Morgunblaðið - 22.03.1996, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 22. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um mikilvægi atviimugreina
í tilefni skrifa Bjarna Braga Jónssonar
í MORGUNBLAÐ-
INU sunnudaginn 3.
mars er ítarleg og afar
fróðleg grein eftir
Bjama Braga Jónsson,
hagfræðilegan ráðu-
naut bankastjómar
Seðlabanka ísiands, um
nýja bók Þorvalds
Gylfasonar, Síðustu
forvöð. í grein Bjarna
em mörg sjónarmið sem
vert væri að gaumgæfa
frekar og draga lærdóm
af. Tilefni þessarar
greinar er þó ekki að
gera tilraun til þess
heldur að staldra við
einn kafla í greininni,
Gengið og grundvöilur
hagvaxtar, og gera athugasemd við
nokkur viðhorf sem þar eru sett
fram.
Viðhorf sem orkar tvímælis
Bjami segir Þorvald halda því
fram að vægi sjávarútvegs netni að-.
eins 53 prósentum af heildarútflutn-
ingi í stað 80 prósenta af vöruútflutn:
ingi, sem venjulega sé miðað við. í
þessu segir Bjarni að ekki votti fyrir
viðurkenningu þess að vöruflutning-
ar, tryggingar og ýmis ferða- og við-
skiptaþjónusta em borin uppi af
vöruútflutningnum og hefðu annars
;kki verkefni né tekjur. Ennfremur
að það sé helst ferðaþjónusta við
útlendinga sem standi á eigin grunni.
í þessum orðum Bjama felst við-
horf sem er aðfinnsluvert. Hann lítur
fram hjá þeirri staðreynd að vöru-
flutningar, tryggingar og ýmis ferða-
og viðskiptaþjónusta em nauðsynleg-
r þættir í því að skapa útflutnings-
tekjur, ekki síður en fmmvinnslan
sjálf. Af hverju er síður mikilvægt
að flytja sjávarafurð á markað en
að draga físk úr sjó? Af hverju er
síður mikilvægt að sjá
til þess að farmur með
íslenskum sjávarafurð-
um hafi fullnægjandi
tryggingar en að fram-
leiða veiðarfæri? Ef
þessara þátta nyti ekki
við væru íslenskar vörur
ekki á borðum neytenda
í útlöndum. Ef t'slensk
fyrirtæki annast ekki
þessa nauðsynlegu
þjónustu verða eriend
fyrirtæki að sinna
henni. í stað þess að
hafa útflutningstekjur
af þessari starfsemi
þyrftum við að flytja
hana inn. Hreinar út-
flutningstekjur yrðu
minni sem því nemur.
Ferðaþjónusta við útlendinga
stendur á eigin grunni í þeim skiln-
ingi að hún byggir ekki afkomu sína
beinlínis á nýtingu sjávarauðlindar-
innar. Það væri engu að síður hæpið
að halda því fram að ekki séu tengsl
milli ferðaþjónustu og sjávarútvegs.
Það er kunnara en frá þurfi að segja
að í áranna rás hefur samkeppnis-
staða útflutnings- og samkeppnis-
greina, og þar með ferðaþjónustu,
ráðist af afkomu í sjávarútvegi. Venj-
an er sú að þegar vel árar til sjós
versnar samkeppnisstaðan. Það kem-
ur fram í minni tekjum og verri af-
komu hjá útflutnings- og samkeppn-
isgreinum. Þegar slær í bakseglin í
sjávarútvegi, aftur á móti, er gripið
til hagstjórnaraðgerða eins og geng-
isfellingar sem bætir samkeppnis-
stöðuna.
Auk þessa er beinlínis rangt að
tala um vægi sjávarútvegs í útflutn-
ingi. Réttara er að tala um vægi sjáv-
arafurða. Samkvæmt hefðbundnum
málskilningi þýðir orðið sjávarútveg-
ur fiskveiðar og -vinnsla. Auðvitað
Þorsteinn M.
Jónsson
Það er hæpið að
halda því fram, segir
Þorsteinn M. Jónsson,
að einn þáttur í því
að framleiða söluhæfa
vöru sé nauðsynlegri
en annar.
eru miklu fleiri sem koma að því að
framleiða sjávarafurð en þeir sem
veiða fiskinn og verka hann. Það eru
margar atvinnugreinar á íslandi sem
beinlínis byggjast á nýtingu sjáva-
rauðlindarinnar. Það er rangt að tala
um þær sem stoðgreinar við sjávarút-
veg eða að þær eigi sitt undir sjávar-
útvegi. Þær eru einn hlekkur í keðj-
unni, einn liður í því að hægt sé að
nýta auðlindina.
Auðlindin
Staðreyndin er að auðlindin, fisk-
urinn í sjónum, er að hluta til undir-
staða þeirrar þjónustustarfsemi sem
Bjarni nefnir og margháttaðrar at-
vinnustarfsemi annarrar en ekki
vöruútflutningurinn sem slíkur. Það
stenst því ekki að halda því fram að
atvinnugrein sé borin uppi af ein-
hveiju eins og hún sé ómagi á fram-
færi og hafi ekki sjálfstætt gildi, að
hlutverk hennar sé smávægilegt,
nánast óþarft og hún fái þrifist fyrir
náð og miskunn. Þessi hugsanagang-
ur á rætur sínar í þeirri margþvældu
tuggu að sjávarútvegur sé undir-
stöðuatvinnugrein, að ísland sé ver-
stöð og verði aldrei annað. Hann er
grundvöllur úreltra aðferða í hag-
stjórn sem miðast eingöngu við sjáv-
arútveg og afkomu hans, án tillits
til annarra atvinnugreina.
Ef auðlindin þverr kemur það að
sjálfsögðu fram í minni tekjum hjá
útgerðum og fiskvinnslufyrirtækjum
eins og dæmin sanna. Ef auðlindina
þryti alveg hefðu fynrtæki í sjávar-
útvegi ekki verkefni. í þeim skilningi
er starfsemi þeirra borin uppi af
sjávarauðlindinni. A sama hátt er
afkoma allra þeirra atvinnugreina
sem tengjast nýtingu auðlindarinnar
háð afrakstri hennar en ekki sjávar-
útveginum sem slíkum.
Hlutdeild atvinnugreina
Bjarni vísar til þess sem Þorvaldur
bendir á um hlutdeild atvinnugreina
í landsframleiðslu, að fimm sjöttu
hlutar eigi upptök sín utan sjávarút-
vegs. Um það segir Bjarni: ,Hér er
næstum beinlínis sagt, að allt þetta
háa hlutfall verðmætasköpunar
stæði óhaggað, hvað sem yrði um
sjávarútveginn.“
Um þetta er það að segja að hlut-
föllin hafa lítið breyst á liðnum árum.
Þau hafa heldur ekki breyst mikið
við það sem óhætt er að kalla meiri-
háttar afturkipp í sjávarútvegi. Hlut-
ur annarra atvinnugreina eykst lítil-
lega við þær aðstæður en minnkar
ekki eins og Bjarni gefur í skyn.
Árið 1983 til að rhynda jókst hlut-
deild annarra atvinnugreina í verð-
mætasköpuninni jafnframt því sem
vægi sjávarútvegs minnkaði. Þá varð
hlutdeild sjávarútvegs í landsfram-
leiðslunni ríflega 11 prósent en hafði
verið 16,5 prósent 1981.
Það sem Bjarni á sennilega við
hér er að sjávarútvegur sé undirstað-
an og aðrar atvinnugreinar byggi
sitt á honum. Ef sjávarútvegur yrði
fyrir skakkaföllum myndu aðrar at-
vinnugreinar finna fyrir því líka.
Vissulega hefur það víðtæk áhrif á
þjóðarbúið ef afrakstur auðlindarinn-
ar minnkar. Þannig er það auðlindin
sem er áhrifavaldur en ekki sjávarút-
vegurinn sem slíkur. Tölur um fram-
lag einstakra atvinnugreina til lands-
framleiðslu endurspegla meðal ann-
ars að aðrar atvinnugreinar en út-
gerð og vinnsla leggja sitt af mörkum
til að nýta sjávarauðlindina.
Gengið
Bjarni finnur að þeirri gagnrýni
Þorvalds að gengið hafi verið of hátt
skráð áratugum saman með þeim
afleiðingum að iðnaður, verslun og
ýmiss konar þjónusta hafi ekki náð
að vaxa sem skyldi. Hér skal ósagt
látið hvað sé rétt gengi þóft vissu-
lega sé auðvelt að taka undir með
Þorvaldi með skynsamiegum rökum.
Um það verður hins vegar ekki deilt
að síbreytileg samkeppnisstaða, sem
hefur verið eitt helsta einkenni á ís-
lenskum þjóðarbúskap árum saman
og ræðst að hluta til af genginu,
hefur staðið vexti útflutnings- og
samkeppnisgreina fyrir þrifum.
Þau hagstæðu rekstrarskilyrði
sem ríkt hafa hér á undanförnum
árum hafa skilað athyglisverðum
árangri. Utflutningur á iðnaðarvör-
um, öðrum en afurðum stóriðju, jókst
um 27 prósent að verðmæti árið
1994 og 26 prósent árið 1995. Þetta
hefur ekki kostað neinar fórnir í fé-
lags- og menningarlegu umhverfí svo
að vitað sé eins og Bjarni virðist
óttast enda grunnurinn ekki svo ýkja
stór. En hitt er víst að hægt er að
búast' við frekari árangri ef við berum
gæfu til að fylgja hagvaxtarstefnu
og segja skilið við aðferðir í hag-
stjórn sem miðast við þarfir einnar
atvinnugreinar.
Niðurlag
Hvað sem líður framlagi einstakra
atvinnugreina til landsframleiðslunn-
ar skiptir höfuðmáli í „organísku
innra samhengi" í þjóðarbúskapnum,
eins og Bjarni nefnir það, að engin
ein atvinnugrein er mikilvægari en
önnur. Það er hæpið að halda því
fram að einn þáttur í því að fram-
leiða söluhæfa vöru og koma henni
til neytenda sé nauðsynlegri en ann-
ar. Þetta viðhorf er viðtekið og furðu
lífseigt en orkar vægast sagt mjög
tvímælis út frá hagfræðilegu sjónar-
miði.
Höfundur er hagfræðingur Sam-
taka iðnaðarins.
í KAUPMANNA-
HÖFN er fimbulvetur-
inn ’96 að losa takið og
borgin ætlar að hita upp
með mörgum spennandi
viðburðum á árinu.
Meðal margvíslegs efnis
eru nokkrir séríslenskir
þættir og megum við
vera stolt jrfír að ís-
lenskir liðir hafa verið
valdir úr þeim mörg
þúsund hugmyndum er
bárust að dagskrá.
Fjórði söngur Guð-
rúnar er verk fyrir níu
leikara, níu söngvara og
150 manna hljómsveit
og kór, og verður flutt
á gamalli bryggju í
Kaupmannahöfn. Verkið er byggt á
sögu úr Eddu og það er Haukur
Tómasson, söngmálastjóri þjóðkirkj-
unnar, er samið hefur tónlistina.
íslenska sinfóníuhljómsveitin mun
troða upp í Tívolí í apríl undir merki
menningarborgar ’96 og leikhópur-
inn Bandamenn flytur Amlóðasögu
í leikstjóm Sveins Einarssonar dag-
ana 3.-9. mars.
í tengslum við Gullaldarhátíð er
svo sýningin Kaupmannahöfn sem
menningarborg árið 1796 á Thor-
valdsen-safninu. Mörg dönsk söfn
taka þátt í Gullöldinni, sem nær til
tónlistar, bókmennta og málaralistar
frá fyrri hluta nítjándu aldar, grósku-
tímabils í danskri list.
Kunstforeningen á
Gammel Strand sýnir
til 10. mars Öld nor-
rænna meistaraverka,
þar sem, m.a. má líta
myndir eftir Svavar
Guðnason og Edvard
Munch.
Þótf danskir fjár-
málamenn fullyrði að
uppsveiflunni sé lokið,
hefur ekkert verið til
sparað til að gera
menningarárið sem
veglegast. Borgin hefur
verið snurfusuð og
snyrt, þótt nær allir séu
á einu máli um að svarti
kubburinn á Ráðhú-
storginu sé sjónrænt kýli á ásjónu
torgsins og hefði betur aldrei verið
byggður.Þeir róttækustu vilja reynd-
ar helst láta rífa hann niður undir
eins.
Á árinu koma rúmlega 40 kórar,
danskir og útlendir, til Kaupmanna-
hafnar til þess að fylla gamla kast-
ala, kirkjur og konsertsali af kór-
söng. Tónskáldinu Andy Pape var í
tilefni kórahátíðar boðið að semja
verk við texta Völuspár í nýrri
danskri þýðingu Susanne Brögger.
Verkið er skrifað fyrir 80 radda kór
og fjóra einsöngvara. Meðal kóra
fyrir yngri kynslóðina eru svo mið-
næturtónleikar með gospeltónlist.
í þessari grein fjallar
Þórdís Bachmann um
nokkra menningarvið-
burði í Kaupmannahöfn
á líðandi ári.
Jazzáhugamenn geta ekki látið
jazzhátíð ’96 í Kaupmannahöfn fram
hjá sér fara. Risajazzhátíðin er frá
5. til 14. júlí í Sirkushúsinu, en Jazz-
húsið hefur boðið tólf jazzgeggjurum
til Kaupmannahafnar og hver þeirra
dvelur í einn mánuð til að spila,
djamma og kenna. Meðal þeirra eru
Art Farmer, Andy Sheppard, James
Moody, John Abercrombie og Django
Bates.
Rokkið og elektróníkin gleymast
ekki og eitt af því sem boðið er upp
á er alþjóðlegt hiphopverkefni með
sýningum og tónleikum. Best þekktu
neðanjarðarhljómsveitirnar koma til
með að kynna sýn unga fólksins á
framtíðina og menningarborgin hef-
ur heitið því að setja líka upp stór-
kostlega tónleika innan tekno-,
trans- og ambient-tónlistar.
Leiklistarunnendur ættu allir að
fá eitthvað við sitt hæfí, þar eð öllum
greinum leiklistar er gert jafnhátt
undir höfði. Meðal hápunkta verður
uppsetning Konunglega leikhússins
á Alfhóli í Dyrehaven 14 til 30. júní.
Konunglega leikhúsið situr þó engan
veginn eitt að áhorfendum. Cantabile
2, flokkur sem sérhæfir sig í sterk-
sjónrænum sýningum, mun sýna
Hamlet í slippnum við Helsingjaeyri,
nokkur hundruð metra frá Krónborg-
arkastala. Áhorfendur verða leiddir
gegnum risastóra sali, meðal krana,
hliða og brúa og sýnt inn í hugar-
heim Hamlets gegnum minningar
hans á banabeði. Það er Belginn Wim
Mertens sem stendur fyrir tónlistinni
í þessari spennandi uppsetningu
Nullos Facchini, frá 27. júní til 15.
júlí.
Breski flokkurinn Theatre de
Complicite, sem unnið hefur flestöll
bresk leikhúsverðlaun með verk-
efnavali sínu og óhátíðlegri kímni-
gáfu, treður upp í Kanonhallen 6.-9.
júní.
í Cómmedia dell’Arte-geiranum
er von á Dario Fo sjálfum, auk
Franca Rama og Marco Martinelli
frá 15. til 22. maí í Folketeatret.
Peter Stein er meðal þeirra leik-
stjóra sem koma með stórverk til
menningarborgar Evrópu ’96, þrí-
leikinn Oresteiu eftir Æskýlos, leik-
inn af 50 sérvöldum rússneskum leik-
urum og fluttur í Torpedohallen, sem
er 1.200 sæta fyrrum slippur.
Og kanadíski leikstjórinn Robert
Lepage kemur með flokk sinn Ex
Machina til að kynna síðasta hluta
verksins Seven Streams of the River
Ota. Þetta epíska verk gerist
skömmu eftir síðari heimsstyijöldina
og Ex Machina verður í Torpedohall-
en frá 12. til 17. ágúst.
Danir eru ekki þekktir að því að
gleyma þörfum barnanna og bregð-
ast þeim ekki fremur en endranær.
Böm og unglingar fá sinn skerf af
menningarárinu. Rúmlega 100 leik-
arar og dansarar taka þátt í stórri
sýningu Leikhúss borgarinnar í görð-
um og á götum úti í júlí. Verkefnið
Leynihellirinn býður bömunum að
skapa sjálf nýja tegund ævintýraleik-
valla á völdum stöðum víðsvegar um
borgina, frá 15. ágúst til 15. septem-
ber. Ferðin heitir barnalistsýning á
Louisiana-safninu, byggð á norræn-
um barnabókmenntum. Á sýningunni
eru þrívíddarverk úr heimi töfra og
ímyndunarafls frá 1. júní til 31. ágúst.
Völundarhús er metnaðarfull
áætlun fyrir unga fólkið. í ágústmán-
uði byggja ungir arkitektar og hönn-
uðir bráðabirgðaborg niðri við höfn
- úr afgöngum. Borgin mun síðan
þjóna sem svið fyrir róttæka tónlist,
gjörninga og list kynslóðar sem læt-
ur sig allt varða, frá endurvinnslu
til tekno.
Fimm þúsund ungir evrópskir tón-
listarmenn munu taka þátt í Tónlist-
arhátíð unga fólksins í júlí og 15. til
31. ágúst verður SubKult 96 í Pakk-
húsi 11 staðurinn fyrir alþjóðlega
hiphopmenningu, dansinn; tónlistina
og veggjakrot. Ofantaldir viðburðir
eru aðeins brot af því besta sem völ
er á en gefa vonandi nokkra hug-
mynd um breiddina og leikgleðina
sem býðst í borginni við Sundið á
næstu mánuðum.
Höfundur er biaðamaður.
MEGAORYGGI
Menningarborg Evrópu ’96
Þórdís
Bachmann