Morgunblaðið - 20.02.1997, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Samskipti aldraðra
og afkomenda þeirra
Á TUTTUGUSTU
öldinni hafa aldraðir
ekki farið varhluta af
þjóðfélagsbreytingum.
I upphafi og langt fram
eftir öldinni bjuggu þeir
í skjóli bama sinna eða
fluttu á elliheimili þeg-
ar starfsgeta þraut. Nú
er stefnan í öldrunar-
málum sú að styðja
aldraða til sjálfstæðis
og sjálfshjálpar, þannig
að þeim sé kleift að búa
á heimilum sínum eins
lengi og þeir geta og
vilja. Enn sem komið
er hefur þjóðinni ekki
tekist að þróa hefðir og
reglur um samskipti samhliða þjóð-
félagsbreytingunum. Sem betur fer
er því víða þannig farið að sam-
skipti í fjölskyldum eru með ágæt-
um og úrbóta ekki þörf. Engu að
síður er of algengt að samskipti í
fjölskyldum einkennist af tog-
streitu, erfiðleikum og vonbrigðum.
Þetta ástand verður áberandi milli
elstu kynslóðanna tveggja, aldraðra
og barna þeirra. í stað þess að sam-
skiptin styrki böndin milli kynslóð-
anna, séu uppspretta hlýju og vænt-
umþykju, verða þau oft á tíðum
þrúgandi skylda og uppspretta sár-
inda og vonbrigða á báða bóga.
Sagan af mæðgunum Láru og Önnu
er dæmi um erfiðleika og togstreitu
í samskiptum tveggja kynslóða.
Lára, móðir fjögurra uppkominna
barna missti mann sinn eftir langt
hjónaband. Aðeins eitt barnanna,
Anna, bjó í í nágrenni við hana.
Hin börnin bjuggu fjarri og höfðu
sáralítið samband við móður sína.
Samskiptin í fjölskyldunni ein-
kenndust af óbeinum skilaboðum.
Stjórnsemi Láru fólst í því að hún
gaf til kynna með ýmiss konar fasi
og óbeinum athugasemdum til
hvers hún ætlaðist. Það var sjald-
gæft að hún léti óskir sínar eða
væntingar i ljós með berum orðum.
Einhvetju sinni þegar börnin voru
á táningsaldri, meiddi Lára sig í
lófa og þurfti að sauma sárið sam-
an. Hún var þá nýbúin að leggja
þvott í bleyti í bala í baðherberg-
inu. í þetta skipti skildi ekkert barn-
anna óbeinu skilaboðin hennar um
að einhver þyrfti að vinda þvottinn
Ásdís
Hafliðadóttir
þar sem hún væri
meidd. Þegar Lára sá
að enginn ætlaði að
verða við „beiðni"
hennar, vatt hún
þvottinn sjálf og fékk
ígerð í sárið. Lengi var
Lára verulega sár yfir
tillitsleysi bamanna
við sig og sýndi sárindi
sín greinilega með
svipbrigðum og fasi.
Ánna var næstelst
barnanna og höfðu þær
mæðgur talsvert sam-
band. Því miður var
sambandið hvoragri til
mikillar gleði, má helst
líkja því við dans þar
sem báðir aðilar era að stjórna.
Lára virtist ekki geta horfst í augu
við þá staðreynd að Anna væri fýrir
löngu orðin sjálfstæður einstakling-
ur, sem ætti bæði maka og stálpuð
böm. í augum Lára var Anna litla
stúlkan hennar, sem átti fyrst og
fremst að hugsa um móður sína, sem
átti eiginlega engan annan að. Anna
var ef svo má segja í blóma lífsins.
Samskiptahættir, segir
Ásdís Hafliðadóttír,
geta kæft hlýju og
væntumþykju.
Hún var í góðu hjónabandi, átti tvö
böm á unglingsaldri og var auk
þess í vinnu sem bætti enn á lífsfyll-
ingu hennar. Lífið brosti við henni,
en togstreitan í sambandi þeirra
mæðgna hvíldi á henni eins og mara.
Önnu þótti vænt um móður sína,
og var mjög háð áliti hennar og við-
urkenningu á sér. Þó var stundum
eins og væntumþykjan léti í minni
pokann fyrir tilfinningum sem
kviknuðu við sífelldar kvartanjr og
óorðaðar kröfur móðurinnar. Önnu
fannst hún þá vera að kafna en vissi
ekki hvort hún væri að kafna úr
sektarkennd eða reiði. Hún fór að
kvíða samskiptum við móður sína.
Henni fannst samtölin ekki ganga
út á annað en lasleika, mæðu eða
kröfur, sem hún þurfti að geta upp
á hveijar væra. Það kom fyrir að
Anna var þreytt og skildi ekki eða
vildi hreinlega ekki reyna að geta í
hálfkveðnar vísur móður sinnar. Oft
fannst Önnu móðir sín segja sér
greinilega með fasi, svipbrigðum,
og sögum um umhyggjusamt og
elskulegt fólk, hve ósegjanlega
óheppin hún væri með Önnu sem
væri svo vanþakklát, eigingjöm og
tilfinningasljó gagnvart þörfum
móður sinnar. Anna tók þetta nærri
sér og varð ýmist niðurdregin og
döpur eða reið og bitur.
Þegar togstreitan milli þeirra
mæðgna var að verða óbærileg
fyrir Önnu og fjölskylduna, leitaði
hún hjálpar hjá ráðgjafa. Þá var
vanlíðan hennar farin að hafa slík
áhrif á heimilislífið að börnin sögðu
hana óþolandi geðvonda og eigin-
maðurinn, sem hafði stutt hana
alla tíð, var að missa þolinmæðina.
Þegar Anna hafði verið nokkurn
tíma í viðtölum fór hún í hópvinnu.
Þar hitti hún fólk með svipaðan
vanda, fólk sem sveiflaðist líka
milli sektarkenndar, reiði og vænt-
umþykju. Síðast þegar ég heyrði
frá Önnu höfðu samskipti hennar
og móður hennar batnað mikið.
Anna sagði það vera yndislegt að
hlakka til að hitta móður sína, sem
nú væri hætt að nota samveru-
stundir þeirra til að kvarta og
kveina og væri farin að biðja beint
um það sem hana vanhagaði um.
Nú nytu þær samvistanna og væru
báðar í sjöunda himni að mati
Önnu.
Þeir, sem ekki þekkja samskipti
af því tagi sem hér er lýst, sam-
skipti sem byggjast á óorðuðum
óskum, eiga erfitt með að gera sér
grein fyrir hversu þrúgandi þau
geta verið. Þeir sem alast upp við
tjáskipti sem fara fram á þennan
hátt læra að setja fram óskir sínar
og kröfur án orða og bregðast við
óskum og kröfum annarra með
ágiskunum. Það gefur auga leið að
mikill misskilningur vonbrigði og
sárindi geta fylgt í kjölfar slíkra
samskiptahátta. Ekki veit ég hvort
lesendur gera sér grein fyrir því
að dæmið um Láru og Önnu er
bandarískt, það gæti svo vel verið
íslenskt. Alls staðar er til fólk sem
líður fyrir það að kunna ekki aðra
samskiptahætti en þá sem hér var
lýst. Samskiptahætti sem eru eins
og illgresi sem kæfir hlýju og vænt-
umþykju, en skilur eftir jarðveg
fyrir gremju, biturleika og von-
brigði.
Eins og fram kemur í dæminu
hér að framan má snúa slíkum
samskiptum til betri vegar, það
krefst fyrst og fremst vilja og að-
gerða. Ef vilji er fyrir hendi er í
flestum tilfellum hægt að bæta
samskipti. Takist það ekki, er
næsta víst að sá sem leitar sér
hjálpar hefur engu að síður mögu-
leika á að bæta líðan sína og þá
er vissulega mikið fengið.
Höfundur stundar nám í
félagsráðgjöf við HÍ.
Kreppukommar og gervigómar
UNDANFARIÐ hafa
Engeyingar verið að
hrekkja vin minn Kjart-
an Helgason ferðamála-
frömuð. Hefur þetta
gengið svo langt, að
oddviti þeirra, HaJldór
Blöndal samgönguráð-
herra, hefur svipt Kjart-
an ferðaskrifstofuleyfí.
Þetta tel ég miður, því
Kjartan var framkvöð-
ull á mörgum sviðum,
t.d. hóf hann fyrstur
þjónustu við hesta-
menn, þannig að þeir
gátu látið gera við beizli
sín meðan farseðlar
vora útbúnir. Var þetta
í samvinnu við annan vin minn, Þor-
vald söðlasmið (Baldvin & Þorvald-
ur), en bækistöð þeirra Kjartans var
á Laugavegi miðjum og kaffiveiting-
ar á borði söðlasmiðsins. Var oft fjör-
ugt í kaffinu þama og sögur sagðar.
Leifur
Sveinsson
II.
Eigi taldi ég eftir
mér að leiðrétta
ferðabæklinga Kjart-
ans, er hann hugðist
auglýsa Búlgaríuferðir.
Þar urðu þau mistök,
að vakin var athygli á
því, að „asnar og
múldýr væra mjög
fjölmenn í Búlgaríu“.
Eg breytti þessu í:
„mikið er um asna og
múldýr...“
III.
Annað merkilegt
brautryðjendastarf
Kjartans vora svokallar
„gervigómaferðir" til
Búlgaríu. Áður gat fátækt fólk á
íslandi ekki fengið sér gervitennur
nema helst að fara á þjóðhátíð í
Vestmannaeyjum og valið sér
tennur að lokinni hátíð í „skilarétt
gómanna", sem haldin
var í
Ég er stoltur yfir því,
segir Leifur Sveinsson,
að vera nefndur „uppá-
haldsíhaldsmaður“
kommanna.
lögreglustöð Ve. Þetta voru oftast
um 40 sett af tönnum, sem menn
höfðu misst út úr sér í hita leiksins,
er göróttur drykkurinn leitaði aftur
út ásamt lundanum.
Leysti margur þjóðhátíðargest-
urinn tannvanda sinn í skilaréttinni.
En nú bauð Kjartan upp á svo ódýr-
ar tennur í Búlgaríu, að enginn
þurfti að fara til Eyja í tannaleit
lengur. Hafi hann þökk fyrir.
IV.
Kjartan hefur látið svo lítið að
nefna nafn mitt í tveim ritsmíðum
í Mbl. undanfarið, svo ég tel rétt
að svara honum lítillega, því æ sér
gjöf til gjalda. Ég er stoltur yfir því
að vera nefndur „uppáhaldsíhalds
rnaður" kommanna og tel við hæfí,
að Kjartan verði þá nefndur
„uppáhaldskreppukommi" okkar
íhaldsmanna.
V.
Nú fer þeim fækkandi kjörsonum
Stalíns á íslandi, Kristinn E. og
Einar Olgeirsson látnir ásamt Jó-
hannesi úr Kötlum, en eftir lifa Jón
Múli og Megas. Maður einn sagði
við Jóhannes: „Það er svo mikil lús
í Sovétríkjunum, að maður einn, sem
sofnaði í herbergi, þar sem hurð var
opin, vaknaði fram á gangi“. Þá
svaraði Jóhannes: „Sjáið þið, máttur
samtakanna". Nú er það ósk mín,
að máttur umhverfissamtakanna
megi lifa og útlendingar eigi sitt
áldrasl sjálfir.
Höfundur er lögfræðingur.
_ >
Afmælisár Ferðafélags Islands
SÍÐLA í nóvember-
mánuði 1927 komu
nokkrir tugir áhuga-
samra og eftirvænt-
ingarfullra manna
saman í Kaupþings-
salnum í Reykjavík í
því augnamiði að
ganga þar frá stofnun
félags, sem skyldi beita
sér fyrir aukinni og
bættri ferðamennsku
hér á landi, kynna ís-
lendingum land þeirra
með nýjum aðferðum
og stuðla jafnframt að
ferðalögum erlendra
manna um landið, ekki síst um
óbyggðir þess. í ávarpi til almenn-
ings, þar sem boðað var til þessa
fundar, var markmiði hins nýja fé-
lags m.a. lýst á þá leið, að það
muni hafa „margbrotið verk með
höndum um að auka þekkingu
manna á náttúra landsins, örva
áhuga á ferðalögum og greiða fyr-
ir þeim á ýmsan hátt.“ Þá segir í
ávarpinu: „Mun það varla orka tví-
mælis, að félagsskapur sá mætti
verða þjóðinni til hins mesta gagns
og leysa úr ýmsum þeim viðfangs-
efnum, sem engan eiga hér formæ-
landa nú, viðfangsefnum
sem ekki verður fram hjá
gengið gaumlaust til
lengdar." Aðalhvatamaður
að stofnun Ferðafélags Is-
lands var Sveinn Bjöms-
son, þá sendiherra íslands
í Kaupmannahöfn en síðar
forseti íslands, fyrir fund-
arboðuninni stóð Bjöm Ól-
afsson, stórkaupmaður og
síðar ráðherra, en fyrsti
forseti félagsins var Jón
Þorláksson, sem þá hafði
nýlátið af störfum forsæt-
isráðherra.
Allt frá upphafi hafa
Ferðafélagsmenn verið trúir þeim
hugsjónum og markmiðum, sem
birtust í stofnskrá félagsins, og
kynslóðir þeirra hafa lagt hönd á
plóg við margvíslegar framkvæmd-
ir, sem þjónað hafa markmiðunum
með prýði. í blómlegu félagsstarfi
um sjö tugi ára hafa starfsfúsir og
hugkvæmir menn, karlar og konur,
unnið þrotlaust að markverðu land-
kynningarstarfí, jafnt í byggðum
landsins sem óbyggðum þess. Skál-
ar hafa risið á hálendinu, sem hýst
hafa ótalda tugi þúsunda ferða-
manna, göngubrýr verið lagðar yfir
Afmælisárið, segir
Páll Sigurðsson,
verður allt notað til
sérstakrar kynningar
meðal almennings.
illvæð eða óvæð fallvötn, gönguleið-
ir verið markaðar um stórbrotnar
óbyggðaleiðir, þúsundir hópferða
verið farnar um land allt undir
stjóm fróðra og traustra fararstjóra
og fram hefur farið umtalsverð
landkynning á almennum samkom-
um, svo sem myndakvöldum og
kvöldvökum. Árbækur félagsins,
sem era öllum almenningi kærar,
hafa löngum verið helsta stoð
skipulegs fróðleiks um land okkar,
um sambúð þjóðarinnar við landið
og um sögu þess og náttúrafar.
Víða um land starfa deildir félags-
ins, nú tíu talsins, og hefur starf
þeirra löngum verið til menningar-
auka og það verið uppspretta marg-
víslegra framfara í ferðamálum.
Félagsstarfíð sjálft - sjálfboða-
vinnan og samneytið við aðra í
hollri önn - hefur að vísu gefið
virkum félagsmönnum mikið en þó
hefur mesta gleðin oft verið fólgin
í þeirri vissu að unnið væri fyrir
aðra, m.a. óbornar kynslóðir.
Árangur starfsins er að hluta til
öllum sýnilegur en hitt vegur einn-
ig þungt, sem ekki verður mælt á
almennan kvarða. Alls þessa njóta
nú ekki einvörðungu hinir átta þús-
und félagsmenn heldur allir íslend-
ingar, er kynnast vilja landi sínu,
og ótaldir eru einnig þeir erlendir
ferðalangar, sem hafa nýtt sérþjón-
ustu félagsins með ýmsum hætti.
Á því ári, sem nú er nýlega geng-
ið í garð, munu Ferðafélagsmenn
minnast sjötíu ára afmælis félagsins
með margvíslegu móti. Verður af-
mælisárið allt notað til sérstakrar
kynningar meðal almennings á
starfi félagsins, enda þótt eiginleg
hátíðarhöld í tilefni afmælisins muni
ekki fara fram fyrr en á hausti
komanda. Á þessum vettvangi munu
m.a. á næstu mánuðum birtast
margar greinar eftir félagsmenn,
þar sem fjallað verður í stuttu máli
um einstaka þætti félagsstarfsins,
um árangur þess og um framtíðará-
form á ýmsum sviðum. Sérstakar
ferðir verða famar, sem ætlað er
að minna á upphaf félagsins og
Afferðí
FERDAFELAG
ÍSLANDS
þætti í sögu þess. Veglegt aftnælis-
rit verður gefíð út, sem hefur að
geyma ítarlega og stórmerka lýs-
ingu á ferðalagi Konrads Maurers,
hins kunna þýska fræðimanns, um
ísland sumarið 1858, en óvíst er að
aðrar merkari bækur hafi verið rit-
aðar um ferðir erlendra manna um
landið fyrr á tíð. Höfundur þessa
óvenjulega rits, sem í fyrsta sinn
mun koma fyrir almennings sjónir
eftir nokkra mánuði, vann þjóðinni
ómetanlegt gagn með söfnun ís-
lenskra þjóðsagna, með hvatningu
til þess háttar söfnunar annarra
manna, með öflugum stuðningi við
sjálfstæðisbaráttu íslendinga og
með víðtæku menningarstarfi sínu
að öðra leyti.
Er full ástæða til þess að ætla,
að margir muni minnast félags-
ins og starfa þess á þessum tíma-
mótum og samfagna félags-
mönnum. Ferðafélag íslands -
„félag allra landsmanna", eins
og það hefur oft verið nefnt -
mun að sínu leyti heita því að
láta ekki deigan síga í þjóðþri-
fastarfi sínu. Innan vébanda
þess er enn nóg svigrúm fyrir
ótrauða hugsjónamenn um
bætta ferðamennsku og nátt-
úravernd og ekki þarf að kvíða
verkefnaskorti á komandi árum.
Höfundur erforseti Ferðafélags
íslands.