Morgunblaðið - 22.03.1996, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 22. MARZ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Fjölmiðlaofbeldi:
Danskar niðurstöður
Á SÍÐASTA ári
birtust í Danmörku
niðurstöður stjómskip-
aðrar nefndar sem
hafði það hlutverk að
meta áhrif ofbeldis í
fjölmiðlum (fyrst og
fremst sjónvarpi og
myndböndum) á börn
wög ungmenni og leggja
fram tillögur til að-
gerða ef þörf þætti.
Nefndin fór yfir þær
fjölmörgu rannsóknir
sem gerðar hafa verið
á þessu og í ljósi
heildamiðurstöðu
þeirrar yfírferðar
samdi hún sínar tillögur.
í stuttu máli var meginniður-
staðan sú að ekki virtist ástæða til
að ætla að það eitt að horfa á of-
beldi í sjónvarpi leiddi beint til of-
beldisverka hjá börnum og ung-
mennum sem að öðru leyti væru
eðlileg og byggju við öraggt um-
_ hverfí. Á hinn bóginn sýnir sig að
áhorf á ofbeldismyndir virðist hafa
í för með sér árásarhegðun hjá
sumum börnum, sérstaklega
drengjum. Sé horft oft á ofbeldis-
myndir venjast böm og ungmenni
þeim og sýna síður viðbrögð við
ofbeldi. Ákveðinn hópur bama og
ungmenna býr við þær aðstæður
að margir neikvæðir þættir eru til
staðar í tilveru þeirra. Slíkum börn-
um er sérstaklega hætt við að læra
að líta á ofbeldi sem eðlilegan þátt
í tilveranni og fá styrkingu þeirra
viðhorfa með því að horfa á ofbeld-
ismyndir.
Ung börn era sérstakur áhættu-
hópur. Þau eiga erfitt með að
greina að leikin atriði og raunveru-
ieika og virðast líta á kvikmynd
sem röð einstakra atvika en ekki
sem heild. Því tengja þau ekki ein-
staka ofbeldisatriði við fordæmingu
ofbeldis síðar í myndinni.
í Ijósi þessa mælti danska nefnd-
in m.a. með því að
reynt yrði að auka
upplýsingar til foreldra
um hugsanlega skað-
semi ofbeldismynda,
að kennsla í Qölmiðlun
yrði aukin í skólum til
að börn fengju
snemma möguleika til
að vinna með og skilja
kvikmyndir og að sjón-
varpsfélög tækju sér
tak varðandi sýningar
á ofbeidi, sérstaklega
á þeim tíma dagsins
þegar reikna mætti
með að börn væru að
horfa. Jafnframt bæri
að varast að sýna sýnishorn úr
ofbeldismyndum á tíma þegar börn
gætu verið meðal áhorfenda.
Umræðan á íslandi
Hérlendis hefur að undanförnu
nokkuð verið rætt um ofbeldi í fjöl-
miðlum og skaðleg áhrif þess eftir
ágætt framkvæði umboðsmanns
barna. Það er lykilatriði í þeim
vangaveltum að foreldrar verða
sjálfir að axla ábyrgðina, sjálfir að
ákveða hvað barnið þeirra horfir
á. Að vísu er enn unnt að höfða
til ábyrgðar ríkisfjölmiðlanna og
gera kröfu til að J)eir standi við það
sem sagt er. í 1. tbl. tímarits
Barnaheilla 1995 segir Hinrik
Bjarnason yfirmaður Innkaupa- og
markaðsdeildar Sjónvarpsins, að
fram til ki. átta eigi efni Sjónvarps-
ins að vera fjölskylduefni. Sýnis-
horn úr ofbeldismyndum kvik-
myndahúsanna er ekki slíkt efni
og það er ekki farið fram á mikið
þegar þess er óskað að Sjónvarpið
standi við þá stefnu sem Hinrik
nefndi.
En það er barnaskapur að höfða
til siðferðis eða ábyrgðar eigenda
og stjórnenda einkareknu stöðv-
anna. í mörg herrans ár hafa for-
ystumenn og samtök þessarar þjóð-
Hver eru áhrif ofbeldis-
mynda í sjónvarpi á
börn? Ingólfur V.
Gíslason fjallar um
danska könnun á
íjölmiðlaofbeldi.
ar barist fyrir allshetjar kramara-
væðingu samfélagsins. Ekkert
skiptir máli sem ekki er unnt að
verðleggja. Að koma síðan og ætl-
ast til að stöðvarnar taki tillit til
annars en vilja auglýsenda er hjá-
kátlegt. Enda sáu menn viðbrögð
Stöðvar 2 við umræðunni um
óheppileg áhrif ofbeldismynda á
börn og unglinga. Þau fólust í því
að fara að sýna ofbeldismyndir síð-
degis, þegar foreldrar hafa hvað
minnsta möguleika til að fylgjast
með börnum sínum.
Eðlilegt svar þeirra foreldra sem
af alvöru hafa áhyggjur af því hvað
börn þeirra sjá er að segja áskrift-
inni upp. Áhrifaríkara væri reyndar
ef einhver þeirra samtaka sem hafa
lýst áhyggjum sínum, Barnaheill
eða Heimili og skóli, söfnuðu til sín
uppsögnum og gætu síðan sagt við
Stöð 2: „Hér eru X margir áskrif-
endur sem munu segja upp ef þess-
um sýningum verður ekki hætt.“
Stjórnendur þessara stöðva finna
fyrst og fremst til í pyngjunni.
Þess vegna verður að höfða til
hennar ef menn vilja hafa áhrif á
þá. En svo er líka til í dæminu að
þótt foreldrar hafi hátt um tíma
þá séu þeir ekki reiðubúnir til að
leggja neitt á sig til að þoka málum
til betri vegar. Og þá uppskera
menn í samræmi við það.
Höfundur er starfsmaður á Skrif-
stofu jafnréttismála og ritari
Karlanefndar.
Ingólfur V.
Gíslason
Finnur finnur
annan sökudólg
FINNUR Ingólfsson
gagnrýndi fyrrverandi
ríkisstjórnir fyrir að
hafa ekki hemil á
vaxtastiginu. Ef mig
rangminnir ekki þá
krafðist hann þess að
beitt yrði handafli til
þess að lækka vexti.
Finnur er enn áhuga-
maður um lækkun
vaxta en er nú í erfiðri
stöðu. Nú er hann
bankamálaráðherra. í
Morgunblaðinu 13.
mars sl. auglýsir ríkis-
stjórnin að vextir af
fslenskum ríkisbréfum
séu 9,92%, sem eru
59% hærri vextir en af samskonar
bréfum í Danmörku, 95% hærri en
í Þýskalandi og 73% hærri en í
Bandaríkjunum. Nú er það ekki rík-
isstjórnin sem ber sökina á þessum
háu vöxtum, neei. Finnur hefur
fundið annan sökudólg.
Þeir seku
Eftir að Finnur varð ráðherra
hefur hann klifað á því að lífeyris-
sjóðimir haldi uppi vaxtastiginu. í
Morgunblaðsgrein 15. mars sl.
skrifar ráðherrann meðal annars:
„í fyrsta lagi þarf að auka sam-
keppni á milli Iífeyrissjóða. Lífeyris-
sjóðir eru ráðandi á verðbréfamark-
aði.“ Og síðar; greininni segir hann:
„Aukinni samkeppni á
milli sjóðanna má ná
fram með því að gefa
launþegum frelsi til að
velja sér sjóð.“ Hvað á
ráðherrann við með
orðinu frelsi? Eru laun-
þegar hnepptir í
ánauð? Þessi orð ráð-
herrans eru í engu
samræmi við þá um-
ræðu sem hefur verið
í þjóðfélaginu undanf-
arið. Heldur ráðherr-
ann virkilega að vextir
lækki með því að fjölga
h'feyrissjóðunum? En
það er það sem hann á
við ef mark er takandi
á málflutningi hans undanfarið.
Ráðherrann skrifar einnig: „Ríkis-
sjóður er auk þess stór þátttakandi
á markaðnum og hefur sem slíkur
áhrif á vexti.“ Þarna gerir ráðherr-
ann lítið úr áhrifum ríkissjóðs. Ég
hefði haldið að sú mikia eftirspurn
ríkisins eftir fjármagni hefði meiri
áhrif á vaxtastigið en nokkuð ann-
að.
Nýr samningur um
Iífeyrissjóði
Nýlega undirrituðu ASÍ og VSÍ
nýjan kjarasamning um lífeyrissjóð-
ina. Þessi samningur er um margt
áhugaverður og gerir m.a. ráð fyrir
því að lífeyrissparnaðurinn dugi til
Einar
Gunnarsson
framfærslu við starfslok. Sú aukna
krafa sem gerð er til sjóðanna, leið-
ir m.a. til þess að sjóðunum fækkar
og rekstrarkostnaður í heildardæm-
inu lækkar. Þannig verður meira
eftir fyrir lífeyrisþegann. Ef ráð-
herranum finnst þetta vera öfug-
þróun þá hefur hann ekki fylgst
með umræðunni undanfafin ár.
Hann virðist halda að með fleiri iíf-
eyrissjóðum lækki bæði vextir á
ríkisbréfum og rekstrarkostnaður
sjóðanna. Þegar ég tala um lífeyris-
sjóði þá á ég við þá samtryggingar-
sjóði sem verkalýðshreyfingin hefur
samið um. Þegar ráðherrann talar
um lífeyrissjóði þá á hann bæði við
samtryggingarlífeyrissjóðina og þá
Efþetta er lausnin,
segir Einar Gunnars-
son, þá vel ég mér
ráðherralífeyrissjóð.
sjóði sem m.a. tryggingafélög hafa
sett á laggirnar en eru í raun ekki
lífeyrissjóðir heldur bara almennt
sparnaðarform. Hugmyndir Finns
ráðherra ganga sem sagt út á það
að launafólk hafi möguleika á að
velja sér lífeyrissjóð og þá væntan-
lega að sjóðirnir geti valið sér sjóðs-
félaga. Gott og vel, ef þetta er
lausnin þá ætla ég að velja mér
ráðherraÍífeyrissjóðinn. Hann er
hagkvæmastur fyrir lífeyrisþegann
en óhagkvæmastur fyrir atvinnu-
rekandann, þ.e. ríkissjóð. Hvaða
sjóð skyldi Finnur velja sér?
Höfundur er formaður Félags
blikksmiða.
Vill Morgunblaðið
leggja eignarrétt-
inn niður o g taka
upp sósíalisma?
í LEIÐARA blaðsins 16. marz sl.,
„Kvóti í arf“, er alvarleg árás á þau
mannréttindi sem varin eru af eign-
arréttarákvæði stjórnarskrárinnar.
„Er það vilji íslensku þjóðarinnar að
veiðiheimildir í íslenskri fiskveiðilög-
sögu gangi í arf?“ spyr blaðið. Allar
eignir ganga í arf. Það er ljóst að
veiðiheimildir eru keyptar dýrum
dómum á hveiju ári. Það sem menn
kaupa, það eiga þeir, myndi Bjartur
í Sumarhúsum hafa sagt og það sem
menn eiga, mega þeir selja og gefa,
veðsetja og láta ganga í arf. Kröfu-
hafar geta gengið að
eignum manna og hið
opinbera skattlagt þær.
Hvað er öðruvísi með
veiðiheimildir? Samt
fullyrðir blaðið að út-
gerðarmenn hafi fengið
veiðiheimilidirnar gef-
ins og hinn sanni eig-
andi sé þjóðin sem eigi
að fá arð af „eign“
sinni. Utgerðarmenn
voru búnir að stunda
fiskveiðar sem atvinnu
í áratugi er Alþingi
neyddist til að tak-
marka aðgang til fisk-
veiða með lagasetningu
og _ kvótaúthlutun.
Í frétt í Mbl. 14. marz 1995 er
haft eftir lagadeild Háskóla íslands
að atvinnuréttindi þau sem menn
hafa helgað sér á sviði fiskveiða séu
eignarréttindi í merkingu 67. greinar
stjórnarskrárinnar, sem ekki verði
af þeim tekin nema með bótum.
Er það skilgreining Mbl. að út-
gerðarmenn hafi verið sviptir þessum
atvinnuréttindum sínum á einni nóttu
1984 bótalaust og síðan hafi þeim
verið gefin þau aftur á silfurfati?
Kommúnisminn er hruninn í Rúss-
landi og sósíalisminn og ríkisrekstur
á undanhaldi víðast hvar. En ekki á
íslandi. Hér hefur ríkissósíalisminn
verið nefndur upp og kallast nú
„sameign íslenzku þjóðarinnar". Eig-
andi fiskveiðanna sé þjóðin. Það er
enginn eigandi til, sem heitir „Þjóð-
in“. tjóðin er ekki lögpersóna í þeim
skilningi sem fer með eignarréttindi
og njóti arðs af þeim. Framvinda
þessa þankagangs ratar í öngstræti
sem leiðir ekki til annars en eignar
ríkissjóðs á veiðiréttindum, þjóðnýt-
ingar á fiskveiðum. Ríkiskapítalism-
inn verður ekkert geðslegri þótt við
nefnum hann „sameign íslensku
þjóðarinnár." Það er alltaf best að
kalla hlutina sínum réttu nöfnum.
Ég er alveg hissa á því að Mbl.-menn
skuli ekki fyrir löngu vera búnir að
sjá í gegnum þetta lýðskrum. Mönn-
um er boðin hlutdeild í óskilgreindum
ofsagróða í óvissri framtíð ef þeir
fall#st á veiðileyfagjald. Þriðjungur
þjóðarinnar lætur ekki blekkja sig.
Ástæða þess að umræðan um fisk-
veiðistjórnunina er komin í ógöngur
er að menn blanda mörgu saman.
1. Sanngirnissjónarmið - Eign-
arréttur
2. Tekjuþörf ríkissjóðs
3. Gengisskráning og hagsmunir
iðnaðarins
4. Hagsmunir smábátaeigenda
5. Byggðarsjónarmið
6. Smáfískadráp
7. Kvótaeigendur hafa engar
skyldur
Löggjafinn • hefur mjög miklar
heimildir til afskipta af atvinnumál-
um og getur leyst þessi mál á ýmsan
annan hátt en með þjóðnýtingu.
1. Sanngirnissjónarmið. Menn
segja það ósanngjarnt að veiðiréttindi
(kvótar) safnist á fárra manna hendur
t.d, með kaupum og erfðum. Þetta á
við um öll eignarréttindi. Ef löggjaf-
inn vill breyta þessu getur hann skyld-
að menn til að selja frá sér það sem
umfram er það hámark sem hann
ákveður. Eigandinn fær íé fyrir sem
hann getur ráðstafað öðruvísi. Það
er ósanngjarnt segja menn, að eigend-
ur (eifíngjar) geti dvalið erlendis og
lifað áhyggjulausu lífi fyrir kvóta-
leigu. Þetta á líka við um húsaleigu-.
tekjur, vaxtatekjur, arð af verðbréfum
tekjur af höfundarétti o.s.fiv. Menn
segja að kvótaeigendur fái þessi rétt-
indi gefins a.m.k. í upphafi. Þetta er
einfaldlega ekki rétt. I upphafi voru
þetta áunnin atvinnuréttindi sjórnar-
skrár varin skv. áliti Lagastofnunar
og síðan hafa þessar eignir gengið
kaupum og sölum. Um erfðarétt er
ekkert að segja í þessu sambandi.
Óll þjóðin fær miklar
eignir yfirfærðar í arf
án endurgjaids við hver
kynslóðaskipti. Hvað
með höfundarétt? Ekki
væri t.d. Jón Jónsson
tónskáld hrifínn af því
að ef með lögum yrðu
erfingjar hans sviptir
erfðarétti á höfundarétti
hans og þeim sagt að
héðan í frá væru þau
„sameign íslensku þjóð-
arinnar" og þeir gætu
boðið í þau eins og hver
annar. Athafnaskáld
eiga ekki að hafa minni
rétt en önnur skáld.
2. Tekjuþörf ríkis-
sjóðs er enginn grundvöllur til að
svipta útgerðarmenn atvinnurétti
sínum, frekar en aðra menn. Þvert
á móti þarf að auka einkavæðingu í
landinu og efla lýðræði.
Þjóðin er ekki
lögpersóna, segir
Jóhann J. Ólafsson, í
þeim skilningi sem fer
með eignarréttindi og
njóti arðs af þeim.
3. Gengisskráning. Eignarréttur á
kvótum hefur ekkert með hana að
gera. Hægt er að breyta genginu og
leggja sérstakt gjald eða skatt á fisk-
veiðar, þótt kvótar séu í eigu ein-
staklinga og fyrirtækja og jafna að-
stöðu atvinnugreina innbyrðis. Það
er alveg sjálfstætt mál og þarf að
ræða sérstaklega út frá sjónarmiðum
efnahagsmála.
4. Hagsmunir smábátaeigenda og
krókaleyfíshafa. Menn hafa haldið því
fram að frá vemdarsjónarmiðum sé
betra að veiða fisk á öngul og ekki
í flotvörpu. Öll þessi sjónarmið eiga
fullan rétt á sér og þarf að ræða sér-
staklega. Löggjafinn hefur alveg
nægar heimildir til að skipa þessum
málum á hinn besta veg án þess að
þjóðnýta fískveiðiheimildirnar.
5. Byggðarsjónarmið. Sama á þar
við og 4. hér að ofan.
6. Smáfiskadráp. Sama á við og
4. hér að ofan.
7. Mörgum finnst að kvótaeigend-
ur hafi of litlar skyldur til þess að
vernda og viðhalda þessari eign sinni
eins og aðra eigendur almennt, Mað-
ur sem á fiskveiðiá þarf að rækta
hana, gæta hennar fyrir veiðiþjófum
o.s.frv. Húseigandi þarf að mála og
halda eign sinni við. Vel má hugsa
sér að samhliða reglur væru settar
um kvótaeign. Ábyrgð á lífríki sjávar
væri færð yfir á eigendur veiðirétt-
indanna og skyldur til að gæta þeirr-
ar eignar á allan hátt og koma í veg
fyrir smáfiskadráp t.d. Það væri
þjóðarhagur.
Að lokum vil ég skora á Mbl. að
hætta þessu þjóðnýtingarbrölti sínu,
styrkja eignarrétt og mannréttindi í
framtíðinni eins og þeir hafa gert
sl. 80 ár.
HOfundur er stórkaupmaður.
Jóhann J. Ólafsson