Morgunblaðið - 01.08.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 1996 31
’setinn kransi frá ungmennum
diforseta
ánægju-
mstarf
ill mannfjöldi, sennilega 4-5.000
manns að mati lögreglu. Við-
staddir þökkuðu Vigdísi árin 16
á forsetastóli, hylltu hana með
húrrahrópum og færðu blóm.
Unglingar úr Götuleikhúsinu
færðu henni ennfremur kransa
úr bleikum rósum og þá sungu
um eitt hundrað konur úr
Kvennakór Reykjavíkur fyrir for-
setann. Tóku forsetinn og við-
staddir undir með kórnum og
sungu meðal annars Hver á sér
fegra föðurland og Island ögrum
skorið í blíðviðrinu. Að því búnu
hélt Vigdís sem leið lá gegnum
mannfjöldann í átt að bifreið sinni
og tók við blómvöndum og heilla-
óskum frá viðstöddum. Einnig
voru forsetanum færð þrjú tré,
eitt frá telpu, eitt frá dreng, og
eitt frá móður ófædds barns og
var Vigdís greinilega snortin af
viðtökum fólksins.
Morgunblaðið/Ásdís
tré að gjöf á síðasta degi í embætti
m>'_ára, afhenda Vigdísi eitt þeirra.
Sveitarfélögin taka að öllu leyti við rekstri grunnskólans frá og með deginum í dag
Mikilvægasti verkefna-
flutningurinn til þessa
FLUTNINGUR grunnskól-
ans að öllu leyti til sveit-
arfélaganna er viðamesti
og mikilvægasti verkefna-
flutningur frá ríki til sveitarfélaga
fyrr og síðar, að sögn Vilhjálms
Þ. Vilhjálmssonar, formanns Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga. Alls
flytjast 3.700 starfsmenn frá ríki
til sveitarfélaga, og þegar upp verð-
ur staðið árið 2000 hafa verið flutt-
ir til sveitarfélaganna 7 milljarðar
króna til þess að sinna þessu verk-
efni sem snýr beinlínis að því sem
ríkið hefur haft með höndum varð-
andi grunnskólann. Þar er um að
ræða laun kennara, rekstur sér-
skóla og rekstur á skólaskrifstofum
sem nú taka við verkefnum
fræðsluskrifstofanna.
Samkomulag tókst um það milli
ríkis og sveitarfélaga að ríkið mun
leggja fram 1.325 milljónir króna
á næstu fimm árum til stuðnings
stofnkostnaðarframkvæmdum
vegna grunnskólans, en það er
vegna áforma um að einsetja
grunnskólana á næstu fimm árum.
Síðan mun lögbundið framlag jöfn-
unarsjóðs sveitarfélaga til lánasjóðs
sveitarfélaga renna til sömu fram-
kvæmda á næstu 5-6 árum. Þannig
fara samtals 2.135 milljónir króna
í stofnkostnaðarframkvæmdirnar á
þessu tímabili til að auðvelda sveit-
arfélögunum að einsetja skólana. í
dag eru um 130 skólar einsetnir
en um það bil 70 skóla á eftir að
einestja og skiptast þeir nokkuð
jafnt milli landsbyggðarinnar og
höfuðborgarsvæðisins.
Liður í því að efla
sveitarstjórnarstigið
„Þessi flutningur er auðvitað lið-
ur í því að efla sveitarstjórnarstigið
í landinu og auka sjálfstæði sveit-
arfélaga. Það hefur verið mikil
umræða um það á undanförnum
árum að dreifa valdi og þetta er
kannski einhver merkasti áfanginn
í því ferli fram til þessa,“ segir
Vilhjálmur.
„Þetta tengist einnig öðru mjög
mikilvægu verkefni á sviði sveitar-
stjórnarmála sem er að sameina og
stækka sveitarfélögin, og þótt þetta
sé út af fyrir sig mjög erfitt við-
fangsefni þá hefur okkur orðið
nokkuð ágengt. Þannig voru sveit-
arfélögin 201 talsins árið 1990 og
nú eru þau 165 og víða viðræður
í gangi um sameiningu. Sameining
sveitarfélaga og það að ____________
taka við fleiri verkefnum
eru því á margan hátt
tengd mál og að sumu
leyti samstiga verkefni."
Tæplega þrjú ár eru lið-
in frá því umræðan um ______________
flutning grunnskólans
hófst og mörgum verkefnum hefur
þurft að sinna á þessum tíma svo
að fiutningnum gæti orðið. Vil-
hjálmur segir að í fyrsta lagi hafi
þurft að tryggja starfsréttindi
kennara og lífeyrissjóðsmál.
„Það má segja að í grunnskóla-
lögunum sem samþykkt voru 1995
hafi komið fram þau þijú atriði sem
voru kjarninn í öllum undirbúningn-
um, og líka atriði sem landsþing
Sambands sveitarfélaga tók á sér-
staklega og voru nánast skilyrði
fyrir gildistökunni. Það var að
tryggja öllum kennurum sambæri-
leg lífeyrisréttindi, sambærileg
ráðningarréttindi og starfsréttindi
og í þriðja lagi að tryggja sveitarfé-
lögunum tekjustofna til að sinna
þessu verkefni og þeim auknu verk-
Grunnskólalögin sem samþykkt voru í byrjun
árs 1995 koma að fullu leyti til framkvæmda
í dag, 1. ágúst, og flyst þá grunnskólinn að
öllu leyti til sveitarfélaganna. Hallur Þor-
steinsson ræddi við Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson,
formann Sambands íslenskra sveitarfélaga,
og Eirík Jónsson, formann Kennarsambands
íslands, um flutninginn.
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Eiríkur
Jónsson
Alls flytjast
3.700 starfs-
menn frá ríki
til sveitarfé-
laga
efnum í grunnskólanum sem lögin
gerðu ráð fyrir,“ segir Vilhjálmur.
„Um þessi atriði fjölluðu sérstak-
ir vinnuhópar undir stjórn verk-
efnisstjórnar og þeir hafa verið að
störfum allt frá því í maí 1995.
Þessum hópum tókst að skila sinu
verki á þann veg að það var að
segja má full sátt milli ríkis, sveitar-
félaga og kennara, og það var einn-
ig full sátt milli ríkis og sveitarfé-
laga um kostnaðarþáttinn. Þetta
voru kannski stærstu úrlausnarat-
riðin í þessu ferli öllu. Síðan tók
við margskonar útfærsla eftir að
þessi niðurstaða náðist, t.d. varð-
andi launayfirfærslu, sérskóla,
nýbúafræðslu og ýmis önnur atriði.
Síðast en ekki síst hafa sveitarfé-
lögin sjálf ásamt landshlutasamtök-
unum verið að því undanfarið eitt
og hálft ár sérstaklega að vinna
að yfirfærsluverkefnum frá
fræðsluskrifstofunum yfir til skóla-
skrifstofa. Þar hefur verið unnið
mjög gott starf og mér sýnist að
þar sé í meginatriðum
búið að skipa málum í
skynsamlegan farveg.
Það er 21 skólaskrifstofa
sem nú tekur til starfa í
stað 8 fræðsluskrifstofa.
Það er því veruleg breyt-
ing sem á sér stað á þess-
um vettvangi, og mér sýnist að
sveitarfélögin séu búin að vinna
sína heimavinnu með ágætum
hætti.“
Hugsanlegir hnökrar verða
einfaldlega leystir
Vilhjálmur segir að ef einhveijir
endar kunni að vera lausir varðandi
flutnig grunnskólans þá séu þeir
léttvægir og hnökrar sem kunni að
koma í ljós verði einfaldlega leyst-
ir. Hann segir að engin stórvanda-
mál séu hins vegar fyrirsjáanleg.
„Ugglaust koma upp einhver
smávandamál sem út af fyrir sig
er ekki óeðlilegt þegar um svo stóra
yfirfærslu er að tefla. Sveitarstjórn-
armenn eru hins vegar ekki alveg
grænir í þessum málum því þeir
hafa haft verulega
mikla ábyrgð á rekstri
grunn.skólans til
margra ára, og það
má segja að þeir hafi
í raun verið með allt
að helming kostnaðar
varðandi grunnskóla-
haldið. Við höfum
þannig þurft að annast
allar stofnkostnaðar-
framkvæmdir grunn-
skólanna frá árinu
1990 og viðhald skól-
anna um langan tíma.
Síðan höfum við kostað
allan annan rekstur en
laun kennara, rekstur
sérskóla og rekstur
fræðsluskrifstofa, og á síðasta ári
höfum við því verið að borga álíka
upphæð og ríkið hefur látið renna
til grunnskólans."
Aukin þjónusta
Sú mikla umræða sem átt hefur
sér stað undanfarin 2-3 ár um flutn-
ing grunnskóláns hefur að áliti Vil-
hjálms leitt til þess að sveitarstjórn-
armenn, foreldrar og aðrir áhuga-
menn um grunnskólann hafa haft
miklu meiri tækifæri til þess að
ræða málefni grunnskólans.
„Þetta hefur verið eitt helsta
umræðuefnið hjá sveitarstjórnar-
mönnum fyrir utan umræðuna um
vanda atvinnulífsins og er þetta út
af fyrir sig merkur árangur. Síðan
er það líka staðreynd að þessi um-
fjöllun öll og verkefnaflutningurinn
hefur gert það að verkum að það
verður um að ræða verulega aukn-
ingu í skólahaldinu á mörgum svið-
um. Þetta endurspeglast í grunn-
skólalögunum annars vegar og hins
vegar í samkomulagi ríkis
og sveitarfélaga um
kostnaðarskiptinguna.
í grunnskólaögunum
endurspeglast þetta hvað
snertir fjölgun vikulegra
kennslustunda og fjölgun
kennsludaga, en við gerð
síðustu kjarasamninga við kennara
komst það til framkvæmda að
kennsludögum fjölgar úr 161 í
170. Síðan endurspeglast þetta í
samkomulagi ríkis og sveitarfé-
laga, og þá ekki síst fyrir frum-
kvæði sveitarstjórnarmanna að
það verður um töluverða aukningu
að ræða hvað varðar sérkennslu
og ekki síst sérfræðiþjónustu.
Þannig verður um það bil 30%
aukning í sérfræðiþjónustu frá því
sem var, og það verður líka um
að ræða töluverða aukningu í
nýbúakennslu. Þriðja atriðið er svo
að það eru að eiga sér stað aukin
þjónustutengsl skóla og leikskóla,
en það er verið að samræma þjón-
ustu við skóla og leikskóla og þá
oftast í gegnum skólaskrifstofurn-
Viðbúið að
það komi fram
einhverjir
byrjunar-
örðugleikar
ar. Það eru því heilmiklar hræring-
ar og margar nýjungar á ferðinni
og raunverulega má líkja þessu við
byltingu.“
Eina breytingin er nýr
viðsemjandi
Eiríkur Jónsson, formaður
Kennarsambands íslands, segir að
í dag sé sér efst í huga vonin um
að flutningur grunnskólans frá ríki
til sveitarfélaga gangi vel. Mikil
vinna hafí verið fólgin í aðdraganda
flutningsins og allir reynt að gera
sitt besta til að hann tækist sem
best. Öllum réttindamálum kennara
og kjaramálum hafi verið komið í
höfn og það fólk sem hafi verið í
kennslu þurfi í raun ekkert að verða
vart við að það hafi verið skipt um
vinnuveitanda. Eina breytingin
hvað þetta varðar væri sú að það
kæmi nýr viðsemjandi. Spurningin
væri hvort hann yrði betri eða verri
en sá gamli, og það yrði framtíðin
einfaldlega að leiða í ljós.
„Það er svo sem viðbúið að það
komi fram einhveijir byijun-
arörðugleikar einhvers staðar, en
það verður bara að vinna á þeim.
Ég held að öll helstu mál hafi verið
til lykta leidd og nokkuð vel hafi
tekist að ganga frá þeim. Það er
hins vegar þannig að þegar svona
stór málaflokkur er undir þá er
spurningin hvort manni hafí tekist
að sjá fyrir um allt. Núna er fyrsti
útborgunardagur sveitarfélaganna
og þá kemur í ljós hvernig tekist
hefur að koma þessum launaforrit-
um yfir, og síðan verður aftur krít-
ískur punktur 1. október þegar far-
ið verður að greiða laun samkvæmt
vinnuskýrslum, yfírvinnugreiðslur
og annað þess háttar. Þetta eru
atriði sem við hjá Kennarasam-
bandinu höfum búist við að verði
þau fyrstu þar sem vandamál gætu
komið upp, en vonum að það verði
einungis í undantekningartilfell-
um,“ segir Eiríkur.
Enginn með eftirlitsskyldu og
vald til að grípa inn í
Eiríkur segir að hann telji að
valdsvið menntamálaráðuneytisins
verði mjög lítið hvað varðar grunn-
skólana eftir þessa breytingu, og
hætta á því að þróunin geti orðið
í mismunandi áttir hjá einstökum
sveitarfélögum.
„Þá verður manni hugsað til
þess sem kallað hefur verið jafn-
_________ rétti til náms, og þó að
maður viti að það hafi
ekkert verið uppfyllt
hingað til, býður það
hættunni heim að það
verður í raun og veru
enginn aðili sem hefur
“”bæði eftirlitsskyldu og
valdsvið til að grípa inn í. Það er
talað um að menntamálaráðuneyt-
ið hafi faglega ábyrgð og annað
slíkt, en valdsvið þess verður í raun
og veru ekki neitt, og þeir sem þar
eru geta ekkert gert þó að einstaka
sveitarfélög standi sig ekki í stykk-
inu. Ég hef töluverðar áhyggjur af
því og þótt ég sé ekki að kalla eft-
ir einhverri harðri miðstýringu þá
held ég að það sé nauðsynlegt að
sá sem hefur eftirlitsvaldið hafí líka
vald til þess að grípa inn í ef málin
eru að þróast á einhvern vitlausan
veg. Því hefur reyndar verið haldið
fram, og það kann vel að vera rétt,
að þegar sveitarfélag er orðið
ábyrgt fyrir rekstri síns skóla þá
muni íbúarnir veita það aðhald sem
þarf til að þjónustan verði í lagi.“