níu námsstöður
unglækna sem gefa starfsreynslu
til lækningaleyfis. Á sama tíma
hafa margar stöður unglækna á
sérdeildasjúkrahúsunum í Reykjavík
verið ómannaðar.
Þetta bendir til að
unglæknar kunni vel
að meta starfsmennt-
unargildi FSA.
Allnokkrir íslenskir
sérfræðingar hafa
fengið hluta af sínu
sérnámi á sérdeildum
FSA. Bæklunarlækn-
ingadeild og Lyflækn-
ingadeild FSA hafa
sama rétt hvað varðar
starfsmenntun til
sérnáms og samsvar-
andi deildir á Reykja-
víkursjúkrahúsunum.
Að mörgu leyti tel
ég FSA vel til þess fallið að veita
unglæknum stárfsmenntun og þjálf-
un. Stærð deilda og þjónustusvæðis,
streymi sjúklinga og nágrenni við
stærstu heilsugæslustöð landsins
gefa unglæknum góða yfirsýn yfir
verkefni sérgreinanna. Fjöldi sér-
greina, góður aðgangur að aðstoð
sérfræðinga og samskipti við heilsu-
gæsluna, sem einkennast ekki af
sömu togstreitu og því miður er allt-
Hefur oft mátt ætla,
segir Júlíus Gestsson,
að engin boðleg
þjónusta sé á sjúkra-
húsum norðan eða
austan við Elliðaár.
of áberandi á Reykjavíkursvæðinu,
eru einnig hagstæðir þættir fyrir
starfsþjálfun unglækna.
Reykjavíkursjúkrahúsin geta bet-
ur boðið upp á kennslu í sjaldgæf-
ari sjúkdómstilfellum og undirsér-
greinum, en ekkert íslenskt sjúkra-
hús sameinar nægilega breidd í
starfsemi og nægilegt gegnum-
streymi sjúklinga til að geta sinnt
fullri kennslu og þjálfun í sérfræði-
námi lækna.
Ég hef hér ekki tekið með kennslu
annarra heilbrigðisstétta svo sem
samvinnu FSA og Háskólans á Ak-
ureyri við menntun hjúkrunarfræð-
inga.
I umræðunni sem í gangi er
mætti vera meiri víðsýni.
Markmiðið hlýtur að vera að veita
þjónustu sem er sambærileg eða
betri en erlendis fyrir það fjármagn
sem aðgengilegt er. Fjöldi stofnana
og staðsetning skiptir minna máli.
Höfundur er yfirlæknir
á bæklunar- og slysadeild FSA.
Ráðgjafarstofa um fjármál heimilanna
INNAN tíðar verð-
'ur opnuð í Reykjavík
ráðgjafarstofa sem
ætlað er að aðstoða
fólk með fræ’ðslu og
ráðgjöf við að bæta
fjárhag heimilanna,
draga úr greiðslu-
byrði og minnka
skuldasöfnun. Ráð-
gjafarstofan er sam-
starfsverkefni fjöl-
margra aðila og verð-
ur hlutverk hennar
fyrst og fremst að
-veita fólki, sem á í
verulegum greiðslu-
erfiðleikum og komið
er í þrot með fjármál
sín, endurgjaldslausa ráðgjöf.
Mörg heimili búa við afar erfiðar
fjárhagslegar aðstæður og oft á tíð-
um er það svo að fólki hefúr reynst
ofviða að skipuleggja fjármál sín og
"gera áætlanir sem byggjast á
greiðslugetu. Skuldir hafa hlaðist
upp og það vita allir að
erfíðara getur reynst að
vinda ofan af vanda en
stofna til hans. Rekstur
heimilis og fjölskyldu er
ekki lítið fyrirtæki, í eig-
inlegri merkingu þess
orðs. Fólk hefur mis-
munandi , mikla þekk-
ingu á fjármálaumsýslu
og rekstri þegar það
stofnar til heimilis og í
raun er það svo að það
er afar lítil áhersla lögð
á það í skólakerfínu að
búa fólk undir þetta
hlutverk.
Mikilvæg þjónusta
hjá Reykjavíkurborg
Hjá Félagsmálastofnun Reykja-
víkurborgar hefur nú verið starf-
andi fjármálaráðgjafi síðan í júní
1995. Fyrstu fjóra mánuðina fékk
fjármálaráðgjafinn tæplega 100
mál til vinnslu en verkefni íjármála-
Það er afar mikilvægt,
segir Guðrún Og-
mundsdóttir, að auka
fræðslu um ijármál
heimilanna.
ráðgjafans hafa fyrst og fremst
verið í því fólgin að aðstoða þá sem
í mestum erfiðleikum hafa verið
með fjármál sín. Það hefur verið
markmiðið í starfi fjármálaráðgjaf-
ans að finna með viðkomandi fjöl-
skyldum lausnir á fjárhagsvandan-
um, aðstoða fólk við að fá heildar-
sýn yfir fjárhagsstöðu heimilisins,
gera greiðsluáætlanir og aðstoða
við samninga við lánardrottna.
Þetta starf hefur á þeim stutta
tíma sem liðinn er skilað miklum
árangri og staðfestir það hve mikil-
vægt er að þjónusta af þessu tagi
standi fólki til boða. Má nefna eitt
nýlegt dæmi af sjö manna fjöl-
skyldu sem vegna mjög lítilla tekna
á undanförnum 5 árum var að missa
húsnæði sitt á nauðungaruppboði.
Vanskilaskuldir voru komnar yfir 7
milljónir króna, eftirstöðvar lána
yfir 11 milljónir króna og greiðslu-
byrði af lánum yfir 129 þúsund á
mánuði. í dag er staða þessarar
fjölskyldu sú að það stefnir í að
greiðslubyrðin verði tæpar 38 þús-
und krónur á mánuði og vanskila-
skuldir úr sögunni. Það tók vita-
skuld nokkurn tíma að vinda ofan
af málinu en er gott dæmi um það
hvað hægt er að gera þegar allir
leggjast á eitt.
Hjálp til sjálfshjálpar
Ætlunin er að Ráðgjafarstofa um
fjármál heimilanna aðstoði fólk með
fræðslu og ráðgjöf við að minnka
greiðslubyrði og frekari skuldasöfn-
un, hjálpi fólki að fá yfirsýn yfir
stöðu fjármála, við að gera
greiðsluáætlanir, leita úrræða til
Guðrún
Ogmundsdóttir
sparnaðar, við að breyta neyslu-
mynstri og semja við lánardrottna
þegar í óefni er komið. Fjárhags-
staða margra fjölskyldna væri í dag
önnur en raun ber vitni ef nægilega
snemma hefði verið gripið í taum-
ana. Það er því afar mikilvægt að
auka fræðslu um fjármál heimil-
anna og efla ráðgjafar- og leiðbein-
ingarþjónustu fyrir fólk sem á í
verulegum erfiðleikum með fjármál
sín. Mikið framfaraspor er stigið
með rekstri Ráðgjafarstofu um fjár-
mál heimilanna, en verkefnið er til-
raunaverkefni til tveggja ára. Víð-
tæk samstaða hefur tekist um þetta
verkefni undir forystu félagsmála-
ráðuneytisins í samvinnu við fjöl-
marga aðila, verkalýðsfélög, lána-
stofnanir, lífeyrissjóði og félaga-
samtök auk þjóðkirkjunnar.
Reykjavíkurborg, Húsnæðisstofnun
ríkisins, Landsbanki íslands, Bún-
aðarbanki íslands og íslandsbanki
leggja hver einn ráðgjafa til starfa
á Ráðgjafarstofunni. Aðgangur að
ráðgjöf verður öllum opinn, óháð
búsetu.
Höfundur er borgarfulltrúi og
form. Félagsmdlaráðs.