Morgunblaðið - 21.03.1997, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 21. MARZ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ormstunga -
söguleg sýning
BENEDIKT Erl-
ingsson leikari og Sig-
rún Edda Theódórs-
dóttir táknmálstúlka-
nemi standa á sviðinu.
Benedikt hreyfir var-
imir og Sigrún Edda
miðlar okkur list þessa
unga leikara á tákn-
máli. Benedikt: „Segj-
um að hann sé að gera
eitthvað þjóðveldistýp-
ískt eins og að slá, já
segjum það, nei segj-
um að hann sé að
járna, það er svona
karlmannlegra," þrífur
upp fót túlksins og
lætur sem hann sé að
jáma hann. Það er stórkostlegur
áfangi í menningarsögu heyrnar-
lausra að sjá leikrit í fullri lengd
flutt samtímis á táknmáli og ís-
lensku og þetta var að gerast fyrir
framan mig og fleiri félagsmenn í
Félagi heyrnarlausra á sunnudags-
kvöldi í Skemmtihúsinu.
Ég hef oft séð því haldið fram
að leikhús séu alþjóðleg og að allir
hafi aðgang að þeim en ég hef aldr-
ei getað tekið undir þessa skoðun.
Ég hef oft farið í leikhús og hef
mikinn áhuga á því en ég nýt auð-
vitað ekki sýninganna á þann hátt
sem mig langar til því ég næ ekki
tengslum við það sem er að gerast
á sviðinu þegar miðillinn er töluð
íslenska. Vegna þessa hef ég fjar-
lægst leikhúsið, án þess að vilja
það, en þrátt fyrir það fylgist ég
grannt með allri umræðu og gagn-
rýni um leikhús. Þegar ég fer utan
nota ég öll tækifæri sem gefast til
að fara í leikhús heyrnarlausra. Það
er auðvitað það leikhús sem höfðar
mest til mín en mér finnst líka
mjög skemmtilegt að sjá túlkaða
sýningu heyrandi fólks.
A Norðurlöndunum hefur verið
mikil og lífleg þróun í tengslum við
leikhús og sjónrænar upplifanir. í
Svíþjóð hefur ríkisleikhús fyrir
heyrnarlausa verið starfandi í tæp
20 ár og það hefur haldið farand-
sýningar um allt land. í því eru
einungis heyrnarlausir leikarar.
Stundum hafa sýningar verið text-
aðar eða raddtúlkaðar fyrir heyr-
andi áhorfendur. Mikil gróska er
nú í íslensku leikhúslífi en síðast
þegar ég fór til Svíþjóðar fann ég
svo áþreifanlega fyrir því að þrátt
fyrir þessa grósku erum við ekki
farin að vinna að uppbyggingu á
leiklist sem heyrnarlausir geta not-
ið. Nokkrir stakir atburðir hafa
verið túikaðir á táknmál en hér er
ekki starfandi Ieikhópur heyrnar-
lausra eða hefur verið unnið mark-
visst að því að gera leikhús aðgengi-
legt fyrir heyrnarlausa á annan
hátt.
Heyrnarlausir hafa þó rætt það
mikið sín á milli hvaða aðferðir eru
bestar við túlkun leikrita. Þær að-
ferðir sem eru algengastar eru að
hafa túlk til hliðar við sviðsmynd,
texta verkið eða hafa skuggatúlk-
un. í Bandaríkjunum eru leiksýn-
ingar með skuggatúlkum, þar sem
túlkurinn fylgir leikaranum um allt
sviðið. Skuggatúlkun
þýðir að túlkurinn
stendur ekki utan
sviðsmyndar heldur
fylgir leikara eftir og
er hver leikari með sinn
túlk. Þetta hefur í för
með sér að leikari og
túlkur þurfa að æfa
saman og túlkurinn er
stundum tekinn inn í
leikritið. Leikhús með
skugggtúlkum hefur
einnig verið í þróun í
Noregi.
Þegar ég frétti af
því að gera ætti tilraun
með skuggatúlkun hér
á landi, var ég ekki
viss um við hveiju ég ætti að bú-
ast, því það er ekki einfalt mál að
vinna slíka sýningu.
Það er verulega stór áfangi í
menningu heyrnarlausra á íslandi
Þetta er framtíðin, segir
Berglind Stefánsdótt-
ir. Sameiginleg leikhús-
menning heyrnarlausra
og heyrandi.
að leikritið Ormstunga - ástarsaga,
í Skemmtihúsinu, hafí verið túlkað
á táknmál. Það var fyrir tilstilli
samskiptamiðstöðvar heyrnar-
lausra og heymarskertra að nemar
í táknmálstúlkun við Háskóla ís-
lands voru fengnir til þess að sjá
um túlkunina í þessari frumraun i
íslensku leikhúslífí.
Þegar ég fór á sýninguna var ég
spennt að sjá útkomuna, samt bjóst
ég ekki við miklu.
Ég held að það sé best að segja
að ég varð agndofa þegar ég sá
hve vel þetta gekk upp. Túlkanem-
arnir fimm, sem skiptust á að túlka
á sviðinu, og leikararnir Benedikt
Erlingsson og Halldóra Geirharðs-
dóttir voru ein samofín heild og
samspil þeirra bauð greinilega upp
á nýja brandara sem sérstaklega
höfða til heyrnarlauss fólks og ekki
síður til heyrandi af undirtektum
að dæmi. Leikritið er opið og höf-
undar þess eru fijóir og með hjálp
túlkanemanna hafa greinilega gert
sér grein fyrir hvernig höfða á til
menningar og húmors heyrnar-
lausra og margar skemmtilegar við-
bætur urðu greinilega til á sviðinu.
Þetta er nýtt og fijótt leikhús þar
sem bæði heyrnarlausir og heyrandi
geta notið ieiklistar. Svona á að
miðla menningararfínum inn í nú-
tímann. Þetta er framtíðin sem mig
langar að sjá í íslensku leikhúslífí,
sameiginleg leikhúsmenning heyrn-
arlausra og heyrandi.
Ég vil flytja Skemmtihúsinu,
Samskiptamiðstöðinni og táknmáls-
fræðinemum mínar bestu þakkir og
hamingjuóskir með þessa sögulegu
sýningu.
Höfundur er formaður Félags
heymarlausra.
Berglind
Stefánsdóttir
■-----------■
SLIM-LINE
dömubuxur
frá gardeur
Qhrntv
tískuverslun
j V/Nesveg, Seltj., s. 561 1680 j
Mikíá úrvd cif
fflllegum rúfflffltnciáí
SkóUvOröustlg 21 Simi 551 4050 Reykiavík
Í FRÉTTUM af
Náttúruverndarþingi
sem haldið var í lok
janúar vöktu athygli
hugmyndir fráfarandi
N áttúruvernd arráðs
um stofnun eldfjalla-
þjóðgarðs á suður-
hluta landsins, sem
tengdi m.a. saman
Heklu, Landmanna-
laugar, Veiðivötn, Jök-
ulheima og Lakagíga.
Hér er á ferðinni djörf
hugmynd og víst er að
hér er um merk eld-
fjöll og svæði að ræða
sem ber að vernda.
Uppbygging og rekst-
ur þjóðgarðs á svo stóru svæði
með sómasamlegri aðstöðu og
fræðslu fyrir ferðamenn yrði hins
vegar mikið og kostnaðarsamt
verk. Þegar haft er í huga hvernig
búið hefur verið að náttúruvernd
í landinu undanfarna áratugi verð-
ur að telja líklegt að slíkur þjóð-
garður yrði lítið annað en nafnið
eitt. Ég tel að raunhæfara sé að
stofna eldfjallaþjóðgarð á minna
og afmarkaðra svæði og reyna að
standa þar myndarlega að málum.
Kemur þá upp í hugann hluti af
ofangreindu svæði, þ.e.a.s. Hekla
og næsta nágrenni hennar.
Hekla er án efa langfrægasta
fjall íslands frá fornu fari vegna
eldvirkni og þeirra ógna sem af
gosum hennar hafa stafað. Talið
er að hún hafi fyrst gosið árið
1104 eftir að land byggðist. í gos-
inu tók af byggð í Þjórsárdal sem
kunnugt er. Frá þeim tíma hefur
saga fjallsins verið samofin sögu
þjóðarinnar, en þó mest þeirra er
nágrenni þess hafa byggt. í augum
margra er Hekla eitt fegursta fjall
landsins og skapar hún ásamt
TindQöllum og Eyjafjallajökli
mynd sem á sér fáar líkar. Um
það vitna verk helstu listmálara
þjóðarinnar á þessari öld. Hekla
er stórbrotin náttúrusmíð og sér-.
stæð að gróðurfari. Skiptast þar á
eldhryggir, fannir og fell, vikur-
auðnir og brunahraun, misgróin
hraun, vaxin allt frá lægstu mosum
og skófum til birkiskóga og upp-
blásin og eydd lönd. Nágrenni
Heklu var til forna mun grónara
en það er nú en talið er að víðlend-
ir birkiskógar hafi klætt land suð-
vestan fjallsins. Margir hafa lagt
leið sína að Heklu og sumir geng-
ið á tind hennar. Flesta hefur hún
dregið að sér síðustu áratugi er
eldur hefur verið uppi
í ijallinu.
Heklu var lengi vel
lítill gaumur gefinn
þar sem náttúrvernd
bar á góma. Það var
ekki fyrr en árið 1991
að fjallið komst inn á
N áttúruminj askrá.
Síðan hefur talsverð
hreyfing verið á hlut-
unum og hjá Náttúru-
verndarráði hefur ver-
ið unnið að friðlýsingu
Heklu og nágrennis.
Með slíkri friðlýsingu
yrði vissulega stigið
mikilvægt skref til
vemdunar svæðisins
en með stofnun þjóðgarðs yrði
gengið enn lengra. Heklusvæðið
hefur margt að bjóða ferðamönn-
um. Þangað gæti fólk sótt til úti-
veru í stórbrotinni náttúru í nálægð
eldfjallsins. Þeir áræðnustu myndu
ganga á fjallið, en aðrir velja sér
Það hefði mikið menn-
ingarlegt og táknrænt
gildi, segir Borgþór
Magnússon, að eiga
eldfjallaþjóðgarð.
léttari leiðir við rætur þess. Þar
mætti fræðast um eldfjöll, hraun
og vikurlög, líta augum gróður á
ólíkum stigum í misgömlum hraun-
um, kynnast sögu gróður- og jarð-
vegseyðingar og sjá land klæðast
gróðri og skóg vaxa upp að nýju.
Mikil þekking liggur fyrir um jarð-
fræði Heklu og gossögu sem miðla
mætti af og sama máli gegnir um
gróður í hraunum við fjallið. Starf
Landgræðslu ríkisins í Gunnars-
holti hefur frá upphafi verið ná-
tengt Heklu og þeim áföllum sem
hún hefur valdið á viðkvæmum
gróðri og jarðvegi í nágrenninu.
Líklegt er að stofnun þjóðgarðs við
Heklu yrði til að beina augum fleiri,
bæði innlendra og erlendra, að því
merka starfi sem fer fram í Gunn-
arsholti og hlyti það að koma því
til góða.
Hekla liggur vel við samgöng-
um. Þangað er aðeins um tveggja
klukkustunda ferð frá meginþétt-
býlissvæði landsins og innan við
hálftímaakstur frá Suðurlands-
vegi. Frá Heklu liggja síðan leiðir
inn í Landmannalaugar, Veiðivötn
og inn á hálendi. Austan Heklu
liggur ein vinsælasta gönguleið
landsins að sumarlagi, þ.e. milli
Landmannalauga og Þórsmerkur.
Án efa mætti tengja Heklusvæðið
henni og auka fjölbreytni í leiðum
um óbyggðir fyrir þá er kjósa að
ferðast á fæti eða hestbaki.
Fyrir íslenska þjóð, sem býr í
landi eldsins, hefði það mikið
menningarlegt og táknrænt gildi
að eiga eldfjallaþjóðgarð. Bæri -
nokkru fjalli fremur sú virðing en
Heklu? Með stöðugt vaxandi fjölda
erlendra og innlendra ferðamanna
í landinu eykst jafnt og þétt álag
á vinsæla og fjölsótta staði svo
horfir jafnvel til vandræða. Nauð-
synlegt verður að fjölga svæðum
sem aðgengileg eru ferðamönnum
og bjóða þeim góða aðstöðu til
lengri eða skemmri dvalar. Heklu-
svæðið hlýtur að koma þar sterk-
lega til álita vegna einstakrar nátt-
úru og sögu, vegna nálægðar þess
við meginþéttbýli landsins og hve
vel það liggur við samgöngum.
Með góðu skipulagi ætti að vera
hægt að sameina þar verndun nátt-
úru og móttöku ferðamanna. Um
það vitnar þjóðgarðurinn í Skafta-
felli.
Eldfjallaþjóðgarðar og verndar-
svæði hafa víða verið stofnuð i
löndum þar sem eldvirkni finnst.
Má þar nefna Bandaríkin, Japan,
Nýja-Sjáland og Mexíkó. Garðarnir
hafa mikið aðdráttarafl og eru fjöl-
sóttir af ferðamönnum. Virk eld-
fyöll eru með því sérstæðasta sem
finnst í náttúru Islands. Hvergi
annars staðar í Norðvestur-Evrópu
finnast slík fyrirbæri og ferðamenn
þaðan sem sækja landið heim koma
m.a. til að lita eldfjöll augum og
komast í snertingu við þau. Því
má segja að okkur beri ekki aðeins
þjóðleg skylda til að standa vörð
og fræða fólk um eldfjöll okkar
og minjar heldur einnig alþjóðleg.
Stofnun elfjallaþjóðgarðs um
Heklu gæti orðið liður í að upp-
fylla þá skyldu.
Þann 20. júní árið 1750 gengu
þeir Eggert Ólafsson og Bjarni
Pálsson fyrstir manna á Heklu.
Ferð þeirra markaði tímamót í
sögu náttúrufræðinnar og varð til
að kveða niður fáfræði og hjátrú
manna um gerð fjallsins. Um
næstu aldamót verða liðin 250 ár
frá þeirri merkisför. Væri vel við
hæfi að hennar og merkilegu
brautryðjendastarfi þeirra Eggerts
og Bjarna í íslenskum náttúru-
fræðum yrði minnst og að hið ein-
stæða fjall Hekla og nágrenni þess
skipaði þá hærri sess hjá þjóðinni
en það gerir nú.
Höfundur er líffræðingur og
starfar á Rannsóknastofnun
landbúnaðarins.
Heklugarður
Borgþór
Magnússon
Köld eru
kvennaráð
MIKIÐ er rætt og
ritað um jafnrétti kynj-
anna. Nýlega var sagt
frá því í fréttum að
fyrirtæki eitt hefði ráð-
ið nokkrar konur til
þess að minnka mun-
inn. Það er þeirra mál.
En hvað vinnst og hver
er árangur þeirra
kvenna er komist hafa
til áhrifa? Kvennalist-
inn hefír engu áorkað
og eru þær sem eftir
sitja sofnaðar með
pijónana í hönd. Kven-
félög hafa starfað um
langa hríð og líkt og
templarar, aðeins verið
klúbbur fyrir þá sem nenna að vera
með. Hér er þó ein undantekning:
Kvenfélagið Hringurinn sem á lof
skilið. Hin jákvæða þróun varðandi
jafnrétti er gífurleg aukning í
menntun kvenna, og
ekki þarf að efast um
margfeldisáhrif þess til
góðs fyrir íslenska
þjóð. Mörg dæmi eru
hinsvegar um slælega
frammistöðu kvenna
sem komist hafa til
áhrifa.
Eina atburðarás
þekki ég nokkuð vel,
þar sem margar konur
koma við sögu. Amar-
holt á Kjalamesi er
staður merkilegur. Þar
rak Thor Jensen mikið
bú og ræktaði lönd.
Það var gert af stórhug
og framsýni en við lít-
inn skilning þeirra er réðu og öfund
hinna. Þessa jörð keypti Reykjavík-
urbær síðar undir stjóm borgar-
stjórnar sjálfstæðismanna til þess
að gera stóra og góða hluti: Koma
Einar G. Ólafsson
olbogabörnum Reykjavíkur, sem
ráfuðu um götur bæjarins og áttu
sér ekkert skjól, til hjálpar. Þarna
skyldu þau hýst og að þeim hlúð.
Þetta varð þeirra heimili. Starfsemi
þessi þróaðist svo i það smám sam-
an að verða sjúkrahús fyrir geðfatl-
að fólk til langtímadvalar.
Nú mörgum áratugum síðar
bregður svo við, að allt er metið til
fjár. Hver haus kostar þetta mikið,
og séu þeir orðnir of margir skulu
þeir út. Heimilið leyst upp og haus-
arnir annaðhvort fluttir til, ungt
fólk á öldrunardeild, aðrir í tífalt
dýrara pláss, í umhverfi sem ekki
hentar þessu fólki. Velferð þess og
heimilið skiptir þá er ráða engu
máli, hagtölur skulu vera réttar,
þó ekki sé nema í pappírnum. Af
er sem áður var stórhugur ráðandi
borgarstjómar.
Hvað kemur mér þetta við, ekki
benda á mig, það er önnur sem
ræður.
Nú kemur hin áleitna spurning:
Er það tilviljun ein að borgarstjór-
inn í Reykjavík er kona svo og for-
maður stjómar Sjúkrahúss Reykja-
víkur? Hjúkrunarforstjóri sjúkra-
hússins er einnig kona og hjúkrun-
arframkvæmdastjóri geðsviðs
sömuleiðis. Einnig eru allir deildar-
stjórar í Arnarholti, þrír að tölu,