Morgunblaðið - 20.02.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1997 31
Reuter
leilsar með herkveðju á hersýn-
m síðar beitti hann hernum þeg-
kínverska kommúnistaflokksins
ineska friðar í Peking. Eftir það
lahagsumbætur þær, sem Deng
1 aukins frjálsræðis í landinu.
öðrum raunveraleg völd þótt hann
væri horfínn úr embættum. Á flokks-
þinginu það ár vora kapitaiískar hag-
kenningar hans hafnar í æðra veldi
og jafnað við Guðspjöll. Jiang er sagð-
ur eiga sér öfluga keppinauta í stjóm-
málaráðinu og óvíst sé að honum hafí
tekist á undanfömum tveimur til
þremur áram að tryggja sér æðstu
völd að Deng frágengnum. Hann er
sagður mun varfærnari en Deng og
vilja fara sér hægar í umbótum.
Meðal bandamanna og keppinauta
Jiangs í valdataflinu eru nokkrir
þeirra sem nú eru í fastanefnd stjórn-
málaráðsins, æðstu valdastofnunar
Kommúnistaflokksins. Fremstur
þeirra er Zhu Rongji. Hann er mað-
urinn sem margir á Vesturlöndum
viidu að kæmist til æðstu metorða.
Hann er talinn hreinskiptinn og fellur
kaupsýslumönnum vel í geð. Ein-
hverju sinni lét Deng þau orð falla
að þar væri kominn maður „sem hefði
vit á efnahagsmálum". Li Peng for-
sætisráðherra er kostur íhaldsmanna
í kínverska stjórnkerfinu en þó er
talið óvíst að hann vilji taka að sér
forystuhlutverkið sjálfur heldur vera
áfram í öðru sæti.
Harðlínumenn komu forverum
Jiangs, Zhao Ziyang og Hu Yaobang,
frá eftir ólgu í þjóðfélaginu. Deng
neyddist tii að fórna þeim til að halda
sáttum milli fylkinga. Zhao var ýtt
til hliðar nokkrum dögum eftir blóð-
baðið á Torgi hins himneska friðar
1989 en Hu varð undir í valdabaráttu
tveimur áram áður.
Vegna aukinnar óvissu um heilsu
Dengs fyrir tveimur árum varaði
bandaríska varnarmálaráðuneytið við
óstöðugleika og jafnvel upplausn í
Kína eftir fráfall hans. í skjali um
ástand og horfur í Kína í náinni fram-
tíð sagði, að helmings líkur væru á
því, að ríkið liðaðist í sundur í valda-
baráttu eftir fráfall Dengs. „Það hef-
ur hver sem er möguleika á að hreppa
Kína eftir andlát Dengs,“ sagði í
skjalinu. „Það er ekkert valdajafn-
vægi milli pólitískra afla og fráfall
Dengs mun skilja eftir sig tómarúm
sem bæði afturhaldsöflin og umbóta-
sinnar munu reyna að færa sér í nyt.“
Sérfræðingar bandaríska vamar-
málaráðuneytisins sáu fyrir sér þijá
hugsanlega möguleika í Kína þegar
valdatíma Dengs lyki. í fyrsta lagi,
að nýr harðstjóri risi upp sem kynni
að reyna að innlima Tævan með hern-
aði og bæla niður andóf í Hong Kong.
í öðru lagi, að samþjöppun valds í
Peking hyrfí og völdin færðust til
svæðisbundinna stjóma eða héraða.
í þriðja lagi, að algjört félagslegt og
pólitískt hrun ætti sér stað, bændur
og verkalýður risu upp og eriendur
gjaldeyrir streymdi úr Iandi. Ólíkleg-
asti möguleikinn, að mati sérfræðinga
Pentagon, var að við taki lýðræðisleg-
ar umbætur í Kína. Hins vegar þótti
þeim aðeins 30% líkur á að valda-
kerfi kommúnista héldi velli eftir
andlát Dengs. Niðurstöður sérfræð-
inga ráðuneytisins endurspegla
áhyggjur valdamanna á Vesturlönd-
um um framtíð Kína.
Svartir kettir eða gráir
Deng er forgöngumaður efnahags-
umbóta og markaðskerfís í Kína. Allt
frá því hann varð óumdeildur leiðtogi
Kína 1978 barðist hann fyrir umbót-
um með það að leiðarljósi að „dýrð-
legt væri að græða“. Losaði hann
efnahagslífíð úr spennitreyju komm-
únismans og gaf atvinnurekstri
lausan tauminn. Deng lét sig litlu
varða hvað stjórntækin hétu svo fremi
þau tryggðu völd Kommúnistaflokks-
ins. Hvort hlutabréfamarkaður eða
erlendar Ijárfestingar væru tæki kap-
italista eða kommúnista varðaði hann
engu. „Það skiptir ekki máli hvort
kötturinn er svartur eða grár. Meðan
hann veiðir mýs er hann góður,“ sagði
hann í einni rökræðunni um umbætur
á stjómarstefnunni. Það var sannfær-
ing Dengs, að hagsæld væri það eina
sem komið gæti í veg fyrir að örlög
kínverska kommúnistaflokksins yrðu
hin sömu og þess sovéska og af-
sprengja hans. Þess vegna leyfði hann
starfsemi einkafyrirtækja, stofnaði
sérstök efnahagssvæði og opnaði
hluta- og verðbréfamarkað, sem lok-
að var áratugum áður af kommúnist-
um. Upprætti hann samyrkjubú sem
voru hornsteinn byltingarstefnu Maós
og leyfði smábændum að njóta sín.
Borgarbúar áttu þess einnig kost að
keppa að bættri afkomu án þess að
MAO Tsetung reyndi oft og tíðum að auglýsa líkamlega hreysti
sína með mikium sundsprettum. Hér sést Deng Xiaoping á sundi
í Beidaihe í Hebei-héraði árið 1987.
ÞEIR opnuðu Kína. Deng Xiaoping og Richard Nixon ræðast við
í Höll alþýðunnar í Peking árið 1982.
STEINGRÍMUR Hermannsson, þáverandi forsætisráðherra, ræðir
við Deng Xiaoping, leiðtoga Kína, í Peking 28. október árið 1986.
hljóta pólitíska fordæmingu, ný at-
vinnustarfsemi og fijálsir markaðir
spruttu upp út um allt. Opnaði hann
Kína fyrir vestrænum fyrirtækjum
og erlendri íjárfestingu.
Sendi herinn á lýðræðissinna
Hinsvegar leyfði hinn lágvaxni
leiðtogi hvorki tjáningarfrelsi né ann-
að athafnafrelsi sem losað gat um
taumhald flokksins. Félagslegar- og
lýðræðisumbætur lét hann sömuleiðis
bíða. Varðist hann öllum vestrænum
stjórnmálakennisetningum af krafti
og sagði að Kínveijar myndu halda
sig við „sósíalisma með kínverskum
formerkjum". Ófeiminn við hvaða
afleiðingar það hefði í mannslífum
sendi Deng alþýðuherinn á endanum
á umbótasinnaða stúdenta sem fengið
höfðu allt að eina milljón manns til
þátttöku í aðgerðum sínum á Torgi .
hins himneska friðar í maí og júní ''
1989. Þeim lauk með blóðbaði undir
stálbeltum skriðdrekasveita.
Deng Xiaoping varð þrisvar sinnum
fyrir barðinu á pólitískum hreinsunum
og féll í ónáð. Hann varð undir í deil-
um innan flokksins árið 1933 en tók
þátt í göngunni miklu 1934-35 og
komst til æðstu valda á ný. Honum
var steypt af stóli 1966 í upphafí
menningarbyltingarinnar og knúinn
til sjálfsgagnrýni. Neyddist hann til
að starfa í mötuneyti háskóla og einn-
ig sem svínahirðir. Hann var sendur
í útlegð til Jiangxi-héraðs og fékk starf
í dráttarvélaverksmiðju. Sonur hans
Deng Pufang fór ekki varhluta af of-
sóknunum. Rauðir varðliðar þvinguðu-
hann til að kasta sér út um glugga í
Peking-háskóla með þeim afleiðingum
að hann varð krypplingur fyrir lífstíð.
Deng var endurreistur öðra sinni 1973
og töldu þá margir að hann yrði arf-
taki Zhou Enlais. Það var skammgóð-
ur vermir því fjórmenningaklíkan, sem
tók við völdum við andlát Maós 1976
undir forystu Jiang Quing, ekkju hans,
úthýsti honum á ný. Var hann endur-
reistur þriðja sinni árið eftir er fjór-
menningaklíkan féll og tók síðan völd-
in af Hua Guofeng, útvöldum eftir-
manni Maós 1978, og varð það upp-
haf Deng-tímabilsins.
Deng fæddist í héraðinu Sichuan
í suðvesturhluta Kína 22. ágúst 1904,
sonur stórbónda og hjákonu hans.
Sjálfur kvæntist Deng þrisvar, fyrsta
konan dó og önnur skildi við hann.
Með þeirri þriðju eignaðist hann tvo
syni og þijár dætur.
Steingrímur Hermannsson
Einn helstu leið-
toga þessarar aldar
STEINGRÍMUR Hermannsson Seðlabankastjóri
sagði í gærkvöldi að Deng Xiaoping, leiðtogi Kína,
sem lést í gær hefði verið einn af helstu leiðtogum
þessarar aldar og mundi áhrifa hans gæta fram á
þá næstu.
Steingrímur fór í heimsókn til Kína í október árið
1986 þegar hann var forsætisráðherra og átti þá
fund með Deng Xiaoping, sem lést í gær.
„Hann er einn af eftirminnilegustu mönnum, sem
ég hef hitt,“ sagði hann. „Það sem sló mig fyrst
þegar Deng tók á móti mér í anddyri Hallar alþýð-
unnar í Peking var hvað hann var lágvaxinn. Hann
náði mér ekki í herðar. Hann var ákaflega glaðlegur
og ég gleymi aldrei að í viðræðum okkar vísaði hann
mikið í Konfúsíus og fór með mörg af hans spakmæl-
um.“
Steingrímur kvaðst hafa bent á að hann kæmi frá
einu af minnstu ríkjum heims, en Deng væri leiðtogi
þess stærsta: „Deng svaraði því að þetta væri rangt
og þegar ég spurði hvernig hann kæmist að þeirri
niðurstöðu sagði hann: „Þið eruð með ríkustu þjóðum
heims, en við með þeim fátækustu. Því eruð þið með
stærstu ríkjum heims, en eftir hundrað ár verðum
við búnir að ná ykkur“.“
Þegar Steingrímur kom til Kína hafði Míkhaíl
Gorbatsjov verið við völd í Sovétríkjunum í rúmt ár
og hrint af stað umbótastefnu sinni. Kvaðst Stein-
grímur hafa spurt Deng hvernig honum litist á stefnu
Sovétleiðtogans, sem kennd var við perestrojku og
glasnost. Deng hefði sagt að stefna Gorbatsjovs
væri vonlaus því að hann hefði byijað á toppnum. í
Kína hefði verið byijað neðst og bóndinn verið fyrsti
kapitalistinn.
„Hann var leiðtogi risaþjóðar og ég held að ekki
sé allt komið fram, sem rekja megi til hans,“ sagði
Steingrímur um arfleifð Dengs. „Það er ómetanlegt
að honum tókst að víkja menningarbyltingunni til
hliðar og enginn getur gert sér í hugarlund hvað
hefði gerst hefðu þeir, sem þá réðu, orðið ofan á.“
Davíð Oddsson
Ekki snúið frá vest-
urvæðingarstefnu "
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra segir að ekki verði
horfið frá kenningum Dengs Xiaoping um að opna
efnahags- og atvinnukerfi Kína í kínverskum sljórn-
málum að leiðtoganum látnum. Hann segir að Deng
hafí tekist að stýra Kína frá efnahagslegri einangrun
og af þeim sökum megi hiklaust telja hann einn af
athyglisverðustu stjórnmálamönnum 20. aldar.
Davíð segir að Deng hafi verið nyög merkilegur
stjórnmálamaður í Kína einkum vegna þess að hann
var áhrifamaður um langt skeið. „Það hefur verið
sagt um kínverska leiðtoga að þeir hafi keisaralegt
yfirbragð. Þeir geta hætt í starfi en þeir eru leiðtog-
ar þar til þeir deyja. Þegar Deng dó hafði hann
ekkert opinbert starf með höndum annað en að vera
heiðursforseti kínverska bridssambandsins. Samt
sem áður var hann óumdeildur leiðtogi Kína vegna
þess að keisarar segja ekki af sér, þeir deyja.“
Að sögn Davíðs þótti fyrir andlát Dengs álitamál
hvort hið nýja efnahagskerfi sem hann bjó til lifði
hinn aldna leiðtoga. „Hann leyfði einkavæðingu og
samskipti við erlend fyrirtæki. Hann fylgdi reglunni
eitt ríki, tvö kerfi og hafði í huga svæði eins og
Hong Kong og Sjanghæ og reyndar samskipti við
Tævan með vissum hætti. Flestir telja að hagsmunirn-
ir sem bundnir eru við kenningar Dengs muni halda
og þess vegna verði ekki um afturhvarf til fortíðar
að ræða. Eg hef trú á því að Kína muni halda áfram
á sömu braut, afturhvarfið yrði of sársaukafullt og
yrði ekki þolað.“
Davíð tekur undir með þeim sem spá forseta Kína,
Jiang Zemin, sigri í valdabaráttu gegn forsætisráð-
herra landsins, Li Peng, m.a. vegna tengsla hans við
kínverska herinn. Hann kveðst aðspurður ekki eiga
von á að tími hinna kommúnísku keisara sé liðinn
og að stjórnkerfið þróist í vestræna átt.
Davíð telur að fráfall Dengs hafi ekki sérstök
áhrif á samband íslands og Kína. Samskipti ríkjanna
hafí byggst á vesturvæðingarstefnu Dengs og það
væri sitt mat að þeirri stefnu yrði ekki breytt. •'