Morgunblaðið - 20.02.1997, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Hátíðarkvöldvaka í New York vegna útgáfunnar á Sjálfstæðu fólki
„Eitt af þrekvirkj-
um okkar tíma“
SJÁLFSTÆTT fólk, skáldsaga Halldórs
Laxness, kom nýverið út öðru sinni í Banda-
ríkjunum hjá Vintage-bókaforlaginu sem
er hluti af Random House-útgáfusamsteyp-
unni. Af þessu tilefni mun Norræna félag-
ið í Bandaríkjunum gangast fyrir hátíðar-
kvöldvöku í New York í kvöld en þar verð-
ur þess jafnframt minnst að fimmtíu ár
voru í fyrra liðin frá því bókin kom fyrst
út vestra, í enskri þýðingu J.A. Thomp-
sons, og seldist þá í hálfri milljón eintaka
á um það bil tveimur vikum. Engin bók
Halldórs hefur frá þeim tíma komið út hjá
stóru bókaforlagi í Bandaríkjunum.
Sjálfstætt fólk virðist hafa fallið banda-
rískum bókmenntagagnrýnendum vel í geð
að þessu sinni, samanber dóm Dennis Drab-
elles í Washington Post á dögunum. Sama
var uppi á teningnum árið 1946. „Líkast
til á ég eftir að lesa þessa bók margoft
og líkast til á hún eftir að koma mér í
opna skjöldu í hvert einasta skipti," segir
Ernestine Evans í dómi um Sjálfstætt fólk
í New York Herald Tribune sumarið 1946.
„Ég á eftir að verða hrærð og hissa,
hneyksluð og heilluð af sögum af sauðfjár-
sóttum en þegar upp er staðið hugfangin
af því hvemig höfundurinn notar þær sem
tákn fyrir þrældóminn sem menn leggja á
sig af fúsum og fijálsum vilja.“
Og áfram heldur Evans: „Bókin er djörf
og framsýn, hástemmd en þungbúin og
uppfull af kaldhæðnislegum staðhæfíngum
og beinskeyttu háði. Þá er samræmið und-
ir misræminu komið. Þetta er nútímaleg
saga um strit en samt tekst höfundi að
færa út kvíarnar, þar sem hann varpar
hinu afmarkaða tímaskyni fjölmiðlaaldar
fyrir róða með tilvitnunum í atburði frá
ómunatíð. Og þar sem fortíðin endurtekur
sig í sífellu aukast áhrifin."
Auðugt bókmenntaverk
Evans segir að þetta „auðuga" bók-
menntaverk sé hægt að nálgast á marga
vegu og fyrir vikið eigi það eftir að höfða
til ólíkra hópa lesenda. „Hann [Halldór]
brýtur hið eldfima stjómmálaástand heims-
ins til mergjar; segir fallega harmræna
ástarsögu, inni í annáli sveitalífsins, og
heldur því fram að sjálfstæðið sé markmið
sem maðurinn ali með sér, dragi í efa og
komist jafnvel, eftir allt saman, að raun
um að felist í því að vera öðrum háður.“
Skömmu eftir að Sjálfstætt fólk kom
út vestra var bókin valin bók mánaðarins
hjá hinum virta félagsskap, Book of the
Month Club. Voru dómnefndarmennimir
fimm á einu máli um að hún væri „eitt af
þrekvirkjum okkar tíma“ á bókmenntasvið-
inu. „Það þarf að fara allar götur aftur til
skáldsagna Thomasar Hardys til að finna
jafn flókna og frumstæða sérvitringa —
jafn fallegar og hugrakkar persónur [og í
Sjálfstæðu fólki],“ segir einn þeirra, Henry
Seidel Canby, í umsögn sinni. „Þá er þema
bókarinnar mikilsvert og á kannski betur
við í dag en nokkm sinni fyrr.“
Og áratugum síðar kveður enn við sama
tón í umfjöllun um Sjálfstætt fólk í Banda-
ríkjunum. Þannig skrifar rithöfundurinn
og sálfræðingurinn James Fadiman í tíma-
ritið The Nation vorið 1990: „Ég hafði aldr-
ei heyrt hans [Halldórs Laxness] getið
þegar vinur minn otaði Sjálfstæðu fólki að
mér og gerði ekki ráð fyrir að hafa nautn
af sögu um blásnauða bændur á íslandi.
Þar hafði ég heldur betur rangt fyrir mér.“
Breytt heimssýn
Segir Fadiman nöturlegar mannlífs- og
landslagslýsingar Laxness hafa breytt
heimssýn sinni. „Þegar ég stakk við stafni
á íslandi geðjaðist mér ekki að einangrun
bæjanna og landfræðilegu svipmóti lands-
ins, sem mér þótti ruglingslegt, enda gjósa
eldfjöll í næsta nágrenni við jökla þar um
slóðir. í raun ofbauð mér að fólk skyldi
yfirleitt búa þama, hvað þá að það ætti
sér vonir og þrár, líkt og ég sjálfur. Eftir
að hafa lesið Laxness fór ég hins vegar
að öðlast skilning á þessum yfirþyrmandi
framandleika, sem ég hafði upplifað á ís-
landi.“
í ljósi þessara skrifa þarf ekki að koma
á óvart að nýju útgáfunni hafi verið fagnað
á ýmsum vígstöðvum. „Þessi undurfagra
og harmþrungna skáldsaga hefur ásótt
mig allar götur frá því ég fékk vandfundið
eintak [af gömlu útgáfunni] að láni um
árið,“ segir Joel Conarroe á fyrstu síðu
nýju útgáfunnar. „Ég er því hæstánægður
með að þetta meistaraverk þessa tiltölulega
lítt orðlagða snillings skuli á ný standa
bókelsku fólki til boða. Sé eitthvert rétt-
læti að fmna í heimi hér mun nafnið Lax-
ness innan tíðar verða á hvers manns vör-
um, að minnsta kosti vörum þeirra sem
kunna að meta sígild skáldverk.“
Fyrirlesari á hátíðarkvöldvökunni í kvöld
verður Brad Leithauser, sem ritar inngang
að sögunni í nýju útgáfunni, en við sama
tækifæri verður haldið upp á áttræðisaf-
mæli Louisu Matthíasdóttur en hún lánaði
málverk eftir sig til myndskreytingar á
kápu bókarinnar.
Ingólfsstræti 8
Verk úr
járnrörum
KRISTJÁN Guðmundsson
myndlistarmaður opnar sýn-
ingu í Ingólfsstræti 8 í dag
kl. 17.
Á sýningunni eru fjögur
verk, öll ný af nálinni.
Kristján hefur haldið yfír
40 einkasýningar hér heima
og erlendis síðan 1968 og
tekið þátt í fjölda samsýn-
inga.
Gallerí Ingólfsstræti 8 er
opið fimmtudaga til sunnu-
daga frá kl. 14-18. Sýningu
Kristjáns lýkur 23. mars.
„Gagnrýni"
Undir pari
í DAG, fímmtudaginn 20.
febrúar, kl. 20 verður opnuð
samsýning nokkurra gagn-
rýnenda undir yfírskriftinni
„Gagnrýni", í boði Undir pari,
sýningaraðstöðunnar,
Smiðjustíg 3.
Eftirtöldum 17 gagnrýn-
endum var boðið að taka þátt
og þar af eru fímm sem sýna;
Aðalsteinn Ingólfsson, Auður
Ólafsdóttir, Bera Nordal,
Bragi Ásgeirsson, Eiríkur
Þorláksson, Guðbergur
Bergsson, Guðbjörg Krist-
jánsdóttir, Gunnar J. Árna-
son, Gunnar Kvaran, Halldór
Björn Runólfsson, Hallgrímur
Helgason, Hannes Lárusson,
Hannes Sigurðsson, Hrafn-
hildur Schram, Hörður Ág-
ústsson, Níels Hafstein og
Ólafur Gíslason.
Sýningin stendur yfír tvær
helgar, til 1. mars. Á Undir
pari er opið fímmtudaga-
laugardaga kl. 20-23.
Sýning á síðustu verkum kúbistans Braques stendur nú yfir í London
Það sem ekki
verður útskýrt
„í LIST,“ sagði George Braque
eitt sinn, „skiptir aðeins eitt
máli, það sem ekki verður út-
skýrt.“ Líklega verða þessi orð
talin dæmigerð fyrir Braque,
sem var einn þekktasti myndist-
armaður þessara aldar. Maður-
inn sem málaði fyrsta kúbiska
verkið og einnig það síðasta eins
og segir í The Daily Telegraph
um sýningu á verkum hans í
Konunglegu akademíunni í
London sem stendur fram í apríl.
Braque var kunningi Picassos,
saman fóru þeir fyrir kúbistun-
um í upphafi aldarinnar. Þeir
hafa oft verið nefndir í sama
orðinu, þrátt fyrir að þeir hafi
að flestu leyti verið algerar and-
stæður, sem listamenn og persón-
ur. Braque var hæglátur og gekk
staðfastlega og yfirvegað til
verks í myndlistinni, Picasso var
síbreytilegur og kunni sér ekki
hóf. I einkalífi var Braque einnar
konu maður, Picasso átti ótal
ástkonur. Braque var fullur sjálf-
strausts og öryggis, Picasso efað-
ist um getu sína og hæfileika.
Listfræðingar segja líf Braq-
ues hafa verið eitt viðburðar-
snauðasta sem um geti meðal
þekktra listamanna. Hann var
kallaður í herinn í heimsstyrjöld-
inni fyrri og munaði minnstu að
hann missti sjónina. Eftir að
hann losnaði úr hernum sneri
hann sér að myndlistinni að nýju
og sinnti henni það sem eftir
var, en Braque lést árið 1963.
Braque starfaði í París og i
Varengville, nærri Dieppe. Báð-
ar vinnustofurnar voru reistar
sérstaklega fyrir hann og þykja
óvenjulegar að því leyti að birt-
una vildi Braque fá úr suðri, en
flestir listamenn kjósa norður-
BRAQUE í vinnustofu sinni í París
árið 1942 fyrir framan myndina
„L’Homme a la Guitare".
BERGMÁLIÐ, „L’Echo, sem málað var á árunum 1953-1956.
glugga. Fóðraði Braque glugg-
ana með möttu en hálfgagnsæu
efni til að draga úr sterkri birt-
unni. í vinnustofunum dvaldi
hann löngum stundum, málaði
og íhugaði. Maður sem heimsótti
Braque í vinnustofu hans árið
1956 minnistþess hversu umhug-
að honum var að raða hlutum
upp. Hann hafi sífellt verið að
færa hluti til og frá, til að virða
fyrir sér ólíkar uppstillingar. En
allt hafi verið gert af ró og yfir-
vegun, sem hafi einkennt and-
rúmsloftið innan dyra. Á fimmta
o g sjötta áratugnum málaði
Braque vinnustofuna í Normandí
og allt sem í henni
var og er sú mynd-
röð ein sú þekkt-
asta af verkum
hans en hún kall-
ast „Les Ateliers".
Braque hafði
mörg verk í tak-
inu í einu og hefur
listfræðingum
reynst illmögulegt
að raða verkum
hans í aldursröð.
Hann punktaði hjá
sér athugasemdir
um lífið og listina.
„Listin truflar,
vísindin fullvissa"
og „menn verða
að sætta sig við
að gera uppgötv-
anir og gæta þess
að útskýra þær ekki“, voru með-
al athugasemda sem hann skrif-
aði hjá sér og vitnaði iðulega til
í viðtölum.
Hann þótti glæsilegur maður,
jafnvel i vinnugallanum sem fór
vel og var passlega slitinn og
slettóttur. Utan vinnustofunnar
bar hann höfuðfat og átti á ann-
að hundrað slík. Hann var úr fjöl-
skyldu frístundamálara, sem
fengust við húsamálun og vegg-
fóðrun. Sjálfur sagðist hann aldr-
ei hafa tekið ákvörðun um að
gerast listamaður, það hafi orðið
af sjálfu sér.
Þótt Braque málaði bæði
landslag og mannslíkamann taldi
hann sig aldrei hafa náð fyllilega
tökum á þvi og hélt mest upp á
kyrralífsmyndimar. Honum var
mikið í mun að fólk sæi ekki
aðeins myndirnar, heldur fyndist
það geta snert þær. Að listin
væri ekki aðeins sjónræn, heldur
einnig „handvirk" ef svo má að
orði komast.
List Braques tók stöðugum
breytingum og hann varð æ íhug-
uUi. Er hann var kominn á elliár
kvaðst hann hafa gert merka
uppgötvun; hann tryði ekki Ieng-
ur á neitt. „Hlutir eru ekki til
fyrir mér, nema svo fremi þeir
tengist hver öðrum eða mér.
Þegar maður nær þessu jafnvægi
nær maður nokkurs konar and-
legri ekki-tilveru — sem ég get
aðeins lýst sem friði — sem gerir
allt mögulegt og rétt. Lífið verð-
ur þá ævarandi afhjúpun. Það
er hinn sanna ljóðlist." Með þetta
að leiðarljósi málaði hann síðustu
verkin sem eru til sýnis í Lond-
on, verk sem eru engu öðra Hk.