Morgunblaðið - 21.03.1997, Blaðsíða 23

Morgunblaðið - 21.03.1997, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. MARZ 1997 23 LEIÐTOGAFUNDURINIM I HELSINKI Engínn árangur yrði af hinu góða Fréttaskýrendumir Fjodor Lukjanov og Nils Torvalds telja að ekki hafi gefist nægur tími til að leysa þann hnút sem stækkun NATO og samskipti bandalagsins em komin í. Verði engin niðurstaða á fundi Clintons og Jeltsíns í dag, gefíst tími til að finna lausn á honum. Urður Gunnarsdóttir hitti þá að máli í Helsinki. ópskt öryggisráð undir NATO, ekki ósvipað öryggisráði Sameinuðu þjóð- anna, sem Rússar eigi aðild að. Vand- inn sé sá að fyrirhuguð stækkun NATO geri mönnum ekki auðveldara fyrir um að koma slíku ráði á fót. - Hvað gera Rússar ef stækkun NATO heldur áfram og ríki sem eiga landamæri að Rússlandi koma til álita sem aðildarríki? Myndi gera út um friðarsamstarf „Hernaðarmátturinn er ekki næg- ur til að hægt sé að beita honum, svo Rússar munu láta sér nægja að hafa i hótunum. Yrði raunin þessi myndi það ganga af friðarsamstarfi NATO og Rússlands dauðu og lík- lega öðru samstarfi einnig," segir Lúkjanov. Hann telur hins vegar nær útilokað að svo illa fari. Jastrsj- embskí hafi t.d. fullyrt að jafnvel áköfustu NATO-sinnar í Brussel séu sammála um það. „Þá hefur verið fullyrt að telji Rússar sig ekki mæta skilningi á Vesturlöndum muni þeir snúa sér til Kína en slíkar fullyrðing- ar eru út í hött. Kínverjar vita vel hvar peningarnir og áhrifin eru, í Bandaríkjunum. Pólitísk vinátta stendur og fellur með því hverjir hafa nóg fé á milli handanna," seg- ir Lukjanov. - Clinton hefur verið gagnrýndur harðlega heimafyrir vegna áhersl- unnar sem hann leggur á stækkun NATO og menn hafa jafnvel gengið svo langt að fullyrða að þetta séu mestu mistök Clintons á ferlinum? „Mistökin eru ekki aðeins Clintons heldur einnig Rússa,“ segir Lukj- anov og minnir á að allt fram til ársins 1993 hafi svo virst sem sam- skipti NATO og Rússa yrðu ekki vandkvæðum háð. Fundurinn núna snúist um það hvernig menn geti reynt að bæta þessi mistök. Órói margra Evrópuríkja, innan og utan NATO, um að þau verði ekki höfð með í ráðum, fer vart fram- hjá nokkrum manni og Torvalds seg- ir að í raun megi tala um að nokk- urs konar Washington-Moskvu-öxull sé að myndast. „Verði staðreyndin sú og Bandaríkjamenn og Rússar taki ákvarðanir sem varða til dæmis það hvort Finnland getur gengið í NATO, mun það vafalaust hleypa illu blóði í Finna.“ - Eru Bandaríkin og Rússland að endurvekja hugmyndina um tvö stórveldi, í austri og vestri, þar sem rödd annarra heyrist vart? „Það tekur langan tíma að breyta heimsmyndinni og fólk dettur auð- veldlega í sama farið aftur, ekki síst í Rússlandi. Orða- og hugtakanotkun færist aftur til tíma kalda stríðsins," segir Lukjanov og Torvalds kveðst telja að það sama eigi við um al- menning á Vesturlöndum og í Rúss- landi, að menn fari auðveldlega aft- ur í sama farið. - Sofa evrópskir þjóðarleiðtogar rótt á meðan Clinton er í Helsinki og enginn veit fyrir víst hvað hann mun bjóða Rússum? „Það er erfitt að segja en rétt er að minna á að það er enginn leið- andi og trúverðugur leiðtogi í Evr- ópu. Þó verður að teljast líklegt að menn horfi að nýju til fundar svokall- aðra fimmvelda sem Frakkar stungu upp á fyrir skömmu, Bandaríkja- mönnum til lítillar hrifningar. Rúss- ar voru hins vegar hrifnir af hug- myndinni. Forystuhlutverk Banda- ríkjanna er ótvírætt, það kom ber- lega í ljós við lausn Bosníustríðsins, þar sem Evrópusambandinu mis- tókst með öllu að finna lausn, ekk- ert gerðist fyrr en Bandaríkjamenn tóku til sinna ráða.“ „Hvaða Helsinki-fundur?" Þegar Torvalds og Lukjanov eru beðnir að spá í niðurstöðu fundar- ins, segja þeir ekki við miklu að búast. Líklega verði tilkynnt í lok hans að náðst hafi talsverður árang- ur, leiðtogarnir hafi færst nær sam- komulagi en að engin raunveruleg niðurstaða hafí fengist. Rússar leggi mikla áherslu á að komast í hóp helstu iðnríkja heims en það muni líklega ekki nást fram. Clinton muni líklega bjóða efnahagsaðstoð en beinir styrkir verði af skornum skammti og lán séu ekki það sem Rússar þurfi, þeir séu að komast í gríðarlegan vanda vegna afborgana af erlendum lánum. Mögulegt sé hins vegar að einhvers konar sam- komulag náist um fækkun hefð- bundinna vopna. „Almenningi í Rússlandi er því sem næst sama um NATO og nái Jeltsín sínu ekki fram, skiptir það ekki öllu máli. Fái hann sínu framgengt, er það meiriháttar sigur fyrir hann. Það sama á meira og minna við um Clinton, þeir ieggja ekki allt undir. Þá mun heilsa þeirra tæpast hafa áhrif á niðurstöður fundarins," segja Lukjanov og Tor- valds. - Hvernig munu menn minnast þessa leiðtogafundar í Helsinki? „Eftir fáein ár munu menn segja: Hvaða Helsinki-fundur?“ BORÍS Jeltsín Rússlandsforseti var hinn brattasti er hann hitti Bill Clinton Bandaríkjaforseta í hjólastól í Helsinki í gær. Þrjú atriði efst á dagskrá spurningahríð bandarískra blaða- manna um málið. Rösklegur Jeltsín Koma Jeltsíns var gjörólík komu Clintons, Rússlandsforseti gekk rösklega niður landganginn, þjóð- söngvar Finnlands og Rússlands voru leiknir og báðir forsetarnir héldu ræður. Raunar þótti Jeltsín óvenju langorður en hann fór mörg- um en almennum orðum um fund sinn og Ahtisaaris um samskipti Rússa og Finna og þakkaði móttök- urnar. Þá sagði Jeltsín að fundur hans og Clintons yrði án efa erfiður og þeir yrðu að hafa í huga að ákvarðanir þeirra snertu ekki aðeins Rússa og Bandaríkjamenn, heldur einnig þjóðir víða um heim. Mikil- vægt væri að þeir héldu góðu sam- bandi sínu. Sagði Jeltsín að enn einu sinni léki Helsinki tóna friðarins. Fremur óvenjulegt er að þjóðhöfð- ingjar haldi ræður við tækifæri af þessu tagi og minnti þetta á komu Míkaíls Gorbatsjovs til Reykjavíkur- fundarins árið 1986 þegar hann flutti íslendingum stutt ávarp á Keflavíkurflugvelli. Kanilbeyglur en ekkert súkkulaði A Intercontinental bjuggu menn sig vandlega undir komu Clintons, starfsfólkið æfði sig í akstri hjóla- stóla og að taka tillit til stólsins við uppröðun í herbergjum og matsal. Þá fékk yfirkokkur hótelsins lista með boðum og bönnum í matseld; ekkert súkkulaði þar sem forsetinn hefur ofnæmi fyrir því, engar feitar sósur, þar sem forsetanum er um- hugað um heilsuna, en beyglur með kanil og rúsínum, eftirlæti Clintons, voru fluttar sérstaklega inn frá Bandaríkjunum. Ekkert hefur hins vegar verið gefið upp um séróskir Jeltsíns, sem dvelur í gestahúsi Finn- landsforseta. Samningi líkt við vinnudeilur Madeleine Albright, utanríksráð- herra Bandaríkjanna átti fund með stallsystur sinni, Töiju Halonen, við komu þeirrar fyrrnefndu. Sagði Hal- onen eftir fundinn að þær hefðu drepið á fjölmörg atriði, rætt leið- togafundinn, evrópska samvinnu, stöðu Eystrasaltsríkjanna og sam- skipti Bandaríkjanna og Evrópu. Sagði Halonen vel mögulegt að við- ræðum um Eystrasaltsríkin yrði fram haldið en Finnar hafa látið sig málefni þeirra miklu varða og hvatt til þess að þeim verði veitt aðild að NATO. Hvað varðaði leiðtogafund- inn lét Halonen sér nægja að líkja aðdraganda hans við samninga á vinnumarkaði, sem hún hefði tekið þátt í um árabil. Mótmæli og kröfugerðir í gær komu hópar mótmælenda sér fyrir við blaðamannamiðstöðina í Finnlandia-húsinu; nokkrir Finnar sem kröfðust þess að Rússar létu Karelíu af hendi og um fjörutíu manna hópur litháískra háskóla- nema, sem flutti sig síðar að hóteli Clintons, til að leggja áherslu á þá kröfu sína að Litháen verði í hópi fyrstu ríkjanna sem boðin verði aðild að Atlantshafsbandalaginu. Fullyrtu námsmennirnir að fleiri hefðu ætlað að koma en verið meinað að koma til Finnlands við landamærin. Taija Halonen, utanríkisráðherra Finna, kvaðst í gær ekki geta staðfest þá fullyrðingu, taldi hana þó heldur ólíkiega. Höfðu námsmennirnir vafið lithá- ískum fánum um sig, sungu baráttu- söngva og komið fyrir skilti þar sem stóð: Eystrasaltsríkin eru ennþá hrædd. I ávarpi til forsetans minntu þeir á að kynslóð foreldra þeirra hefði komið til Helsinki árið 1975 til að minna umheiminn á að Litháen ætti heima í hópi fullvalda ríkja en enginn hafi hlustað á raddir þeirra. Árið 1991 hafí Litháar svo gengið til liðs við Ráðstefnu um öryggi og samvinnu í Evópu (RÖSE), samtökin sem spruttu af Helsinki-sáttmálan- um frá 1975. Nú sé unga kynslóðin komin til Helsinki til að minna á draum Litháa um sjálfstæði sem sé ekki ógnað af grannanum í austri. AF'VOPNUN, efnahagsmál og stækkun Atlantshafsbandalagsins (NATO) eru þau mál, sem hafa for- gang á leiðtogafundi Bills Clintons Bandaríkjaforseta og Borísar Jelts- íns Rússlandsforseta í Helsinki. Búist er við að leiðtogarnir nái ein- hvers konar samkomulagi um tvö fyrstu atriðin en umræðum um það síðastnefnda verður líklega haldið áfram á aukafundi, sem fullyrt er að Rússar vilji að boðað verði til áður en leiðtogafundur NATO verð- ur haldinn í Madrid í júní en þar verður að öllum líkindum þremur þjóðum boðin aðild að bandalaginu. Mikið hefur verið ijallað um and- stöðu Rússa við stækkun NATO en bandalagið gerir hvað það getur til að fá Rússa til að láta af andstöð- unni fyrir fundinn í Madrid, þar sem Pólveijum, Ungveijum og Tékkum verður líklega boðin aðild. Jeltsín mun án efa reyna að nýta sér þetta til hins ýtrasta, til að ná fram hag- stæðum samningum fyrir Rússa og til að sýna andstæðingum sínum heimafyrir að hann sé enn sterkur leiðtogi sem gefi ekkert eftir. Clinton er í mun að sýna að Bandaríkjamenn fari fremstir í flokki á alþjóðavettvangi, en stækk- un NATO er mikilvægasti þáttur utanríkisstefnu hans á þessu kjör- tímabili. Er honum kappsmál að ná árangri á leiðtogafundinum nú til að slá á gagnrýnisraddir heimafyrir, sem telja stækkun heimskulega og fjárfreka. Rússar vilja fá NATO til að fall- ast á formlegt samkomulag um stækkun þar sem NATO skuldbind- ur sig til að koma ekki fyrir kjarn- orkuvopnum eða vestrænum herafla í hinum nýju aðildarlöndum. NATO er ófúst til að skuldbinda sig til slíkr- ar undirritunar en hefur reynt að sannfæra Rússa um að þetta sé ekki ætlunin. Þá vill Jeltsín einnig að NATO skuldbindi sig til að veita fyrrverandi Sovétlýðveldum ekki aðild. Efnahagsmál Jeltsín stokkaði upp í ríkisstjórn sinni í vikunni og fjölgaði umbóta- sinnutn. Er talið að þetta eigi að styðja fullyrðingar hans um að gagnrýni á Rússa um hægfara um- bætur eigi ekki við rök að styðjast. Bandarískir embættismenn segja að þáttur Rússa í pólitískum umræð- um á fundum sjö helstu iðnríkja heims verði aukinn en Rússar muni ekki verða áttunda iðnríkið í hópn- um, þrátt fyrir kröfur þar að lútandi. Hins vegar er búist við því að Clinton muni þrýsta mjög á um að Rússar gangi í Alþjóðaviðskipta- stofnunina (WTO) og OECD, stofn- un um efnahagslega samvinnu og þróun, auk þess sem búist er við að Clinton muni lofa aukinni fjár- hagsaðstoð til að beijast gegn glæp- um, styrkja fjármálamarkaðinn og skjóta styrkari stoðum undir um- bótastefnuna til að auka erlendar fjárfestingar. Afvopnun Þrátt fyrir að Bandaríkin og Rússland hafi samþykkt mikinn vopnaniðurskurð í kjölfar falls Ber- línarmúrsins árið 1989, dregur nú mun hægar úr afvopnuninni en áður auk þess sem ekki hefur náðst sam- komulag á milli þjóðanna um fram- haldið. Bandaríkjamenn þrýsta á um frekari afvopnun en gerir kröfu um að rússneska þingið staðfesti fyrst SALT-2 afvopnunarsamkomulagið sem undirritað var árið 1993. Þá munu leiðtogarnir ræða breyt- ingar á samningi Rússa og Banda- ríkjamanna frá 1990 um fækkun í hefðbundnum herafla í Evrópu. Rússar segjast standa mun verr að vígi en NATO-ríkin eftir að Varsjár- bandalagið hvarf af sjónarsviðinu en hlutfallið er um þrír á móti ein- um, NATO í vil. NATO býður Rúss- um að settar verði takmarkanir við því hversu mikið magn vopna hvert og eitt ríki má búa yfir til að draga úr ótta Rússa við hernaðaruppbygg- ingu við landamæri þeirra. Þá vonast Bandaríkjamenn til þess að hægt verði að leiða til lykta gamla deilu um eldflaugavarnir, en samningur um þær var gerður árið 1972. Af öðrum atriðum sem forset- arnir kunna að ræða eru alþjóðlegar tilraunir til að banna framleiðslu og notkun jarðsprengja, og bann við framleiðslu geislavirkra efna sem nota megi í kjarnorkuvopn.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.