Morgunblaðið - 17.12.1996, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Vöndum umræðnr
og vinnubrögð
UNDANFARIÐ hefi ég reynt
að fylgjast með umræðu í fjölmiðl-
um vegna fyrstu niðurstaðna
TIMSS, þriðju fjölþjóðlegu rann-
sóknarinnar á stærðfræði og nátt-
úrufræði í menntakerfinu. Mér
hefur þótt allt of fáir taka til
máls utan þeirra sem finna skyldu-
na hvíla sér á herðum vegna fé-
lagsstarfa, stofnana- eða stjórn-
málaábyrgðar. Og nokkuð hefur
verið um að þeir sem skrifað hafa
svo sem blaðamenn, kennarar í
grunn- og framhaldsskólum og
aðrir telji sig vita orsök vandans
og vilji nú hefja hreingerningu af
einhverjum toga en það gerist
e.t.v. alltaf þegar skjálfta kennir.
Mér þykir hins vegar gott til
þess að vita að þeir stjórnmála-
menn og ráðamenn sem talað hafa
gera sér almennt grein fyrir því
að málið er flókið og verður að
meðhöndla sem slíkt. Víðtæk úr-
vinnsla gagna verður að eiga sér
stað vegna þessarar rannsóknar
og reyndar fleiri og aðeins örlítið
brot rannsóknarniðurstaðna
TIMSS er komið fram fyrir sjónir
almennings. Greining á námskrám
Alls hafa hátt á þriðja
þúsund kennarar út-
skrifast með B.Ed. próf
á 23 árum, segir Anna
Kristjánsdóttir, í
fyrstu grein af þremur,
þar af um 250 með val-
greinina stærðfræði eða
aðjafnaði 11 áári.
og námsefni er að mestu ókynnt
og viðhorf og hugmyndir nemenda
svo og upplýsingar kennara og
skólastjórnenda hefur mjög lítið
verið fjallað um. Og þá er rétt að
nefna að þessi hópur, 7. og 8.
bekkur, er aðeins fyrsti hópurinn
af þremur. Niðurstöður varðandi
3. og 4. bekk grunnskóla og síðan
framhaldsskólann munu líta dags-
ins ljós næstu árin.
Þótt ég hefði ekki ætlað að taka
þátt í umræðunni á þessu stigi
hefur það valdið mér vaxandi
umhugsun að hugsanlega taki
hinn almenni lesandi tilgátur og
tilraunir einstaklinga til að leita
skýringa sem raunverulegar gildar
skýringar eins og oft vill verða í
hraða fréttamennskunnar á öðrum
sviðum. Margar þessara heimatil-
búnu skýringa geta dregið athygli
frá meginatriðum og valdið flum-
brukenndum aðgerðum sem lítið
hafa að segja. Gegn því vil ég
reyna að mæla.
Orðanotkun er losaraleg
og óskýr
I umræðunni valda nokkur vand-
ræðaorð ruglingi. Ég nefni aðeins
tvö. Hið fyrra er orðið raungreinar
sem bálkur skólagreina sem grund-
vallast á raunvísindum. Hvaða
greinar eru raungreinar? Hvað eru
raunvísindi? Lítum á stærðfræði.
Er stærðfræði raunvísindi? Nei,
fræði stærðanna eru hugvísindi og
að mati margra ganga þau lengst
í þá veru allra fræða.
Hvers vegna er þá stærðfræði
spyrt með öðrum greinum sem
flokkaðar eru til raunvísinda. Það
á sér einfaldar og full-
komlega eðlilegar
skýringar. Stærð-
fræði er ómissandi til
að greina samhengi,
hanna líkön, draga
ályktanir, tjá niður-
stöður og spá fyrir á
vettvangi greina sem
á enskri tungu kallast
„science" og hér hafa
verið kennd við raun-
veruleika. En stærð-
fræði er eðlislega ólík
þeim. Og sem stuðn-
ingsgrein kemur hún
mun víðar að notum
en á sviði raunvísinda
þótt þróun hennar
gegnum aldirnar hafi verið sam-
slungnust þeim. í umræðu síðustu
vikna hafa menn talað um raun-
greinar, eða um stærðfræði og
raungreinar sem merkir að þegar
talað er um raungreinar er ekki
hægt að vita hvað átt er við. í
TIMSS voru eftirfarandi greinar
rannsakaðar: eðlisfræði, efna-
fræði, jarðfræði, líffræði og um-
hverfisfræði og valið var að nota
samheitið náttúrufræði sem býður
ekki upp á vandræðahjal um það
hvort stærðfræði sé ein þeirra.
Á sama hátt og náttúrufræði
skiptist þannig upp í svið voru þau
svið stærðfræðinnar sem rannsök-
uð voru tainareikningur, rúm-
fræði, algebra, mælingar, tölfræði
og hlutfallareikningur. Hitt vand-
ræðaorðið er kennslufræði. Erfitt
er að henda reiður á því hvað
menn eiga við þegar
þeir nota þetta annars
snotra orð. Sumir
skilja það mjög þröng-
um skilningi aðrir fella
nánast alla umijöllun
um skólastarf þar
undir, sumir fjalla að-
eins um hagnýtar leið-
beiningar um fram-
kvæmdir í skólastofu
aðrir um mun víðtæk-
ari atriði sem kreijast
dýpri skilnings kenn-
ara o.s.frv. Og allra
erfiðast er að átta sig
á því hvað þeir eiga
við sem aldrei virðast
hafa neitt lesið á þess-
um vettvangi. Eigi að taka upp
umræðu um þau málefni sem
menn eru að vísa hér í verður
hver og einn a,ð skýra betur hvað
hann á við. Ég kenni t.d. stærð-
fræði. Væri ég að kenna verkfræð-
ingum eða tæknifræðingum hefði
ég tilhneigingu, og teldi það reynd-
ar skyldu mína, að setja það sem
ég kenni að nokkru leyti í sam-
hengi við verðandi starfsvettvang
þeirra. Á sama hátt er það afstaða
mín að þegar stærðfræði er kennd
starfandi kennurum eða kennara-
nemum sé rétt og skylt að taka
mið af viðkomandi starfi. í því
felst þá að fella að stærðfræði-
kennslunni umfjöllun um stærð-
fræðinám og hlutverk kennara í
því. En einnig um leiðir til að átta
sig á því hvers eðlis skilningur
nemenda sé á því sem þeir læra,
Anna
Kristjánsdóttir
Osannindi verða
ekki sönn þótt þau séu
endurtekin
í skýrslu sem gefin
var út í nafni forystu-
manna íslenskra
námsmannasamtaka
fyrir nokkru er að
finna ýmis mishermi
og ósannindi um áhrif
gildandi laga og
reglna um Lánasjóð
íslenskra námsmanna.
Höfundurinn er Dagur
Eggertsson, lækna-
nemi, fyrrum formað-
ur stúdentaráðs. Ef
frá er talin mikil vam-
arræða um félaga
hans Svavar Gestsson,
fyrrum menntamála-
ráðherra, og viðskiln-
að hans við LÍN árið 1991, er hér
að nokkru leyti um að ræða eins
konar síðari útgáfu á greinargerð,
sem „lekið" var út til forystumanna
stjórnmálaflokka - allra nema
Sjálfstæðisflokksins. Þetta var
gert nokkrum dögum fyrir síðustu
Alþingiskosningar svo nánast væri
útilokað að koma réttum upplýs-
ingum til skila fyrir kosningarnar.
Dagur starfaði þá í ráðherraskip-
aðri nefnd, rétt eins og nú. Nefnd-
in hafði ekki skilað áliti, þegar
hann braut trúnað og lét frá sér
fara upplýsingar, sem hann hafði
fengið í nefndinni. Þær
mistúlkaði hann að
eigin geðþótta út og
suður, en lét í það
skína til þess að gera
„upplýsingarnar" trú-
verðugar að allt talna-
efni í greinargerðinni
væri staðfest af starfs-
mönnum LÍN. Það var
einfaldlega ósatt. Ein-
ungis hluti tölulegra
upplýsinga var frá
starfsmönnum LÍN og
allar ályktanir á hans
ábyrgð. Nú flaggar
Gunnar hann í sama skyni
Birgisson. nafni Ríkisendurskoð-
unar í heimildarleysi
skv. upplýsingunq forráðamanna
þeirrar stofnunar. Ég og fleiri svör-
uðum þá verstu mistúlkununum
og ósannindunum. Þær upplýs-
ingar hefur Dagur að engu og
lætur sem þær hafi aldrei birst.
Rétt er þó að minna hann á að
ósannindi verða aldrei sönn þótt
þau séu margendurtekin og ósvífn-
ustu áróðursmeistarar hafi reynt
þá aðferð til þess að búa til þann
„sannleika" sem þeir vilja að al-
menningur trúi.
Endurtekin ósannindi og
mistúlkanir á reglum LIN
Hér skal aðeins minnt á örfá
dæmi um þessi dæmafáu vinnu-
brögð. Það er ósatt að námsmönn-
um í lánshæfu námi hafi fækkað
á gildistíma laga um LÍN. Innrit-
uðum námsmönnum á íslandi hef-
ur fjölgað meira en hugsanlegri
fækkun nemur erlendis. Sama er
að segja um svonefnda virka stúd-
enta á háskólastigi. Þeim hefur
einnig fjölgað. Það er ekki rétt að
engar upplýsingar séu til um fjölda
námsmanna í útlöndum aðrar en
lánþegatölur LÍN. Fyrir liggur að
árið 1994-95 stunduðu rúmlega
Ósannindi verða aldrei
sönn, segir Gunnar
Birgisson, þótt þau séu
margendurtekin.
350 íslendingar nám á Norður-
löndum, sem ekki nutu aðstoðar
LÍN. Margir sem stunda fram-
haldsháskólanám í útlöndum njóta
þar styrkja og eru ekki lánþegar
sjóðsins. Því er til staðar vitneskja
um að miklu fleiri íslenskir náms-
menn stunda nám í útlöndum en
lánþegatölur LÍN gefa til kynna.
Það er einnig rangt að rök hafi
verið færð fyrir því að barnafólki
hafi fækkað í námi vegna laga um
LÍN og að athugun Hagstofu ís-
lands á Qölda námsmanna með
börn á framfæri séu „staðfesting
á neikvæðum ákvæðum laganna
(um LÍN) á jafnrétti til náms“, svo
sem síðar verður að vikið. Bolla-
leggingar höfundar um að náms-
mönnum af landsbyggðinni hafi
fækkað vegna nýju laganna um
sjóðinn eru algjörlega órökstuddar.
Ótrúleg vanþekking
í þessari hávfsindalegu skýrslu
Dags Eggertssonar er fjallað um
„ósveigjanlegqtillit (LÍN) til náms-
framvindu". í skýrslunni segir:
„Núverandi kerfi vinnur gegn því
að árangri sé dreift á allt skólaár-
ið en með því að 100% námsfram-
vindu sé skilað á hveiju misseri
fyrir sig.“ Höfundur skýrslu sem
telur sig vera með „sannleiksvott-
orð“ Ríkisendurskoðunar upp á
vasann ætti að vita að það er ein-
mitt grundvallarregla hjá LIN að
menn geta „dreift árangri á allt
skólaárið“ og fengið lán í samræmi
við það. Menn geta því unnið upp
einingar á vormisseri og í upptöku-
Fjöldi námsmanna með börn á framfæri
3.361
1990 1991 1992 1993 1994
Heimitd: Hagstofa íslands
prófum að hausti og fengið þær
metnar til árangurs á viðkomandi
skólaári. Þetta er ekki eina dæmið
um vanþekkingu eða mistúlkun
höfundar á núgildandi reglum.
Þetta á einnig við um lýsingu hans
á veikindatilliti og heildarsvigrúmi
sem menn hafa í námi. Athyglis-
vert er að mikilvægra breytinga á
reglum sjóðsins námsmönnum til
hagsbóta er að engu getið í skýrsl-
unni, svo sem aukins svigrúms í
framhaldsháskólanámi, þegar
menn ljúka því með viðamiklu loka-
verkefni. Það er í góðu samræmi
við aðra umfjöllun í skýrslunni. Þá
verður að vona að Dagur viti, þrátt
fyrir allt, að reglur LIN um náms-
framvindu hafa alla tíð byggt á
skipulagi skóla.
Skólasókn fólks með börn
á framfæri
Auk þess að gagnrýna vinnu-
brögð Dags Eggertssonar, höfund-
ar skýrslunnar um áhrif og afleið-
ingar breyttra laga um LÍN, vil
ég þó einnig fara nokkrum orðum
um þá fuilyrðingu hans að könnun
Hagstofnunnar hafi sannað að
„einstæðir foreldrar og barnafólk
hafi hrakist frá námi“, sbr. um-
mæli hans í fréttum ríkisútvarpsins
4. desember sl. Niðurstöður Hag-
stofunnar um íjölda námsmanna
með börn á framfæri voru árin
1990 til 1994, eins og fram kemur
á mynd.
Staðreyndin er sú að könnun
Hagstofunnar sýndi svart á hvítu
að á einungis einu ári voru innrit-
aðir námsmenn með börn á fram-
færi í lánshæfu framhaldsnámi
fleiri fyrir gildistöku nýju laganna
um LÍN, þ.e. árið 1991. Árið 1992
voru námsmenn með börn á fram-
færi ívið fleiri en 1990 og fjöldinn
er hliðstæður árin 1993 og 1994!
Þetta á að vera endanleg og ótvíræð
vísindaleg sönnun þess að lögin um
LIN sem tóku gildi fyrir skólaárið
1992-93 hafi „hrakið barnafólk frá
námi“. Haustið 1992 gerðist þó
tvennt annað sem kann að hafa
haft áhrif t.d. á fjölda innritaðra
stúdenta. Innritunargjöld í Háskóla
íslands hækkuðu verulega og dag-
gjöld stúdenta á barnadagheimilum
hækkuðu einnig. Athyglisvert er
að svonefndum „virkum“ stúdent-
um fækkaði nánast ekki neitt við
HÍ skólaárið 1992-93. Fækkun
innritaðra stúdenta með börn á
framfæri kom sem sagt ekki fram
í fækkun „virkra" stúdenta. Það
bendir ótvírætt til þess að fyrr-
greindar ástæður, þ.e. hækkun inn-
ritunar- og dagvistargjalda hafi
haft úrslitaáhrif á ofangreindar töl-
ur Hagstofunnar um innritaða
námsmenn árin 1991 og 1992.
Þessi „vísindalega" túlkun Dags á
tölum Hagstofunnar er einfaldlega
enn ein tilraun hans til þess að
mis-túlka upplýsingar með tilvísun
til þess að trúverðug stofnun lætur
honum í té talnaefni. I því sam-
bandi má líka spyija: Hvernig geta
reglur sem tryggja einstæðu for-
eldri með eitt barn rúmlega 104.000
krónur og með tvö börn 160.000
kr. í ráðstöfunarfé á mánuði hrakið
slíkt fjölskyldufólk frá námi?
Höfundur n fornmiJur stjónmr
LÍN.