Morgunblaðið - 13.02.1996, Síða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Krafan um
það besta
TONUST
Seltjarnarnes-
k i r k j a
GÍTARTÓNLEIKAR
Einar Kristján Einarsson lék verk
eftir Feraando Sor, J.S. Bach,
Benjamin Britten og Nikita Koshk-
in. Laugardagur 10. febrúar, 1996.
TÓNLEIKARNIR hófust á
Fantasíu, op. 30, eftir Fernando
Sor, spánskan tónhöfund, sem
var alinn upp til tónlistarstarfa
við kórskólann í Montserrat.
Þrátt fyrir að Sor sé nú þekkt-
astur fyrir gítarverk sín samdi
hann t.d. óperur og balletta og
vakti fyrst athygli sem tónskáld
fyrir óperuna Telemaco, er var
frumflutt í Barcelona 1794. Árið
1813 flýr hann ættland sitt, því
hann hafði verið á bandi Frakka
í svonefndu Peninsularstríði og
fór fyrst til Parísar. Það voru
Méhul og Cerubini sem uppgötv-
uðu Sor en frá París lá leiðin til
Lundúna og var hann þar nokk-
ur ár við mikla lukku. Sor starf-
aði um þriggja ára skeið í Rúss-
landi og samdi þar meistaraverk
sitt, ballettinn Hercules y Onfal-
ia (1826) í tilefni krýningar Nik-
ulásar I, Rússakeisara. Það eru
samt gítarverkin sem hafa hald-
ið nafni hans á lofti og einnig
þýðingarmikill „skóli“, Gran
Metodo de Guitarra, sem gefinn
var út í Bonn árið 1830. Fern-
ando Sor er klassískur höfund-
ur, því það var fyrst um og eft-
ir aldamótin 1900, með þrenn-
ingunni Pedrell, Granados og
Albeniz, að Spánveijar tóku að
kanna sérkenni spánskrar tón-
listar.
Leikur Einars í Fantasíu Sors
var góður og auðheyrt að hann
hafði gefið sér góðan tíma til
að vinna sína heimavinnu. Lút-
usvítan, BWV 995, sem unnin
er upp úr sellósvítunni í c-moll,
BWV 1011, var annað verkefni
tónleikanna og er það talið vera
samið á árunum 1727-31. Verk-
ið er tileinkað einhverjum
óþekktum „Monsieur Schoust-
er“. Leikur Einars var á köflum
nokkuð órólegur en sérlega fal-
lega mótaður í saraböndunni og
gikkurinn (Gigue), síðasti þátt-
urinn, var skemmtilega leikinn.
Óróleikinn í verkinu er aðallega
hrynrænn og vantaði oft að púls-
inn sé nógu skýrlega mótaður.
Einar þyrfti að leggja aðeins
meiri þunga til áherslutaktlið-
anna og þar með skapa meiri
spennu í leik sinn.
Nocturnal, op. 70, eftir Benj-
amin Britten, var sérlega vel
leikin og þar sýndi Einar að
hann er vaxandi gítarleikari og
Usher-Valse, eftir rússnenska
gítarleikarann Nikita Koshkin
(f. 1956 ) var með því átaks-
meira sem Einar hefur sýnt í
leik sínum fram að þessu. Að
frádreginni of mjúkri útfærslu á
áherslutakthluta markar leikur
Einars tímamót fyrir hann sem
einleikara og gott til þess að
vita að honum nýttust vel starfs-
launin úr Listasjóði. Einar er
reyndur og vel kunnandi gítar-
leikari en það er samt löng
ganga og ekki unnin á einum
degi að ná því að verða góður
konsertleikari. í því máli er síg-
andi lukka best. Nú hefur Einar
náð merkum áfanga sem kon-
serterandi gítarleikari og verður
hann því krafinn um það besta
í náinni framtíð.
Jón Ásgeirsson
Heimspekilegir
afarkostir
BOKMENNTIR
H e i m s p e k i
AFARKOSTIR
eftir Atla Harðarson. Heimspeki-
stofnun - Háskólaútgáfan. Reykja-
vík 1995.128 bls.
SIÐFRÆÐI hefur verið áberandi í
íslenskum heimspekibókum undan-
farin ár. Minna hefur farið fyrir frum-
speki og þekkingarfræði, þeim grein-
um sem fjalla um eðli alls veruleika
og möguleika mannsins til að þekkja
hann. Hér er þó komin bók um slík
viðfangsefni og er sögð á kápu skrif-
uð til þess að kynna heimspeki fyrir
almenningi. Vel hefur
tekist til því bókin er
sérlega aðgengileg og
skemmtileg, kemur þó
sífellt að kjama hvers
viðfangsefnis og knýr
lesandann ti! umhugs-
unar. Atli Harðarson er
áhugafólki um heim-
speki að góðu kunnur.
Hann hefur bæði þýtt
sígild heimspekirit og
skrifað greinar þar sem
hann tekur upp fom-
frægar spumingar
heimspekinnar og gerir
þeim frumleg skil. Sum-
ar greinamar í þessari
bók birtust fyrst í Les-
bók Morgunblaðsins
undir samheitinu „Ógöngur, brot úr
hugmyndasögunni". Nokkrar höfðu
þar áður birst á tölvuneti.
í bókinni em 22 kaflar og fjallar
hver um afmarkaða heimspekilega
spumingu. Það em ekki smámál sem
tekin em fyrir. tilvera guðs, spuming-
in um hið illa í heiminum, eðli sálar-
innar og spumingar um gerð rúms
og tíma. Tekst höfundi einkar vel að
koma einfóldum orðum að andstæð-
um skoðunum, draga fram mótsagnir
og þverstæður sem geta ekki látið
hugsandi fólk í friði. Af þessu dregur
bókin nafnið. Oftast er gengið út frá
því hvemig frægir heimspekingar
hafa fengist við spumingamar. Þann-
ig verða kaflamir að brotum úr hug-
myndasögunni og er þeim raðað
nokkum veginn í tímaröð, farið frá
Fom-Grikklandi fram á þessa öld.
Ekki er þó reynt að segja samfellda
sögu heimspekinnar, eins og oft er
gert í kynningarbókum, heldur er lögð
áhersla á einstök álitamál.
Þrátt fyrir að bókin sé sett saman
úr brotum hefur hún sterkan heildar-
svip. Sumir kaflarnir tengjast saman
í lengri umræðu um svipuð efni.
Þannig era þrír kaflar um frelsi vilj-
ans (Frjáls vilji, Lífið er lotterí,
Neyddur til að vera fijáls), a.m.k.
fimm kaflar um ýmsar myndir tví-
hyggjunnar í kenningum Descartes,
og hvemig heimspekingar 17. og 18.
aldar bragðust við henni (Aðleiðsla,
Tvíhyggja, Hughyggja, Ytri vera-
leiki, Veraldarhyggja) og tveir kaflar
era um rúmfræðina á bak við afstæð-
iskenninguna (Er eitthvað bogið við
veröldina?, Dæmisaga Poincarés).
Þannig mætti telja upp fleiri þræði
sem liggja á milli brotanna svo að í
þeim sést stærri mynd.
Tilgangur höfundar er ekki að
setja fram sjálfstæða eigin heim-
speki. Hann lætur lesandanum eftir
að bijóta heilann um þverstæðumar
sem hann dregur fram en leysir ekki
úr þeim. Þó má sjá ákveðna tilhneig-
ingu í aðferð hans. Hann gengur
beint til verks og notar oft sögur og
einföld en lýsandi dæmi til að lýsa
heimspekilegum spumingum. Oft
nálgast hann efnið með því að greina
merkingu orðanna.
Skoðanir höfundar virð-
ast hneigjast til þess að
taka undir með þeim
sem skilja heiminn ver-
aldlegum skilningi og
hann virðist telja sig í
góðum félagsskap með-
al þeirra sem ekki sé
gefin andleg spektin
(bls. 17). Hann tekur
undir með mönnum eins
og Locke og Hume. í
þessu tilheyrir hann
þeirri heimspekihefð
sem þróast hefur í
enskumælandi löndum,
Hvarvetna verður les-
andinn var við ríka trú
á skynsemina. Til dæmis
þegar Atli gagnrýnir röksemdafærslu,
sem hann finnur dæmi um hjá Pascal
og Sigurði Nordal, í þá átt að maður
skyldi hafa sérstakar skoðanir á eilífð-
armálunum vegna þess að það sé
hagstætt (en ekki endilega vegna
þess að maður viti þær réttar). Þetta
gagnrýnir Atli sem „kæraleysislega
umgengni við sannleikann" (bls. 38).
Svipuð afstaða kemur fram í reglu
sem rædd er og rökstudd í tveimur
köflum (Geta böm hugsað?, Sjálfs-
blekking): ef við verðum vör við mót-
sagnakennda hegðun fólks, hvort sem
það er hjá bömum eða fullorðnum,
ættum við að eigna því eins mikla
skynsemi og stætt er á og frekar
gera ráð fyrir að fólk skorti þekkingu
en skynsemi. Atli telur að við séum
svo vön þessari reglu að okkur þyki
hún sjálfsögð (bls. 11-112). En er
ekki oft vísvitandi brotið gegn þenni?
Sem dæmi má nefna að auglýsingar
og annar áróður, sem höfðar til for-
dóma og hégómagimdar, er mjög
ágengur við nútímafólk og gerir ráð
fyrir að markhópurinn sé heimskir
og gagnrýnilausir neytendur.
Það er ekki síst út af þessum yfir-
gangi heimskunnar að bækur sem
reyna að kryfja málin til mergjar og
finna ný sjónarhom eru nauðsynleg-
ar. Bókin Afarkostir gerir þetta með
glæsibrag og er óhætt að mæla með
henni við alla sem hafa gaman af
að velta hlutunum fyrir sér.
Skúli Pálsson
Atli
Harðarson
EITT portrettverka Guðmundar.
Skrifað með ljósi
LJÓSMYNDASÝN-
ING Guðmundar Kr.
Jóhannessonar í
verslun Hans Peter-
sen, Austurveri, hefur
verið opnuð. Hún
stendur til 7. mars.
Guðmundur Kr. Jó-
hannesson hóf ljós-
myndanám árið 1979
hjá Studio Mats Wibe
Lund og naut þar
handleiðslu Ingi-
bjargar Kaldal. Hann
lauk sveinsprófi árið
1984 og meistaraprófi
tveim árum síðar.
Guðmundur stofnaði
ljósmyndastofnuna
Nærmynd árið 1986. Hann hefur
gegnt ýmsum trúnaðarstörfum
fyrir Ljósmyndarafélag íslands
og er nú varaformaður félagsins.
„Mannamyndir (portrett) er
það form ljósmyndunar þar sem
myndræn persónu-
sköpun og augnablik-
ið eru höfð í heiðri. Á
undanförnum misser-
um hefur orðið vakn-
ing hvað varðar fag-
mennsku og vönduð
vinnubrögð. Setning-
ar eins og: „Viltu gera
mynd fyrir mig sem
ég ætla að prýða
heimili mitt með“
heyrast æ oftar. Með
þessu móti er ábyrgð-
inni á fagmannlegum
og listrænum mynd-
um varpað yfir á
herðar ljósmyndar-
ans. Vandaðar
mannamyndir geta því staðið sem
sjálfstæð listaverk jafnfætis ann-
arri myndlist," segir í kynningu
Guðmundar.
Á sýningunni sýnir Guðmundur
40 myndir.
Guðmundur
Kr. Jóhannesson
Styrkir
Leiklist-
arráðs
MENNTAMÁLÁRÁÐUNEYTIÐ hef-
ur að fengnum tillögum frá fram-
kvæmdastjóm leiklistarráðs úthlutað
framlögum af fjárlagaliðnum til
„starfsemi atvinnuleikhópa" 1995,
sem hér segir:
Flugfélagið Loftur til uppsetningar
á leikritinu „Bein útsending“ eftir
Þorvald Þorsteinsson, kr. 2 milljónir.
Möguleikhúsið til uppsetningar á
leikritinu „Ekki svona“ eftir Aðalstein
Ásberg Sigurðsson og Pétur Eggerz,
kr. 2 milljónir.
Hvunndagsleikhúsið til uppsetning-
ar á sýningunni „Trójudætur og jöt-
uninn“ eftir Evripides, kr. 1,5 milljón.
Bandamenn til uppsetningar á leik-
ritinu „Amlóðasaga" eftir Svein Ein-
arsson, kr. 1,5 milljónir.
Svöluleikhúsið, til að vinna dans-
verkið „Konan og kötturinn“, kr. 750
þúsund.
Augnablik til að semja og flytja
leikverk byggt á þemanu um Tristan
og ísold, kr. 700 þúsund.
Brynja Benediktsdóttir til uppsetn-
ingar á 4 einþáttungum á 4 tungumál-
um, kr. 500 þúsund.
Benedikt Erlingsson til einleiks sem
byggist á Gunnlaugs sögu orms-
tungu, kr. 300 þúsund.
Annað svið til undirbúnings upp-
setningar á leikritinu „Svaninum"
eftir Elisabeth Egloff í þýðingu Áma
Ibsen, kr. 250 þúsund.
Kjallaraleikhúsið til undirbúnings
uppsetningar á leikritinu „Three tall
Women“ eftir Edward Albee í þýðingu
Hallgríms Helgasonar, kr. 250 þús-
und.
Hafnarfjarðarleikhúsið Hermóður
og Hávör tveggja ára starfssamning-
ur og nemur framlagið 4 milljónum
króna á þessu ári.
33 leikhópar sóttu um verkefna-
framlög og 8 hópar um starfsstyrk
til lengri tíma. Til úthlutunar vora
14 milljónir króna.
í framkvæmdastjóm Leiklistarráðs
sitja Vilborg Valgarðsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Bandalags íslenskra
leikfélaga, Hlín Agnarsdóttir, leik-
myndahönnuður, og Ólafur Haukur
Símonarson, leikritaskáld.
Kvartett á Háskólatónleikum
Á HÁSKÓLATÓNLEIKUM mið-
vikudaginn 14. febrúar kemur fram
kvartett skipaður hljóðfæraleikur-
unum Daða Kolbeinssyni, sem leik-
ur á óbó og englahorn, Zbigniew
Dubik, fíðlu, Guðmundi Krist-
mundssyni, víólu, og Richard
Talkowsky, selló. Tónleikarnir eru
haldnir í Norræna húsinu og hefj-
astkl. 12.30.
Á tónleikunum verða flutt tvö
verk; Kvartett í C-dúr op. 8, nr.
1, fyrir óbó, fiðlu, víólu og sélló
eftir Johann Christian Bach og
kvartett fyrir englahorn, fiðlu, ví-
ólu og selló eftir Jean Francaix.
I kynningu segir: „Johann Christ-
ian Bach (1735-1782) var ellefti og
yngsti sonur Johanns Sebastians
Bachs. Hann fæddist í Leipzig í
Þýskalandi en eftir nám í orgelleik
var hann um tíma organisti við
dómkirkjuna í Mílanó. Lengst af
starfaði hann þó sem óperu- og
tónlistarstjóri ensku hirðarinnar og
hefur þess vegna oft verið kallaður
enski Bach. Auk kammertónlistar-
innar er hann þekktastur fyrir sin-
fóníur sínar og óperur. Mozart
hreifst mög af tónlist hans.
Englahornið er sjaldséð hljóðfæri
í kammertónlist. Kvartett Jeans
Francaix (f. 1912) var saminn árið
1970 fyrir London óbókvartettinn.
Francaix er kominn af tónlistarfólki
og byijaði komungur að læra á
píanó og fljótlega líka að semja
tónlist. Píanóleik lærði hann hjá
Isidore Philipp og tónsmíðar meðal
annars hjá Nadiu Boulanger í Tón-
listarháskólanum í París. Francaix
er að semja tónlist enn í dag.“
Aðgangseyrir á tónleikana er 300
kr., en frítt fyrir handhafa stúd-
entaskírteinis.