Morgunblaðið - 03.01.1997, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Enn um ævin-
týri Gosa
KVTKMYNPIR
Iláskólabíó
GOSI
„THE ADVENTURES
OF PINOCCHIO" ★ ★
Leikstjóri: Steve Barron. Gerð
eftir sögn Carlo Collodi.
Aðalhlutverk: Martin Landau,
Udo Kier, Rob Schneider, Jonat-
han Taylor Thomas. Leikstjórn
ísl. talsetningar: Ágúst Guðmunds-
son. Raddir: Amar Jónsson, Ami
Egill Ómólfsson, Egill Ólafsson,
Þórhallur (Laddi) Sigurðsson,
Sigrún Edda Bjömsdóttir, Steinn
Armann Magnússon, Karl Ágúst
Úlfsson o.fl.
HINU ódauðlega ævintýri um
spýtustrákinn Gosa hafa verið
gerð slík skil í klassískri Disney-
teiknimynd frá 1940 að varla
verður betur gert. Leikna ævin-
týramyndin um Gosa, sem er
jólamynd Háskólabíós, hlýtur að
vera borin saman við hana
hversu ósanngjarnt sem það nú
er og kemur ekki vel út úr þeim
samanburði. Myndin er ætluð
fyrir yngstu börnin að því er
virðist og íslenska talsetningin
mun koma þeim í góðar þarfir
svo viðeigandi og áætlega
heppnuð sem hún er en gleðilegt
er að sjá hversu kvikmyndahús-
in kappkosta við að talsetja
barna- og fjölskyldumyndir sín-
ar um þessi jól.
Það er engin töfradís í þessum
Gosa, en fjörleg engispretta,
asnaverksmiðja og stórhveli sem
gleypir Gosa og smiðinn skapara
hans. Allir þekkja þroskasöguna
um spýtustrákinn sem þráir að
vera alvöru strákur og er meö
nef sem kemur upp um hann
ef hann grípur til lyginnar. Hann
lendir í vondum málum af því
hann er auðtrúa og laus við tor-
tryggni en lærir af mistökum
sínum og á endanum rætist
draumur hans.
Sagan er sögð án þess að
verða verulega grípandi undir
leikstjórn Steve Barrons, sem
áður gerði vinsælar myndir um
stökkbreyttar ninjaskjaldbökur.
Fátt markvert gerist í rauninni
fyrr en í seinni hluta myndarinn-
ar þegar komið er í asnaverk-
smiðjuna og gin hvalsins og er
hvort tveggja vel útfært. En
myndin verður aldrei neitt sér-
staklega spennandi eða hjart-
næm eins og ævintýrið býður
uppá nema á einfaldasta plani.
Gosi lifnar einhvernveginn aldr-
ei almennilega við og aðrar per-
sónur eru dálitlir spýtukallar
líka. Martin Landau er smiður-
inn einmana og sífellt áhyggju-
fulli sem skapar brúðuna en
Arnar Jónsson talar fyrir hann.
Gosi sjálfur er gerður með
blöndu af leikbrúðutækni og
tölvugrafík og er rödd hans
fengin frá Árna Agli Örnólfs-
syni, sem stendur sig með prýði.
Arnaldur Indriðason
LISTIR
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ÞÓRHILDUR Þorleifsdóttir leikhússtjóri LR, Guðjón Már Guðjónsson, Baltasar Kormákur, Guðrún
Helgadóttir og Ragnar, sonur Hjálmars H. Ragnarssonar, sem veitti verðlaunum föður síns viðtöku.
Vefslóð fyrir
Leonard Bemstein
Menningar-
verðlaun
VISA afhent
MENNINGARVERÐLAUN VISA
1996 voru kunngerð og afhent við
athöfn í höfuðstöðvum VISA á
milli jóla og nýárs. Þau hljóta
Hjálmar H. Ragnarsson tónskáld,
Guðrún Helgadóttir rithöfundur,
Baltasar Kormákur leikari og
leikstjóri, Guðjón Már Guðjónsson
tölvunarfræðingur hjá OZ, og
Leikfélag Reykjavíkur, en það
verður 100 ára 11. janúar næst-
komandi. Verðlaunin nema kr.
300.000 í hlut.
Stjórn Menningarsjóðs VISA
skipa: Jóhann Ágústsson formað-
ur, Jón Stefánsson organisti og
söngstjóri og Einar S. Einarsson
f ramkvæmdastj óri.
LEONARD Bernstein var einn
helsti tólistarfrömuður banda-
rískrar tónlistarsögu bæði sem
hljómsveitarstjóri og sem tón-
skáld. Fyrir skemmstu var opnuð
vefslóð helguð minningu Bersteins
sem lést fyrir rúmum sex árum.
Á vefslóðinni má nálgast ýmsar
upplýsingar um Bernstein, til að
er þar nákvæmt yfirlit yfir ævi
hans, og þeir sem hafa hljóðkort
í tölvum sínum geta hlustað á
Ninu Bernstein fagnar gestum.
Ýmsar greinar og myndir má
skoða og lofa aðstandendur því
að þeim muni fjölga ört, aukin-
heldur sem fræðast má um vænt-
anlegar tónlistaruppákomur
tengdar minningu Bensteins. Með-
al þess sem gerir slóðina áhuga-
verða er að á henni má kaupa
geisladisk með upptökum af sögu-
frægum tónleikum Fílharmóníu-
hljómsveitar New York 14. nóvem-
ber 1943, en þá hljóp Bernstein í
skarðið fyrir Bruno Walter með
litlum sem engum fyrirvara og
teljast fyrstu opinberu tónleikar
hans sem aðalstjórnandi. Diskur-
inn er ekki fáanlegur nema á vef-
slóðinni, http://www.leonardbern-
stein.com/.
List andartaksins
Sveinn Einarsson
STEFANÍA Guðmundsdóttir og Árni Eiríksson í Lénharði fógeta, LR1913.
Bækur______________
Leiklist og Icikritun
ÍSLENSK LEIKLIST II -
Listin
eftir Svein Einarsson. Prentvinnsla
Steinholt. Hið íslenska bókmenntafé-
Iag 1996 - 526 síðm-
ÍSLENSK leiklist II eftir Svein
Einarsson er framhald bókar hans
íslensk leiklist I sem kom út 1991.
í fyrra bindinu er með orðum höf-
undar reynt að rekja rætur íslenskr-
ar og þá um leið norrænnar leiksögu
og svo allar götur framundir síðustu
aldamót.
íslensk leiklist II lýsir þijátíu ára
tímabili, 1890-1920. Fyrst er fjallað
um leiksvið og leikhús, næst vikið
að rekstri og innra skipulagi leik-
starfsins, þá viðbrögðum hins opin-
bera, áhorfenda og gagnrýnenda,
síðan hinum listræna þætti, verk-
efnavali og innlendri leikritun, rætt
um leiksýningarnar sjálfar, leik-
stjórn og leikstíl, leikmyndir, bún-
inga, tónlist og dans og loks um list
leikarans.
Gagnrýni mikilvæg heimild
í innganginum er minnt á að leik-
listin sé list andartaksins „og erfið-
ara hönd á henni að festa en flestri
annarri list“. Vegna þessa eru hvers
kyns ummæli, skráð og óskráð, en
þó einkum gagnrýni, mikilvæg heim-
ild. Þótt Sveinn Einarsson hafi þann
fyrirvara á að nauðsynlegt sé að
„leiða hjá sér stóryrði gagnrýnis-
lausrar hrifningarvímu eða áfellis-
dóma sleggjunnar" telur hann að
leikrýnin sé í heildina það ábyrgðar-
full og byggð á þekkingu að hún
fylli sinn sess sem samverkandi í
þróun leiklistar og sé jafnframt leik-
sögulegar heimildir.
Það er því eilítið mótsagnakennt
hjá Sveini þegar hann tekur fram
að allir sem fengist hafi við leiklist
viti hversu nauðsynlegt sé að taka
dóma blaða ekki fullgilda, hversu
fráleitt það sé oft „vegna þekkingar-
skorts rýnanna á innviðum leiklist-
ar“. Þeir sem hvað mest er vitnað
til úr hópi gagnrýnenda og voru
áhrifamiklir eru einmitt menn vel
heima í leikhúsinu eins og til dæmis
Einar Hjörleifsson Kvaran og Bjarni
Jónsson frá Vogi eða andans menn
eins og Jakob Jóh. Smári og Alex-
ander Jóhannesson.
Gleymdir höfundar
endurmetnir
Kaflinn íslensk leikritun er for-
vitnilegur og sérstaklega að því Ieyti
að gerð er tilraun til að endurmeta
„gleymda" leikritahöfunda á borð
við Indriða Einarsson, Einar H.
Kvaran, Guðmund Kamban og fleiri.
Minni spámenn hljóta að teljast Páll
J. Árdal, Jón Trausti og Páll Stein-
grímsson og jafnvel þjóðskáldið
Matthías Jochumsson.
Dansinn í Hruna „hvað merkileg-
ast leikrita" Indriða Einarssonar og
„frumlegasta skáldverk" hans fær
góða einkunn hjá Sveini. Hugar-
heimi leikritsins er lýst með þeim
hætti að hann sé svo „sérkennileg-
ur, hinar dramatísku andstæður
efniviðarins svo óvenjulegar, ævin-
týrið brotið upp í nýjar víddir og hin
gamla rómantíska söguskoðun nán-
ast orðin súrrealísk". Augljósir gall-
ar skyggja ekki á það sem vel er
gert í Dansinum í Hruna.
Skipið sekkur eftir Indriða er kall-
að tímamótaverk og höfundur kann
einnig vel að meta Nýársnóttina og
Sverð og bagal.
í Marmara Guðmundar Kambans
kveður við „gjörsamlega nýjan tón
í íslenskri leikritun", m.a. vegna er-
lends sögusviðs og efnis sem tekur
fyrir spillingu líknarfélaga í Banda-
ríkjunum. Vér morðingjar sama höf-
undar er samkvæmt fræðum Sveins
heilsteyptasti sjónleikur Kambans
„og að byggingu til og efnistökum
eitt af þeim verkum sem af bera í
íslenskri leikritun“.
Kaflinn ítarlegi um íslenska leik-
ritun nýtur þess eða geldur að les-
andinn getur nálgast flest verkanna,
þar er verið að ræða um hluti sem
ekki eru andartaksins nema að litlu
leyti. Ólíklegt má þó teljast að þessi
verk eigi eftir að öðlast líf á ný,
enda samin fyrir annan tíma.
Hér hefur vitanlega Jóhann Sigur-
jónsson sérstöðu eins og oft áður.
Sýnt er þó fram á að frægð hans
er að hluta til bundin við uppruna
og þjóðlegan áhuga áhorfenda og
háð skilningi og samúð með viðleitni
smáþjóðar. Það kemur hins vegar á
óvart sem upplýst er að Jóhann hafi
getað orkað á írann William Butler
Yeats með verkum sínum, en Yeats
mun hafa séð Fjalla-Eyvind í London
og undrast skyldleika írskrar og ís-
lenskrar leikritunar.
Leikarinn og sviðið
List leikarans er sá hluti bókarinn-
ar sem er sérstaklega athyglisverð-
ur, en í honum tekst Sveini með
hjálp gagnrýnenda og umsagna af
ýmsu tagi, en þó einkum eigin hug-
kvæmni, að endurvekja list leiksviðs-
ins og gera ýmsa leikara trúverð-
uga. Ég nefni í því sambandi fólk
eins og Árna Eiríksson, Guðrúnu
Indriðadóttur, Stefaníu Guðmunds-
dóttur, Jens Waage, Gunnþórunni
Halldórsdóttur, Friðfinn Guðjónsson
og ótal fleiri.
Einar H. Kvaran sem starfaði sem
leiðbeinandi með frú Stefaníu (eins
og hún var löngum kölluð) segist
aldrei gleyma stundunum með henni:
„Ég gleymi því aldrei, hvað hún var
skilningsgóð og gáfuð. Ég gleymi
því aldrei, hve beygjanleikinn var
mikill, hæfileikinn til að gera allt
nákvæmlega eins og okkur kom
saman um. Og ég gleymi aldrei sjálf-
stæðinu, sem þá kom fram í lista-
eðli hennar, er alltaf fór vaxandi
eftir því sem þroskinn efldist". Guð-
dómsneistanum gat aftur á móti
enginn lýst að dómi Einars sem hér
er greinilega að lýsa óskabarni hvers
leikstjóra.
Viðvaningar og jafnokar
Listþróun helstu leikaranna er þó
einna fróðlegast að fylgjast með að
dómi Sveins í kaflanum Niðurstöð-
um. „Þeir sem ekki stóðust hinar
nýju kröfur, heltust úr lestinni, en
hinir námu stöðugt ný lönd.“ í upp-
hafi var Ijóst að um viðvaninga var
að ræða, þeir stóðust ekki saman-
burð við erlenda miðlungsleikara.
Um formlegt leiknám var ekki að
ræða, en sjálfsnámið var ekki frá-
brugðið því sem viðgengist hafði við
leikhús á Norðurlöndum og víðar.
Það kom_ líka á daginn að helstu
leikarar Islendinga gáfu erlendum
starfssystkinum sínum fátt eða ekk-
ert eftir. Þar eru nefndir til leiks
leikarar eins og Árni Eiríksson, frú
Stefanía, Guðrún Indriðadóttir og
Jens Waage.
íslensk leiklist II er læsileg bók,
nógu fræðileg til þess að taka megi
hana trúanlega sem slíka með öllum
sínum takmörkunum og getgátum.
Hún er skrifuð í léttum tón sem er
eiginlega rabbtónn, en getur fengið
þyngri áherslur þegar mikið liggur
við að tala máli leiklistarinnar.
Kannski verður stílháttur Sveins
Einarssonar til þess að draga úr
fræðilegum áherslum, en hann gerir
bókina „alþýðlega" leiklistarsögu.
Leiklistarsagan eftir 1920 heimt-
ar nú sína umfjöllun.
Myndaval bókarinnar er fábreyti-
legd- Stöku myndir tjá þó heilan
heim, liðinn tíma og sígijda glímu
persónusköpunarinnar. Ég nefni
Stefaníu Guðmundsdóttur og Árna
Eiríksson í Lénharði fógeta og Guð-
rúnu Indriðadóttur sem Höllu í
Fjalla-Eyvindi, 1911.
Jóhann Hjálmarsson