Morgunblaðið - 17.12.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996 33
LISTIR
Fjögur óperurit
Að því slepptu að hlusta á tónlist finnst tónlistarunnend-
um fátt skemmtilegra en lesa um hana. Árni
Matthíasson fletti tímaritum sem helguð eru óperutón-
list, þar á meðal nýju riti frá Gramophone.
Opera
BRESKA Gramophone-útgáfan sendi
fyrir skemmstu frá sér fyrsta tölu-
blaðið af nýju riti sem fengið hefur
heitið International Opera Collector,
eða IOC. Það rit leggur til atlögu við nokkur
önnur sem helgað hafa sig óperum, þar af eru
fáanleg hér á landi The Opera Quarterly,
Opera Now og Opera.
International Opera Collector, er eins og
nafnið bendir til ekki síst ætlað söfnurum, en
áður hefur Gramophone sent frá sér tímarit
fyrir tónlistarsafnara sem vel var tekið. í að-
faraorðum segir ritstjóri IOC, Michael Oliver,
sem hefur skrifað um sígilda tónlist fyrir
Gramophone í íjölda ára, að óperuunnendur
séu þolinmóðari en aðrir og láti meira yfir sig
ganga; þeir kvarti ekki þegar sýningarstjórar
óperu fái meiri athygli en tónskáldið og lista-
mennirnir, þegar það sé almenn trú manna
að einungis séu til þrír tenórar í heiminum
sem að auki lítilsvirði listina í sölumennsku
sinni, og ekki geri óperuunnendur athugasemd
við það hve dýrt sé að fara á óperu og finnist
ekki ástæða til að bera hönd fyrir höfuð sér
vegna krafna um að ríkisstyrkir verði afnumd-
ir í óperuheiminum.
Oliver gerir að tillögu sinni að óperuunnend-
ur rísi upp og láti til sín heyra enda þrífist
sitthvað í óperuheiminum unnendum tónlistar-
innar til ama. IOC sé ekki síst ætlað að láta
til sín taka á þeim vettvangi og efla umræðu,
en fyrst og fremst eigi blaðið að miðla fróð-
leik og skemmtun þeim sem áhuga hafa á
hinni göfugu sönglist.
í fyrsta tölublaði IOC er margt að finna
fróðiegt, þar á meðal bráðskemmtilegt viðtal
við frönsku sópransöngkonuna frægu Régine
Crespin, sem hóf feril sinn með því að segja
Herbert von Karajan að hún kærði sig ekki
um að syngja hlutverk Elisabettu í Don Carlo
Verdis, vegna þess að það væri ekki nógu
skemmtilegt fyrir sinn smekk. Karajan tók
því svo illa að hann yrti ekki á hana í tvö ár,
en það kom ekki að sök, ferill Crespin var
rósum stráður þar til hún dró sig í hlé fyrir
fimm árum
Grein er í blaðinu um Mariu Callas og
Madame Butterfly, og í framhaldi af því grein
um sjóræningjaútgáfur, meðal annars á Callas
og fleiri goðsagnakenndum söngvurum. Viðtal
er við William Christie meðal annars um nýja
útgáfu hans á Þeodóru Handels, umíjöllun er
um það hvers vegna erfiðast af öllu sé að
syngja á frönsku, sagt frá áhrifum ritskoðun-
ar á óperur frá upphafi fram til daga Sjostako-
vitsj og margt fleira mætti telja.
Opera heitir mánaðarrit sem stofnsett var
aðjarlinum af Héraskógi 1953. Á hvetju hausti
kemur út sérstakt blað sem helgað er tónlistar-
hátíðum ársins og í hátíðarheftinu þetta árið
er meðal annars fjallað ítarlega um Glyndebo-
urne-hátíðina. Þá umfjöllun skrifa nokkrir höf-
undar ritsins, þar á meðal ritstjórinn, Rodney
Milnes, en þau verk sem sett voru upp á
Glyndebourne fá öll drjúga umfjöllun, Þeodóra,
Cosi fan tutte, Jevgení Onegín, Arabella, Lulu
og Ermione, allt frá barokóperum til Vínarskó-
langistar. Margar sýningar af hverri óperu eru
teknar fyrir og sýnist sitt hvetjum. Einnig eru
greinar um hátíðina í Savonlinna, Edinborg,
Aix og Salzburg. Meðal efnis eru síðan vanga-
veltur um valdabaráttu í Bayreuth, en þar
hamast Nike Wagner, dóttir Wielands og því
barnabarn Richards, að frænda sínum Wolf-
gang, sem hefur stýrt Bayreuth síðan Wieland
leið. Wolfgang hefur haldið fast um taumana
og lýst því yfir að enginn innan fjölskyldunnar
sé hæfur til að taka við af sér. Nike er á öðru
máli og segir fullum fetum að Wolfgang hafi
leitt Bayreuth-hátíðina í ógöngur og niðurlæg-
ingu. Þessi krytur hefur aukið á ófriðinn innan
fjölskyldunnar, sem var nægur fyrir, en dóttir
Wolfgangs, Eva, er almennt talinn líklegasti
arftaki Wolfgangs, ekki síst þar sem hún hef-
ur st'arfað innan óperunnar árum saman, með-
al annars í Bayreuth, þá Lundúnum og nú í
París.
Á hæla greinarinnar um valdabaráttuna inn-
an Wagner-flölskyldunnar er síðan grein um
listrænt gjaldþrot Bayreuth-hátíðarinnar eftir
sama og skrifaði greinina um átök Nike og
Wolfgangs. Hann segir að hátíðin standi betur
en nokkru sinni fjárhagslega, allur búnaður
og húsakynni nýuppgerð og ævinlega fullt út
úr dyrum. Þrátt fyrir það sé listrænn metnað-
ur enginn, engin heildarstefna sjáanleg og
engin listræn endurnýjun; algjört listrænt
gjaldþrot.
Opera Now
Opera Now er mánaðarrit, einnig gefið út
á Bretlandi, og haustútgáfa þess er sérstak-
lega helguð alþjóðlegum stjörnum, aukinheld-
ur sem blaðið velur listamann ársins, að þessu
sinni finnsku söngkonuna Karitu Mattila.
Valið segir ritstjóri blaðsins meðal annars
fyrir frammistöðu hennar í hlutverki Elisabetu
í Don Carlos, sama hlutverki og Crespin fannst
ekki nógu skemmtilegt eins og rakið er í IOC.
Viðtal er við Kartiu Mattila innan í blaðinu,
en þar segir hún meðal annars frá námsárum
sínum og því að hún vilji ekki vinna of mikið;
henni sé sama þó hún eigi ekki eftir að verða
rík og fræg, það sé henni svo mikils vert að
eiga ríflegar frístundir.
Grein er um Donizetti í tilefni af 200 ára
afmæli hans og John Steane, sem er einnig
einn af höfundum Gramophone, spáir í hvaða
söngvarar hafi best flutt Donizetti í gegnum
söguna, spáð er í hvaða söngvarar eigi eftir
að vekja athygli á næsta ári, langt viðtal er
við Joan Sutherland, mikið er um tónleikadóma
úr öllum heimshornum og fjöldinn allur af
diskum er veginn og metinn.
The Opera Quarterly
Bandaríska fjórðungsritið The Opera Quart-
erly er líklega veigamesta ritið af þeim sem
hér hafa verið talin upp. Það er gefið út af
háskólaprenti Duke háskóla í Durham í Norð-
ur-Karólínu. í heftinu sem hér er skoðað er
meðal annars grein eftir Charles Gounod þar
sem tónskáldið rökstyður hvers vegna tón-
skáld ættu að fá að stjórna eigin verkum sér-
staklega ef ópera á í hlut, en það var víst alsiða
í Frakklandi á einni tíð að tónskáid fengu litlu
um ráðið hvernig verk þeirra voru sett á svið.
Bráðmerkileg grein er um sögulegan bakgrunn
Lakmé Donizettis, Hunter Grubb Hannum leið-
ir rök að því að Ariadne frá Naxos og Meistara-
söngvararnir eftir Wagner hafi sama inntak
þótt ólík verk séu. Löng grein er um ítalska
söngvarann Fracesco Tamagno, sem kallaður
var mestu söngvari nítjándu aldarinnar og
þeir sem heyrðu sögðu að Otello hans væri
ólýsanlegur. John Stratton veltir fyrir sér upp-
tökum þeim sem til eru af söng Tamagnos frá
síðustu æviárums hans og segir að vissulega
hafi hann haft sjaldgæfa rödd og stórkostlega
á köflum, en sitthvað sem hann hafi gert til
að heilla áheyrendur á sinni tíð gangi ekki eins
í augun á nútímahlustendum. Fjölmargir dóm-
ar eru í The Opera Quarterly, bókadómar all-
langir, þar á meðal dómar um tvær umdeildar
bækur, ævisögu Mozarts eftir Maynard Solom-
on og bók um gyðingahatur Wagners eftir
Marc A. Weiner, og margir dómar um mynd-
bönd og geisladiska.
Fyrst ég annars
hjarta hræri
TONLIST
II l j ó ni (I i s k a r
BELLMAN Á ÍSLANDI
Söngvar eftir C.M. Bellman (1740-
1795). Islenskar þýðingar sungnar
við nýjar útsetningar. Söngvarar:
Árni Bjömsson, Ásgeir Böðvarsson,
Einar Clausen, Guðni Franzson,
Gunnar Guttormsson, Margrét Gunn-
arsdóttir, Snorri Baldursson. Kvart-
ettinn Ut í vorið: Halldór Torfason
(tenór), Einar Clausen (tenór), Þor-
valdur Friðriksson (bassi), Ásgeir
Böðvarsson (bassi). Hljóðfæraleikar-
ar: Gerður Gunnarsdóttir, fiðla,
bakkrödd (5), Claudio Puntin, klarí-
nett, bassaklarínett, taragot, flöskur,
slagverk, Rolf Marx gítar, Maitin
Wind bassi. Útsetningar: Claudio
Puntin, Nikos Platyrachos (8,15).
Hljóðritun fór fram í hljóðstofu FIH
í júlí 1996. Upptaka og hljóðblöndun
Ari Dan. Stjóm upptöku: Claudio
Puntin, Gerður Gunnarsdóttir. Út-
gefandi: Gunnar Guttormsson. Dreif-
ing: Japis.
RÉTT er að taka fram að hér
er ekki um að ræða hefðbundinn
Bellman, nema hvað söngvarar eru
ansi alþýðlegir, fyrir utan ágætan
kvartett (3, 8, 12 og 15 Hjá lind
sem áfram líður í ansi góðri þýð-
ingu Hjartar Pálssonar). Utsetning-
ar Claudios Puntins eru töluvert
óvenjulegar og sérstakar, blanda
af gömlu og nýju, Ijúfum lögum
(sem fyrir eðlilegan misskilning eru
kennd Bellman, enda gerði hann
þau fræg) og skrítnum „nútímaleg-
um“ hljómum, sem þó passa yfir-
leitt ágætlega. Nikos Platyrachos
fer „hefðbundnari" leiðir og
ánægjulegar í 8 (Sælinú bræður í
snaggaralegri þýðingu Árna Sigur-
jónssonar) og 15.
Hvað sem því líður eru hér
sungnar þýðingar úr bók Sigurðar
Þórarinssonar jarðfræðings, Bell-
maníönu og nokkrar nýrri, sumar
gerðar í tilefni af útgáfu hljómdisk-
ins. Og einsog fyrr segir eru útsetn-
ingar nýstárlegar enda allar nýjar.
Og söngurinn oft ansi skemmtilegur
og fjölbreytilegur.
Þessi hljómdiskur kemur ekki í
staðinn fyrir Sven Bertil Taube og
Stockholms Barockensemble og
aðra slíka, en hann er skemmtileg
viðbót. íslensku textarnir við Bell-
manslög eru orðnir margir og marg-
víslegir, frumsamdir og þýddir. Jón-
as Hallgrímsson samdi Borðsálminn
alkunna, Jón Thoroddsen orti Rokk-
vísu og Kristján Fjallaskáld samdi
texta við nokkur lög á skólaárum
sínum. í Söngbók Hins íslenska
stúdentafélags (stundum kölluð
Brennivínsbókin) frá árinu 1894
birtust tuttugu kvæði við sautján
Bellmanslög, þar af níu eftir Hann-
es Hafstein (aðeins eitt er þýðing).
Allir þekkja Guttavísur Stefáns
Jónssonar og Bellmanslögin hafa
verið í miklu uppáhaldi hjá íslensk-
um kvartettum og ekki síður í tví-
söng (með réttum textum).
En Bellman var umfram allt
skáld og trúbador, og því rnikill
akkur af góðum og snjölium þýðing-
um. Útgáfa hljómdiskins er framúr-
skarandi vönduð, falleg og ítarleg,
en Árni Björnsson annaðist ritstjórn
bæklings. Hljóðritun fín.
Oddur Björnsson
Hrátt úr hafi
HÖNNUN
L i s t h ú s Ó f e i g s
HÚSGÖGN
Frank Reitenspiess. Opið virka
daga kl. 10-18 og iaugardaga kl.
11-14 tíl 24. desember; aðgangur
ókeypis.
ÞAR sem við íslendingar höf-
um lengstum ekki haft eigin
skóga til að smíða úr, er nánast
undravert hve mikið er samt sem
áður til að smíðisgripum úr tré
frá fyrri öldum, og Ijóst að meðal
landsmanna hefur margur verið
dverghagur á þennan efnivið,
þegar hann fékkst.
Innflutningur timburs hefur
lengstum verið takmarkaður, en
timbur barst hingað einnig með
hafstraumum - og þar hafa
Strandirnar einkum notið góðs
af. Strandamenn hafa að líkind-
um alla tíð nýtt reka til smíða,
og svo er enn; síðustu ár hefur
rekaviðurinn einnig sótt á ýmsa
myndlistarmenn sem hráefni til
frekari úrvinnslu, og liggur bein-
ast við að nefna völundinn Sæ-
mund Valdimarsson í því sam-
hengi.
En fleiri hafa orðið til að nýta
rekavið til listsköpunar, og hér
getur að líta dæmi um húsgögn,
sem þýski listamaðurinn Frank
Reitenspiess hefur hannað úr
þessum efniviði. Frank hefur búið
hér á landi um nokkurt skeið og
m.a. heillast af þeim möguleikum,
sem þetta hráefni býður upp á,
og því safnað rekavið til úr-
vinnslu á eigin hugmyndum. í
stað þess að fjarlægja grámann
og vinna það inn að kviku timb-
ursins hefur hann kosið að láta
yfirborðið halda sér og vinna í
kringum það með öðrum efnum.
Þetta tekst vel hér, og þannig
helst ákveðinn heildarsvipur á
hönnuninni sem vísar til hráleika
efnisins, sem er vissulega eitt
helsta einkenni þess.
Þar sem hver rekin spýta er
sérstök verður ekki um stöðlun
að ræða í slíkri hönnun, heldur
verður hver hlutur að mótast af
hráefninu og verður þar af leið-
andi einstakur. Hér má sjá borð,
kolla, hægindastól, hillur, fata-
hengi, spegil og veggklukku, svo
eitthvað sé nefnt, þar sem hver
hlutur er mótaður út frá því efni
sem hönnuðurinn hefur valið til
verksins. Samþætting rekaviðar-
ins og annarra efna er unnin af
mikilli kostgæfni, þar sem hlutur
rekans er greinilega hafður að
leiðarljósi.
Það vekur athygli hve stór hluti
þess rekaviðar sem hér er notað-
ur er unnið timbur fremur en
hráviður; tilsniðnir bitar, fjalir
eða drumbar fremur en heil tré.
Þetta minnir á að sá rekaviður
sem berst hingað til lands er all-
ur afrakstur skógarhöggs í Norð-
ur-Rússlandi, og umtalsverður
hluti þessa timburs hefur verið
unninn að nokkru, þegar hann
hefur tapast til hafs.
Þaðan kemur þetta timbur um
síðir til okkar sem hráefni af
hafi, og vinnslu þess er endalega
lokið - á stundum sem hrein lista-
verk, líkt og hér, þar sem efnið
fær fyllilega notið sín til framtíð-
ar.
Eiríkur Þorláksson
Rithöfundar
• •
hjá Ommu
UNDANFARIN miðvikudagskvöld
hefur Amma í Réttarholti fengið til
sín rithöfunda í heimsókn og lesa
þeir úr nýútkomnum verkum sínum.
Miðvikudagskvöldið 18. desember
verða hjá Ommu þau Vigdís Gríms-
dóttir, Gunnar Smári Egilsson; Ól-
afur Haukur Símonarson og Óttar
Guðmundsson.
Þetta verður síðasta upplestrar-
kvöldið hjá Ömmu að sinni, hefst
kl. 21 og stendur eins lengi og efni
og ástæður teljast til.
***!*>'* FLÍSAR
Itz 1
llfe
Stórhöfða 17, vlð Gullinbrú,
sími 567 4844
• aSCOril Hasier
• Frímerkjavél framtíðarinrar
• Stílhrein, falleg hönnun
• Svissnesk tækni og nákvæmni