Morgunblaðið - 25.04.1996, Blaðsíða 37

36 FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 1996 37
STOFNAÐ 1918
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haligrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FRUMVARP TIL
NÝRRA NAFNA-
LAGA
FRUMVARP að nýjum nafnalögum liggur nú fyrir Al-
þingi og er þar gert ráð fyrir róttækum breytingum
á þeirri mannanafnahefð, sem ríkt hefur í landinu um
aldir og á sér enga hliðstæðu meðal germanskra þjóða.
Ýmsir af þekktustu menningarfrömuðum landsins, svo og
íslenzk málnefnd, hafa andmælt tilteknum þáttum frum-
varpsins og óskað eftir endurskoðun á þeim og þar með
frestun á afgreiðslu málsins í þingsölum.
Gagnrýnin hefur fyrst og fremst beinzt að eiginnöfnum
og millinöfnum. í greinargerð frumvarpsins kemur fram,
að heimilt verður að nota eiginnöfn eins og Skjarpur og
Skunnar, sem eru merkingarlausar stafarunur, svo og
gælunöfn eins og Frissi, Bíbí og Gudda. Þá beinist gagn-
rýnin ekki síður að lögheimilun á millinöfnum, sem eru í
raun nýr flokkur ættarnafna til viðbótar þeim, sem nú
eru leyfð. Andmælendur telja þessi nýju millinöfn í full-
komnu ósamræmi við íslenzka nafnahefð.
Stuðningsmenn frumvarpsins leggja áherzlu á, að sem
mest frelsi riki við ákvörðun mannanafna. Að sjálfsögðu
er mikilvægt, að sem víðtækast frelsi ríki á flestum svið-
um, en frelsi er ekki það sama og ringulreið.
I hönd fara nú einhveijir annasömustu starfsdagar Al-
þingis og að venju mun ekki gefast tími til að afgreiða
mörg mikilvæg framfaramál þjóðarinnar. Er þá nokkur
ástæða fyrir þingmenn að afgreiða nýju nafnalögin í vor?
Hafa þingmenn ekki mörgum brýnni verkefnum að sinna
fyrir sumarleyfi sitt? Er nokkur goðgá að fresta af-
greiðslu nafnalaganna, svo tóm gefist til að endurskoða
þau ákvæði, sem mestur styrr stendur um. íslenzk nafna-
hefð er mikilvægur þáttur í mótun íslenzkrar tungu og
íslenzks þjóðernis. Nýjum nafnalögum er væntanlega ætl-
að að standa til nokkurrar framtíðar, en frestur, sem
fæst til að ígrunda frumvarpið, líður sem örskot í lífi þjóð-
ar.
SUMARDAGURINN
FYRSTI
UMARDAGURINN fyrsti er séríslenzkur hátíðisdagur.
Heiti hans er bókfest þegar í Grágás og Jónsbók og fleiri
fornum heimildum. Hann er og einn af ellefu löggiltum
fánadögum íslenzka lýðveldisins, samkvæmt forsetatil-
skipun Sveins Björnssonar frá árinu 1944.
I Sögu daganna eftir Árna Björnsson segir: „Þótt heim-
ildir séu fámálar er líklegt að íslendingar hafi alltaf hald-
ið til dagsins í mat og drykk eftir efnum og ástæðum.
Sumargjafir eru þekktar frá 16. öld og eru miklu eldri
en jólagjafir. Ekki var unnið nema nauðsynjastörf eða
táknræn sumarstörf, og hafa börn nýtt daginn til leikja.
Víða var messað á sumardaginn fyrsta til miðrar 18. ald-
ar...“
Sumardagurinn fyrsti merkti ekki endilega að þá væri
komin „betri tíð með blóm í haga“, heldur að þá hæfist
sumarmisseri. Hann var engu að síður boðberi bjargræðis
og gróanda í umhverfi og þjóðlífi, lykta hins langa, kalda
og myrka vetrar. Það var með öðrum orðum hnattstaða
landsins og bjargræðisvegir fólksins til sjávar og sveita,
sem svo ríkulega voru háðir árferði og veðurfari, sem
settu hið séríslenzka svipmót á daginn. Hann var því í
raun og sann þjóðhátíð fólksins í landinu gegn um aldirnar.
Það fer vel á því að halda tryggð við þennan sérís-
Ienzka hátíðisdag, sem máski teíur til „frændsemi" við
sólar- og vorhátíðir Evrópuþjóða fyrr á tíð. Það fer einnig
vel á því að sumardagurinn fyrsti verði hátíð fjölskyldna
og bamanna, sem eru vorið í sérhverju þjóðfélagi. Það
fer loks vel á því að tengja þennan dag því gróðurvernd-
ar-, land- og skógræktarátaki, sem svo mikilvægt er að
sinna af stórhug og myndarskap næstu ár og áratugi.
Samhliða því að standa vörð um auðlindir hafsins, sem
gera landið byggilegt, verðum við að vemda gróðurlend-
ið, sem lengi hefur átt í vök að veijast, eftir því sem í
mannlegu valdi stendur. Nánar er fjallað um það efni í
sérblaði Morgunblaðsins í dag, „Skógrækt og umhverfis-
vernd“.
Morgunblaðið árnar lesendum sínum og landsmönnum
öllum gleðilegs sumars!
Endurskoðun laga um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins
Lokunarleiðin
verður skoðuð
til hlítar í sumar
Formaður nefndar, sem vinnur að endurskoð-
un laga um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins,
segir að nefndin muni í sumar skoða vand-
lega þann kost að loka sjóðnum. Forystumenn
samtaka opinberra starfsmanna útiloka ekki
*
að þessi leið verði farin. Egili Olafsson skoð-
aði vanda opinbera lífeyrissjóðakerfísins og
leiðir út úr vandanum.
Iaunahækkanir, en 102 milljörðum
króna ef miðað er við 3% ávöxtun.
Til frádráttar þessum upphæðum
átti lífeyrissjóðurinn rúmlega 22
milljarða eign í árslok 1995. Sjóður-
inn á því aðeins eignir fyrir 20-24%
af skuldbindingum sínum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að rík-
ið greiði þessar skuldbindingar sínar
með útgáfu skuldabréfs, sem það
mun væntanlega greiða af á næstu
50 árum um leið og sjóðsfélagar
taka út sinn lífeyri. Upphæð þessa
skuldabréfs verður 80-100 milljarðar
eftir því hvaða vexti það ber.
Lögin um LSR endurskoðuð
STEINGRÍMUR Ari Arason,
aðstoðarmaður íjármála-
ráðherra, segir að í sumar
muni nefnd, sem vinnur að
endurskoðun Iaga um Lífeyrissjóð
starfsmanna ríkisins, skoða kosti
þess að Ioka sjóðnum. Verði þessi
leið farin verður myndað nýtt
lífeyrískerfi fyrir nýráðna ríkis-
starfsmenn, en núverandi starfs-
menn verða áfram i gamla kerfinu
kjósi þeir það. Steingrímur Ari segir
að fjármálaráðuneytið vilji frekar
gera breytingar á LSR en að Ioka
sjóðnum. Fyrirliggjandi drög að
frumvarpi um breytingar á LSR þýða
að árlegar iðgjaldagreiðslur ríkisins
til sjóðsins hækka um 2-2,5 millj-
arða.
Vandi Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins er sá að iðgjöld, sem laun-
þegar og atvinnurekendur greiða til
sjóðsins, duga ekki fyrir réttindum.
Ástæðan er þríþætt. I fyrsta lagi eru
iðgjöld til sjóðsins aðeins greidd af
dagvinnulaunum, en ekki af heildar-
launum eins og hjá almennu lífeyris-
sjóðunum. í öðru lagi veitir hann
sjóðsfélögum talsvert meiri réttindi
en almennu sjóðirnir og í þriðja lagi
hefur ávöxtun sjóðsins á eign sinni
Iengst af verið léleg og verri en hjá
öðrum sjóðum. Ávöxtun sjóðsins hef-
ur reyndar farið batnandi á síðustu
árum.
Rikið niðurgreiðir
uppbætur á lífeyri
Rúmlega 20 þúsund einstaklingar
greiða nú iðgjald í LSR, en alls hafa
um 46 þúsund einstaklingar áunnið
sér rétt til lífeyris úr sjóðnum. Auk
ríkisins greiða tæplega 200 launa-
greiðendur til sjóðsins fyrir starfs-
menn sína. Meðal þeirra eru 50 sveit-
arfélög, 12 stéttarfélög og samtök
þeirra, Iíknarfélög og sjálfseignar-
stofnanir.
Opinberir starfsmenn greiða í LSR
4% iðgjald af Iaunum sínum og hið
opinbera greiðir 6% iðgjald til viðbót-
ar. Eingöngu er greitt af grunnlaun-
um eins og áður segir. Þessar greiðsl-
ur duga engan veginn fyrir lífeyris-
réttindum. Það sem á vantar, þegar
tekið hefur verið tillit til ávöxtunar
sjóðsins á eign sinni, greiðir launa-
greiðandinn, ríkið eða aðrir þeir sem
greiða í sjóðinn. Hægt er að hugsa
sér mann, sem við starfslok á rétt á
70 þúsund króna lífeyri á mánuði.
Lífeyrissjóðurinn greiðir 50 þúsund,
en launagreiðandinn 20 þúsund til
viðbótar.
Það sem gerir stöðu LSR verri en
ella er að reglur sjóðsins gera ráð
fyrir að hluti ávöxtunar sjóðsins af
skuldabréfaeign sinni sé notaður til
að lækka uppbætur launagreiðanda
á lífeyri. Vextir af eign sjóðsins eru
þannig notaðir til að lækka greiðslur
launagreiðanda mannsins, sem áður
var nefndur, og þarf hann því aðeins
að greiða 15 þúsund í uppbót. Þetta
þýðir t.d. að ríkið er að greiða niður
iðgjaldagreiðsiur fyrir sveitarfélög,
sjálfseignarstofnanir og aðra sem
greiða í LSR.
í nýútkominni ársskýrslu LSR er
bent á að afar brýnt sé að breyta
þessari reglu, en það er aðeins hægt
að gera með lagabreytingu. Þetta
hafi leitt til þess að staða sjóðsins
varð 712 milljónum króna verri árið
1995 en hún hefði annars verið.
Reglan, sem sett var árið 1980, hafi
valdið því að staða sjóðsins sé um
7,3 milljörðum verri en ef þessi regla
hefði aldrei verið sett.
Iðgjaldagreiðslur ríkisins
hækka um tvo milljarða
Tilflutningur grunnskólans frá ríki
til sveitarfélaga leiðir til þess að afar
brýnt er að ábyrgð hvers vinnuveit-
anda á Iífeyrisskuldbindingum
starfsmanna sinna verði skýr, en
ábyrgðin er alls ekki nægilega skýr
í dag. Algengt er t.d. að kennarar
kenni á starfsævi sinni við marga
skóla. Áður skipti þetta LSR ekki
svo miklu máli því ríkið greiddi Iaun
kennara við alla grunnskóla. Eftir
tilflutninginn munu kennarar flytjast
á milli vinnuveitenda um leið og þeir
flytja sig á milli skóla.
Eina leiðin til að leysa þetta
vandamál er að hver launagreiðandi
greiði strax til LSR ið-
í mörg ár hafa ríkisstjómir á ís-
Iandi haft það á stefnuskrá sinni að
endurskoða lögin um Lífeyrissjóð
starfmanna ríkisins og raunar einnig
að setja lög um starfsemi almennu
lífeyrissjóðanna. Fram að þessu hef-
ur öllum ríkisstjórnum mistekist
þetta ætlunarverk. Friðrik Sophus-
son fjármálaráðherra hefur haft for-
ystu um að láta semja frumvarp um
Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins.
Áformað hafði verið að leggja það
fram á Alþingi í vor, en af því verð-
ur ekki.
Með frumvarpinu eru gerðar til-
lögur um margvíslegar breytingar á
reglum sjóðsins. Gert er ráð fyrir
að áunninn lífeyrisréttur sjóðsfélaga
verði reiknaður yfir í stig líkt og er
hjá öðrum Iífeyrissjóðum. Frá gildis-
töku laganna munu lífeyrisgreiðslur
síðan hækka í samræmi við breyting-
ar á vísitölu neysluverðs, en í dag
eru lífeyrisgreiðslur miðaðar við laun
eftirmanns í starfi. Þetta þýðir að í
stað viðmiðunar við laun eftirmanns
verður Iífeyrir miðaður við hlutfall
af meðallaunum starfsmanns á
starfsævinni.
Þessi eftirmannsregla hefur oft
verið gagnrýnd. Vegna breytinga á
starfsemi ríkisins er ekki alltaf aug-
ljóst við hvaða upphæð á að miða
við greiðslu lífeyris. Verra er þó að
reglan veldur mismunun milli
manna. Hægt er að taka dæmi af
tveimur lögreglumönnum sem starfa
hlið við hlið alla starfsævina á sömu
launum. Annar er skipaður varð-
stjóri nokkrum árum áður en hann
lætur af störfum. Hann fær hærri
lífeyri þrátt fyrir að hann hafi greitt
nánast sama iðgjald alla ævi og hinn
sem ekki fékk stöðuhækkun.
Núverandi lög gera ráð fyrir að
sjóðsfélagar hætti að greiða í sjóðinn
þegar þeir hafa greitt í hann í 32
ár eða þegar lífaldur + starfsaldur
nær 95 árum. Frumvarpið gerir ráð
fyrir að þetta iðgjaldafrelsi verði
afnumið, en það þýðir að
Kennarar vilja
frekar að val-
kvæðaleiðin
verði farin
gjald sem dugar fyrir Iíf-
eyrisgreiðslum starfs-
manna sinna þegar þær
koma til greiðslu. Þau
drög að frumvarpi um _______________
LSR, sem samin hafa
verið, gera einmitt ráð fyrir þessu.
Breytingin mun leiða til þess, nái
hún fram að ganga, að árlegar
greiðslur ríkisins á iðgjöldum til LSR
hækka um 2-2,5 milljarða.
Frumvarpið gerir einnig ráð fyrir
að ríkið og aðrir launagreiðendur
sem greiða til sjóðsins greiði sjóðnum
áfallnar skuldbindingar sinar. Hér
er ekki um neina smáaura að ræða.
Samkvæmt mati tryggingafræðings
námu áfallnar skuldbindingar LSR í
árslok 1995 123 milljörðum króna
ef miðað er við 2% ávöxtun umfram
iðgjaldagreiðslur þeirra sem
náð hafa þessu marki auk-
ast, en jafnframt eykst rétt-
indaávinningur þeirra.
Samkvæmt gildandi lög-
um getur hver sjóðsfélagi
hafið töku lífeyris við 65 ára aldur.
Einnig á hann kost á að fá lífeyri
samkvæmt 95 ára reglunni, þ.e. þeg-
ar lífaldur hans + starfsaldur nær
95 árum. Frumvarpið gerir ráð fyrir
að 95 ára reglan verði afnumin og
sjóðsfélagar geti hafið töku lífeyris
við 65 ára aldur, en þó þannig að
þeir geti flýtt eða seinkað töku lífeyr-
is um allt að 5 ár.
Frumvarpið gerir einnig ráð fyrir
nokkrum breytingum á örorkulífeyri
og makalifeyri. Opinberir starfs-
menn njóta samkvæmt reglum LSR
mun betri makalífeyrisréttinda en
sjóðsfélagar í almennu lífeyrissjóð-
unum. Órorkulífeyrisréttur opin-
berra starfsmanna er hins vegar mun
verri. Verkamaður, sem lamast
vegna heilablóðfalls eftir 5 ára
starfsaldur, fær örorkulífeyri eins og
hann hafi greitt í lífeyrissjóðinn til
65 ára aldurs. Opinber starfsmaður
með 5 ára starfsaldur, sem fær heila-
blóðfall og lamast, fær hins vegar
greiddan örorkulífeyri í samræmi við
þau iðgjöld sem hann hefur greitt
til sjóðsins í 5 ár.
Steingrímur Ari sagði að þegar
vinna hófst við endurskoðun laga um
LSR hefði verið gengið út frá þeirri
forsendu að áunninn lífeyrisréttur
starfsmanna yrði ekki skertur.
Tvennir útreikningar trygginga-
fræðinga sýna að þetta markmið
hefur ekki náðst við samningu frum-
varpsins. Breytingamar þýða skerð-
ingu á lífeyrisrétti. Steingrímur Ari
sagði að tekið yrði tillit til þessara
útreikninga og frumvarpinu breytt.
Ekki væri hins vegar áformað að
breyta meginþáttum þess. Forsend-
ur, sem gefnar væru fyrir útreiking-
unum, skiptu höfuðmáli varðandi
niðurstöðuna. Ábendingar Sigurðar
Snævarr, hagfræðings Þjóðhags-
stofnunar, bentu til að sú forenda
tryggingafræðinganna, um 1-1,5%
kaupmáttaraukningu á ári, væri
umdeilanleg. Kaupmáttarþróun á
síðustu 20 árum sýndi ekki þessa
niðurstöðu.
Hefur svignim til breytinga
verið takmarkað?
Ákveðið hefur verið að drög að
því frumvarpi sem nú liggur fyrir
verði ekki lagt fram á Alþingi í vor
eins og fjármálaráðherra áformaði.
Davíð Oddsson forsætisráðherra tók
ákvörðun um þetta og lýsti því yfir
á Alþingi. Samkvæmt heimildum
Morgunblaðsins var meginástæðan
fyrir þessari yfírlýsingu sú að fulltrú-
ar kennara höfðu gert forystumönn-
um ríkisstjórnarinnar alveg ljóst að
ef lífeyrissjóðsfrumvarpið yrði ekki
dregið til baka myndu þeir ekki taka
þátt í frekari undirbúningi að flutn-
ingi grunnskólans til sveitarfélag-
anna. Forsætisráðherra mun hafa
metið það svo að ríkisstjómin gæti
ekki komið þessum tveimur málum,
lífeyrissjóðsfrumvarpinu og flutningi
grunnskólans, í gegn á sama tíma.
Betra væri að fresta Iífeyrismálinu
og gera tilraun til að vinna því meiri
stuðning.
Áður en kennarar féllust á að
koma til starfa aftur í nefndum sem
vinna að flutningi grunnskólans náðu
þeir að þvinga fram yfirlýsingar frá
forsætisráðherra um að lífeyrisrétt-
indi opinberra starfsmanna yrðu ekki
skert og þeir gætu haldið áfram að
byggja ofan á réttindi sín. Orðrétt
sagði forsætisráðherra að „það stæði
ekki til að gera breytingar í Iífeyris-
málum sem væru í ósátt við þá
[kennara], sem myndi leiða til þess
að núverandi starfsmenn væru svipt-
ir réttindum, sem þeir mættu hafa
væntingar um.“
Það sem hér er um að tefla er að
kennarar vildu fá það tryggt að
kennari, sem hefur verið kennari í
30 ár, fengi að halda áfram að
byggja ofan á réttindi sín og gæti
þannig vænst þess að geta nýtt sér
32 ára regluna og eða 95 ára regl-
una. Með þessari yfirlýsingu telja
forystumenn kennara þetta tryggt.
En yfirlýsingin getur einnig þýtt að
kennari, sem hóf að kenna í fyrra
haust, getur haldið áfram að byggja
ofan á réttindi sín næstu 30 ár þang-
að til 32 ára reglan nær til hans.
Þótt kennarar líti svo á að með
þessari yfirlýsingu forsætisráðherra
hafi þeir unnið mikinn sigur heyrist
það. sjónarmið einnig úr röðum for-
ystumanna opinberra starfsmanna
að búið sé að þrengja svo svigrúm
manna til að gera breytingar á LSR
að erfitt geti reynst að gera yfirleitt
nokkrar breytingar á sjóðnum. Hér
verða menn að hafa í huga að marg-
ir forystumanna opinberra starfs-
manna vilja og telja nauðsynlegt að
gera breytingar á LSR. Þeir vilja
t.d. bæta örorkulífeyrisrétt opinberra
starfsmanna. Rætt hefur verið um
að gera það á þann hátt að selja
ríkinu 95 ára regluna, m.ö.o. að í
stað betri örorkulífeyris verði 95 ára
reglan afnumin. Spurning er hvort
að eftir jrfirlýsingu forsætisráðherra
sé yfírleitt hægt að afnema 95 ára
regluna nema þá að það þýði um
leið svik við kennara. Það kemur
væntanlega í hlut kennara að svara
þessari spumingu. Segja má að með
vissum hætti hafi þeim verið falið
neitunarvald um breytingar á LSR,
þ.e.a.s. ef yfirleitt á að standa við
það loforð sem þeim var gefið.
Áhugi á lokunarleiðinni
Friðrik Sophusson hefur sagt að
ef einstakir hagsmunahópar komi í
veg fyrir eðlilegar breytingar á lög-
um LSR væri ekki um annað að
ræða en að loka sjóðnum og ráða
nýja ríkisstarfsmenn á öðrum kjör-
um. Hann sagði eftir yfirlýsingu for-
sætisráðherra að menn væru að fær-
ast nær þessari lausn. Það er hreint
ekki útilokað að niðurstaðan verði
að lokunarleiðin verði farin. Stein-
grímur Ari Arason, að-
stoðarmaður fjármála-
ráðherra, sagði að í sum-
ar yrði þessi leið skoðuð
frá öllum hliðum. Fjár-
málaráðuneytið væri
hins vegar þeirrar skoð-
unar að betra væri að laga núver-
andi kerfi en að búa til tvö kerfi og
reka það samhliða næstu 50-60 árin.
í reynd eru ekki nema um tvær
leiðir að ræða vilji menn gera breyt-
ingar á LSR; að þreyta reglum sjóðs-
ins eða að loka honum. Lokunarleið-
in, sem sumir vilja kalla valkvæðu-
leiðina, þýðir að sjóðurinn hættir að
taka við nýjum sjóðsfélögum. Þeim
verður vísaði í annan eða aðra sjóði.
Þessi Ieið var farin í Vestmannaeyj-
um þegar Lífeyrissjóði starfsmanna
Vestmannaeyjabæjar var lokað í árs-
Iok 1994. Þar sem lífeyrisréttur opin-
berra starfsmanna er meiri en 10%
iðgjald stendur undir má búast við
að ríkið greiði iðgjald til viðbótar eða
að laun þessara nýju starfsmanna
verði hærri en hinna. Rætt hefur
verið um að starfsmenn í gamla kerf-
inu geti valið um í hvoru kerfinu
þeir verða og þess vegna vilja menn
kalla þessa leið valkvæðuleiðina. Þess
má geta að Danir fóru valkvæðuleið-
ina þegar þeir brejdtu lífeyriskerfi
opinþerra starfsmanna þar í iandi.
Opinberir starfsmenn vilja
breytingar
Ögmundur Jónasson, formaður
BSRB, sagði að opinberir starfsmenn
hefðu ekki tekið neina afstöðu til
þessara tveggja leiða. Þeir vildu að
allar leiðir yrðu skoðaðar í sumar.
Hann sagði að BSRB hefði margoft
lýst því yfir að það vildi gera brejd-
ingar á LSR. Ástæðan væri m.a. sú
að BSRB væri þeirrar skoðunar að
reglur LSR væru ekki að öllu leyti
góðar. Það væri t.d. afar mikilvægt
að bæta örorkulífeyrisrétt opinberra
starfsmanna til samræmis því sem
gerist hjá almennu lífeyrissjóðunum.
Eiríkur Jónsson, formaður KÍ,
sagði grundvallaratriði að áunninn
lífeyrisréttur starfsmanna yrði ekki
skertur. Ef ekki næðist samkomulag
um breytingar á LSR án þess að þær
leiddu til skerðingar væri ekki um
annað að ræða en að fara valkvæðu-
leiðina. Hann benti á að hann hefði
ekkert umboð til að semja um að
skerða réttindi manns, sem væri að
komast á 95 ára regluna, til að
bæta örorkulífeyrisrétt annarra
starfsmanna. Ef vilji væri til þess
að iðgjöld yrðu greidd af heildarlaun-
um, í stað dagvinnulauna, væri best
að slík breyting yrði gerð í valkvæðu-
kerfí, þ.e. iðgjald yrði áfram greitt
af föstum launum í gamla kerfinu,
en af heildarlaunum í nýja kerfinu.
Birgir Bjöm Sigurjónsson, hag-
fræðingur BHM, sagðist gera sér
vonir um að nú væru að skapast
forsendur til að ná samkomulagi um
breytingar á LSR. Hann sagði að
allar breytingar á þessu sviði væru
afar flóknar og viðkvæmar. Bæði
fulltrúar ríkisins og opinberra starfs-
manna væru sammála um að breyt-
ingarnar yrðu að miða að því að líf-
eyrisréttur opinberra starfsmanna
yrði áfram jafnverðmætur. Vanda-
málið væri að jafnvel smávægilegar
breytingar á sjóðnum gætu leitt til
þess að réttur ákveðinna einstakl-
inga skertist á meðan réttur annarra
ykist. Ef samkomulag næðist um
breytingamar gætu samtök opin-
berra starfsmanna átt í vissum erfið-
leikum með að réttlæta breytingúna
fyrir einstökum félagsmönnum sem
teldu að sér vegið.
Reynsla íslandsbanka og
Vestmannaeyjabæjar
Stjórnendur Iifeyrissjóðs starfs-
manna ríkisins eru ekki einu aðilam-
ir sem glímt hafa við að komast út
úr ógöngum með sín lífeyrismál.
Fróðlegt er að skoða tvö nærtæk
dæmi. Annað er Iífeyrismál starfs-
manna íslandsbanka og hitt lífeyris-
mál starfsmanna Vestmannaeyja-
bæjar.
Við stofnun íslandsbanka hf. urðu
talsverð átök milli Sambands ís-
Ienskra bankamanna og bankans um
hvernig fara ætti með lífeyr-
ismál starfsmanna hans.
Samkvæmt kjarasamningi
SÍB ber einkabönkum að
tryggja starfsmönnum sín-
um sambærileg lífeyrisrétt-
indi og ríkisbankamir veita
sínum starfsmönnum. Ágreiningur
varð milli íslandsbanka og SÍB um
hvernig bæri að túlka þetta ákvæði
og vísaði bankinn málinu til Félags-
dóms, sem staðfesti skilning banka-
manna á ákvæðinu.
Eftir að þessi niðurstaða lá fyrir
gerðu SÍB og íslandsbanki með sér
samning um að nýir starfsmenn
hættu að greiða í Lífeyrissjóð Is-
landsbanka. Starfsmenn, sem ráðnir
vora eftir 1. janúar 1994, era í Líf-
eyrissjóði verslunarmanna, og greiða
4% iðgjald í hann á móti 6% iðgjaldi
bankans. Greiðslurnar eru af föstum
Iaunum, en ekki heildarlaunum. Til
viðbótar greiðir bankinn 7% iðgjald
af föstum launum í séreignarsjóðinn
ALVÍB. Þetta iðgjald er greitt inn á
einkareikning starfsmanns, sem
hann hefur rétt til að taka út af
þegar hann kemst á ellilaun. Það var
mat beggja aðila að með þessu við-
bótariðgjaldi væru lífeyrisréttindi
nýrra og eldri starfsmanna sambæri-
leg. Starfsmenn íslandsbanka, sem
ráðnir voru fyrir 1. janúar 1994,
þiggja eftirlaun úr Eftirlaunasjóði
starfsmanna íslandsbanka og njóta
Iífeyrisréttinda í samræmi við reglur
Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins.
í samkomulagi SÍB og íslands-
banka er ekki að finna ákvæði um
að eldri starfsmenn geti fært sig úr
gamla kerfinu yfir í nýja kerfið, en
Friðbert Traustason, formaður SÍB,
sagði að stjórnendur íslandsbanka
hefðu rætt um að taka síðar til skoð-
unar óskir um að starfsmenn, sem
ráðnir vora eftir stofnun Íslands-
banka árið 1991, gætu fært sig yfir
í nýja kerfið. Margir yngri starfs-
menn hefðu áhuga á því að færa sig
yfir í nýja kerfið.
Friðbert sagði að einnig væri
áhugi meðal stjórnenda sparisjóð-
anna að færa lífeyrismál starfs-
manna þeirra í svipað horf og er í
íslandsbanka, en starfsmenn spari-
sjóðanna greiða í nokkra Iífeyris-
sjóði, m.a. greiðir hluti þeirra í LSR.
Umdeild tilraun í
V estmannaeyjum
Að margra mati fela þær breyting-
ar sem gerðar voru á lífeyrismálum
starfsmanna Vestmannaeyjabæjar í
sér tilraun, sem stjómvöld og stjóm-
endur annarra bæjarfélaga horfa til.
Um er að ræða umdeilda breytingu,
sem samtök opinberra starfsmanna
gagnrýna harðlega.
Fyrir tæpum tveimur áram
ákváðu stjómendur Vestmannaeyja-
bæjar að loka Lífeyrissjóði starfs-
manna Vestmannaeyjaþæjar fyrir
nýjum félögum. Þá var staða sjóðsins
þannig að eignir hans námu 80 millj-
ónum, áfallnar skuldbindingar 520
milljónum og heildarskuldbindingar
námu tæplega einum milljarði króna.
Ákvörðunin fól í sér að starfsmenn
Vestmannaeyjabæjar, sem vora
ráðnir fyrir árslok 1994, héldu áfram
að greiða í sjóðinn með sama hætti
og héldu öllum Iífeyrisréttindum sín-
um. Starfsmenn sem ráðnir voru
eftir 1. janúar 1995 greiða hins veg-
ar í almenna lífejrrissjóði, flestir í
Lífeyrissjóð Vestmannaeyja. Þeir
greiða líkt og aðrir launþegar 4%
iðgjald af launum og Vestmanna-
eyjabær 6%. Munurinn er sá að þetta
er greitt af heildarlaunum, en starfs-
menn sem eru í gamla kerfinu greiða
hins vegar iðgjald eingöngu af dag-
vinnulaunum.
Hörð átök urðu um þessa ákvörð-
un milli stjómenda bæjarins og
BSRB. BSRB hélt því fram að þessi
ákvörðun fæli í sér verulega skerð-
ingu á Iífeyrisréttindum hjá nýjum
starfsmönnum. Að sögn Guðjóns
Hjörleifssonar bæjarstjóra þauð
Vestmannaeyjabær upp á viðræður
um að nýir starfsmenn yrðu ráðnir
á hærri launum en aðrir og kom fram
með tillögu um að greiða nýráðnum
starfsmönnum eingreiðslu í átta ár.
BSRB hafnaði þessu og hafa nýráðn-
ir starfsmenn verið ráðnir á sömu
kauptöxtum og aðrir, að sögn Guð-
jóns. Hann sagði að það hefði verið
mat tryggingastærðfræðinga að
maður sem fengi 40% launa sinna
greidda í yfirvinnu kæmi út með
sama lífejrisrétt og sá sem greiddi
í gamla kerfmu lífejrisiðgjald af
dagvinnulaunum. Þetta hlutfall væri
nærri meðalyfirvinnugreiðsium hjá
Vestmannaeyjabæ. Þeir sem hefðu
minni yfirvinnu væru því að vinna
sér inn minni lífejrisrétt en ef þeir
væra í gamla kerfinu, en þeir sem
ynnu meiri yfirvinnu fengju meiri
Iífeyrisrétt.
Ogmundur Jónasson, formaður
BSRB, sagði að BSRB væri alfarið
á móti þessari leið enda fæli hún í
sér beina kjaraskerðingu. Lífeyris-
réttur starfsmanna væri skertur án
þess að laun væru hækkuð.
Óvissa ríkir
um ábyrgð
hvers launa-
greiðanda