Morgunblaðið - 09.04.1997, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 9. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
SVOFELLDUM
orðum fer Árni Björns-
son um þáttagerð
mína, Þjóð í hlekkjum
hugarfarsins: „Ekki
þurfti neitt fjögurra
stunda sjónvarpsrugl
til að benda á fátækt
og kúgun íslenskrar
alþýðu, sem lesa má í
öllum haldbærum
heimildum um sögu
íslands. í fyrrnefndum
þáttum var hinsvegar
að einu leyti brotið
gegn allri sagnfræði-
legri skynsemi: Voða-
verk, sem getið er í
annálum, af því að þau
eru óvenjuleg og þessvegna anná-
lsverð, voru túlkuð sem almenn
regla og af því dregnar rangar
ályktanir." (Mbl. 14. mars 1997).
Undir þessu fleipri mun ég ekki
lengi sitja. Ég lét kyrrt liggja þegar
ýmsir góðir drengir helltu úr skálum
reiði sinnar yfir þættinum, þá er
þeir voru sýndir fyrir fjórum árum,
því vissulega var þeim nokkur vork-
unn, að horfa upp á glansmyndir
fortíðar tættar sundur fyrir augun-
um á þeim. Allan slíkan reiðilestur
hef ég löngu fyrirgefið, en þegar
sjálfskipaðir jólasveinafræðingar
ríða nú í hlað með skætingi og lyg-
um, þá verður ekki undan því vikist
að seilast í birkihrísluna góðu.
Númer eitt: annálar voru alls
ekki saman teknir með það eitt
fyrir augum, að tína til atburði sem
voru óvenjulegir - og því „annáls-
verðir“. Ánnálum svipar til dag-
blaða nútímans að því leyti, að þar
ægir saman margskyns fróðleik,
sem hver höfundur fyrir sig vildi
halda til haga: skipa-
komum, dauðsföllum
háklerka, jarðadeilum,
kvennafari, framhjá-
höldum, barnsfæðing-
um, skipan biskupa,
sjóslysum, hungur-
sneyðum, harðærum,
veðurfari, grasbeit,
aflatölum, réttarhöld-
um og refsingum,
morðum, vígaferlum
konunga og barúna í
fjörrum löndum, og
miklu fleira.
Þar er jafnvel að
finna hálfgildings
gamansögur, svo sem
þegar kerling ein
afgömul en vel efnuð varð sér úti
um yngissvein nokkurn, giftist hon-
um og lagði í rekkju sína, en skil-
aði honum síðan fyrir þær sakir,
að hann gagnaðist henni eigi, svo
sem eiginmönnum bæri skylda til.
Megnið af atburðum annála er
þess kyns, að þeir heyra til hinum
volduga flaumi mannlífs á hveijum
tíma, og höfundar vildu síður að
gleymdust.
Ánnálana notaði ég einkum, þá
er ég vildi draga upp jifandi mynd-
ir af a) sjóslysum við Islandsstrend-
ur, hlutskipti vermanna og þeirra
kvenna er misstu ástvini í hafdjúpin
köldu; b) hungursneyðum, föru-
fólki, þegar þúsundir manna týndu
lífi í hrikalegu hagkerfi, sem ég
nefndi „hagkerfi dauðans"; c) rétt-
arfari og dómsmálum.
Nú skal ég ekki lengi bijóta heil-
ann um hvaða munur kann að vera
á skynsemi og því sem Árni kallar
„sagnfræðilega skynsemi", en hins
vil ég biðja menn lengstra orða, að
Árni hefur löngum farið
með einskisvert fleipur,
segir Baldur Her-
mannsson. Og upp-
skorið lítinn hróður.
rugla þáttum mínum aldrei saman
við þá fræðigrein, sem iðkuð er í
háskólum viða um lönd og heitir
sagnfræði. Þáttahöfundur í sjón-
varpi getur stundum fært sér í nyt
ýmislegt af því sem sagnfræðingar
iðja, en hann má ekki feta í fótspor
þeirra - þá er eins víst að úr verði
önnur eins hörmung og þátturinn
sem Oiafur Harðarson gerði um
Hermann Jónasson, og sýndur var
um áramótin. Hermann var mikils-
háttar maður og átti betra skilið
en það afstyrmi.
Þá segir Árni, að ég hafi dregið
margar skrítnar ályktanir af þeim
atburðum annála, sem ég til-
greindi. En það er rangt. Hið rétta
er, að ég nýtti atburði annála til
þess að vekja upp raunsannar
myndir af ástandi og skipan mann-
lífsins, svo sem ég vendilega skýrði
í þulartexta og fór ekki framhjá
neinum, er hlýddi.
Það sem Árni kallar skrítnar
ályktanir, munu vera þær kenning-
ar ágætra fræðimanna, sem ég
studdist við og tíundaði skipulega,
en hann hefur ekki þekkt sökum
þess að hann er illa lesinn.
Árni ætti að þekkja af eigin raun,
að gagnrýni verður ávallt að setja
fram skilmerkilega og skipulega,
en ekki í flaustri og af illfýsi einni
saman. Hann mætti minnast þess,
er hann sjálfur lá undir hörðum
ádrepum fyrir að taka sér titilinn
„þjóðháttafræðingur“, þvert gegn
vilja menntaðs fólks, sem sýndi
fram á að hann hefði ekki tilskilinn
lærdóm, og eins er hann kríaði sér
út doktorstitil fyrir ýmiskonar
samtíning, sem hann hafði víða birt
áður undir ýmsum nöfnum - sú
gráðuveiting þótti mörgum_ fara í
bága við reglur Háskóla íslands,
og varð honum til lítillar sæmdar.
Sú gagnrýni var einmitt vel fram
borin, og hefði Árni betur lært af
henni.
Ritsmíðar Áma eru allajafna ein-
hverskonar reytingur og musl, nasl-
að saman úr skræðum og skjölum
annarra manna, saman rekið af lít-
illi andagift og hvergi hef ég fund-
ið þar votta fyrir nýjum skilningi,
nýrri innsýn eða neinu því sem aðr-
ir menn hefðu ekki getað gert betur.
Raunar fer það jafnan svo, þá
er á vegi mínum verða ritsmíðar
Árna Björnssonar, svo sem Vætta-
tal, að bijóst mitt fyllist sárum
trega, því mér verður þá hugsað til
þess, hvað úr slíkum efnivið mætti
gera, ef að verkinu gengi gáfaður
maður, vel menntaður, gæddur
djúpri tilfinningu fyrir örlögum og
sögu þjóðar okkar, laus við hroka
og Jiverskyns fábjánaskap.
Ég nefni sem dæmi og fyrirmynd
„Myth, Legend and Romance - an
Encyclopædia of the _ Irish Folk
Tradition“, eftir D. Ó hÓgáin. þann-
ig bók þyrfti einhver vel menntaður
og vandaður fræðimaður að semja
um vættir íslands og uppruna þeirra
daga, sem oss þykja merkilegar á
mannsævinni.
Eins og hendir drýldið fólk þykir
Árna hlýða að varpa fram skilgrein-
ingu á sjálfum sér í blaðagreininni,
ungu fólki til uppfræðslu. Hann er
að eigin sögn, „Maður sem hefur
bráðum lifað tvo þriðju hluta 20.
aldar og auk þess gruflað helming
þess tíma í svokallaðri menningar-
sögu ... “.
Nú er það svo, að ekki ferst mér
að dæma Árna í þessu efni, því sjálf-
ur læt ég fá tækifæri ónotuð til
þess að hreykja mér af elli minni
gagnvart þeim sem yngri eru, og
hef oft gaman af viðbrögðum þeirra
gagnvart svo heimskulegu karla-
grobbi.
En Árni verður að geta þess jafn-
framt, svona til þess að auka skil-
greininguna og uppfræða ungu kyn-
slóðina nánar um fyrirbærið Áma
Bjömsson, að þá hundstíð sem hann
hefur flakkað hér um jörðu, hefur
hann löngum farið með einskisvert
fleipur og uppskorið lítinn hróður.
Hann varð snemma gegnsýrður
af viðbjóðslegustu firru aldarinnar,
kommúnisma, og var henni hand-
genginn síðan. Hvað ætli standi nú
eftir allar skammarræðurnar hans
Árna, blaðagreinarnar, Keflavíkur-
göngurnar, frumhlaupin á fundum,
rausið í útvarpi og sjónvarpi, árás-
irnar á hina og þessa sem ekki
hafa neitt til þess unnið?
Sannleikurinn er auðvitað sá, að
framvinda tímans hefur leikið Árna
Björnsson og hyski hans þannig,
að hann stendur úti á berangri ber-
rassaður og flengdur, ævistarf hans
lítið að vöxtum, sálarlaust og flatn-
eskjulegt, og hefði miklu betur ver-
ið unnið af öðrum mönnum.
Getur nokkur vænst þess, að
maður sem var svo herfilega glám-
skyggn á atburði og mannlíf sam-
tímans, sé á nokkurn hátt fær um
að meta þá atburði og mannlíf, er
ijær liggja í tímanum, ég bara spyr?
Sigutjón Baldur Hafsteinsson
mannfræðingur fær leiðinlegar
glósur í grein Árna og mun ég ekki
taka upp hanskann fyrir hann. Ég
stend í þakkarskuld við þennan
unga, gáfaða fræðimann, fyrir
djúphugsaða greiningu á efni og
efnistökum þáttanna. Ritsmíðar
hans bera vitni um innsæi og nýst-
árlega, spennandi vinnuaðferð, sem
ég hef fulla trú á að eigi eftir að
dýpka skilning okkar á fortíðinni
og því lífi sem við lifum hérna.
Ekki veit ég hvort það kemur
illa við hann að verða fyrir svo
dólgslegu áreiti, en þá má hann
minnast þess sem sagan kennir, að
Árni Björnsson hefur alltaf rangt
fyrir sér.
Höfundur er eðlisfræðingur.
Þjóð í hlekkjum
hugarfarsins
Baldur
Hermannsson
Útgerðin fylgir
ábyrgri fiskveiðistefnu
ÞEIR sem kynna sér
fiskveiðar og sögu
þeirra hérlendis og í
öðrum löndum gera
sér fljótt grein fyrir
því hversu mikilvæg
ábyrg fiskveiðistefna
er, bæði fyrir ástand
fiskimiðanna og fyrir
afkomu útgerðar og
alls almennings. Án
ábyrgrar fiskveiði-
stefnu éru fiskistofnar
í niðurníðslu og arð-
semi sjávarútvegs
mun minni en efni
standa til.
Með ábyrgri fisk-
veiðistefnu er leitast
við að nýta fiskistofnana á sjálf-
bæran hátt með sjónarmið góðrar
umgengni um fiskimiðin að leiðar-
Ijósi. Byggt er á vísindalegri ráð-
gjöf um auðlindanýtingu og nauð-
synlegrar varúðar gætt. Arðsemi
til langs tíma litið er gert hærra
undir höfði en stundarhag.
Ábyrg fiskveiðistefna birtist
fyrst og fremst í árangursríkri
stjóm fiskveiða. Einnig skiptir
miklu máli hvaða reglur menn setja
sér varðandi umgengni um
fiskimiðin. í báðum þessum atrið-
um hafa íslenskir útgerðarmenn
stutt viðleitni stjórnvalda til framf-
ara um langt árabil og oftar en
ekki átt frumkvæði að úrbótum. í
þessum efnum höfum við farið
langan veg á síðustu tveimur ára-
tugum og væntum þess að gera
ennþá betur á komandi
árum.
Hæfilegur afli
Núverandi fiskveiði-
stjórnunarkerfi var
komið á í áföngum á
árunum 1983-1996. í
upphafi samþykktu út-
gerðarmenn að láta
yfir sig ganga skerð-
ingu á fiskveiðirétti til
bráðabirgða vegna
þess að þeir töldu
nauðsyn á sakir bágs
ástands þorskstofns-
Kristján ins. Nú er komið á al-
Þórarinsson mennt aflamarkskerfi
sem dugar vel við að
takmarka sóknina í þorskinn. Ár-
angurinn leynir sér ekki í batnandi
ástandi þorskstofnsins.
Ákvarðanir um leyfilegan há-
marksafla þorsks lúta nú svokall-
aðri aflareglu. Reglan byggist á
því að þorskafli skuli alla jafna
vera sem nemur fjórðungi af
mældri stærð veiðistofns. Notkun
þessarar aflareglu var samþykkt í
ríkisstjórn að fenginni tillögu sér-
fræðinga og með fullum stuðningi
samtaka útvegsmanna. Reglan var
valin á grundvelli rannsókna sem
bentu til að hún bæði stuðlaði að
hámarks arði af þorskveiðum til
lengri tíma litið og dragi mjög úr
líkum á hruni í þorskstofninum.
Með tilkomu aflareglunnar má
segja að ákvarðanir um þorskafla
byggist á faglegum grunni og séu
Ábyrg fiskveiðistefna
er, segir Krislján Þór-
arinsson, ein helzta
stoð efnahagsbatans á
íslandi.
hafnar yfir skammtímasjónarmið
og pólitískt dægurþras.
Fiskvernd
Auk aflatakmarkana felur fisk-
veiðistefnan í sér ýmsar ráðstafan-
ir sem stuðla að góðri umgengni
og skynsamlegri nýtingu auðlind-
arinnar.
Sumarið 1993 var helstu uppeld-
issvæðum þorsks lokað fyrir veið-
um með reglugerð sjávarútvegs-
ráðherra og stendur sú lokun enn.
Tilgangurinn var að vernda tvo
skárstu þorskárgangana í röð
margra lélegra árganga — árgang-
ana frá 1989 og 1990 — frá ótíma-
bærum veiðum áður en fiskarnir
hefðu tekið út eðlilegan vöxt og
lagt sitt að mörkum til hrygningar.
Samtök útvegsmanna áttu frum-
kvæði að þessum aðgerðum og
studdu ákvörðun stjórnvalda í hví-
vetna. Árangur þessara lokana er
nú að koma fram í mikilli gengd
fiska úr þessum árgöngum á
hrygningarstöðvarnar við landið
sunnan- og vestanvert í vetur.
Utvegsmenn hafa einnig beitt
sér fyrir svonefndu hrygningar-
stoppi, en með því er átt við stöðv-
un þorskveiða í hálfan mánuð í
annarri og þriðju viku apríl meðan
hrygningin er í hámarki.
Veljandi veiðarfæri
Útvegsmenn hafa einnig stuðlað
að notkun veiðarfæra með sem
mestri kjörhæfni, en með því er
átt við að veiðarfærin veiði helst
þann fisk sem þeim er ætlað að
fanga en sleppi öðrum fiskum.
Þannig nota íslenskir togarar
stærri möskva í poka botnvörpu
en þekkist á öðrum þorskveiðisvæð-
um, en stórir möskvar stuðla að
því að smáfiskur sleppi óskaddaður
úr veiðarfærinu. Einnig hafa út-
vegsmenn beitt sér fyrir notkun
smáfiskaskilju við botnfiskveiðar,
en notkun smáfiskaskilju fer nú
mjög í vöxt í íslenska togaraflotan-
um.
Seiðaskilja er nú notuð við allar
úthafsrækjuveiðar og þess vegna
sleppa flest öll fiskseiði út úr rækju-
trollinu og aðeins rækjan verður
eftir. Þetta er mikil framför frá því
fyrir aðeins fáum árum þegar um-
talsverður fjöldi karfaseiða var
drepinn við rækjuveiðarnar. Mörg
fleiri dæmi eru um nýlegar umbæt-
ur í kjörhæfni veiðarfæra íslenska
fiskiskipaflotans.
Góð umgengni
Lög um umgengni um nytja-
stofna sjávar voru samþykkt á Ál-
þingi vorið 1996. Lögum þessum
er m.a. stefnt gegn brottkasti fisks,
veiðum umfram veiðiheimildir og
löndun afla framhjá vigt. Lögin
kveða á um skyldur þeirra sem
koma að fiskveiðum, löndun afla
og vigtun og eftirliti með veiðum
og löndun. Brot á lögunum eru
refsiverð með sviptingu veiðileyfis
skips, sektum og jafnvel varðhaldi.
Samtök útvegsmanna tóku virkan
þátt í undirbúningi lagafrumvarps-
ins og hvöttu til samþykktar þess
á Alþingi.
Stuðningur við rannsóknir
Útvegsmenn og samtök þeirra
hafa stutt rannsóknir á fiskistofn-
um með margvíslegum hætti, m.a.
með beinum fjárframlögum til mik-
ilvægra verkefna og einnig með
því að aðstoða sérfræðinga Ha-
frannsóknarstofnunar við öflun
sýna úr afla á sjó. Hugur útvegs-
manna til hafrannsókna kemur
best fram_ í nýlegri samþykkt
stjórnar LÍÚ þess efnis að sjávarút-
vegurinn skuli kosta gerð nýs ha-
frannsóknaskips.
Niðurlag
Ábyrg fiskveiðistefna er ein
helsta stoð efnahagsbatans á ís-
landi á undanförnum árum. Stefn-
an byggist m.a. á ítrekuðum sam-
þykktum aðalfunda Landssam-
bands íslenskra útvegsmanna og
samþykktum stjórnar samtakanna
mörg undanfarin ár.
Ábyrg fískveiðistefna er for-
senda sjálfbærrar nýtingar fiskim-
iðanna og varðveitir auðlindina
óskerta handa komandi kynslóðum.
Af og til koma fram á vettvangi
stjórnmálanna hugmyndir um að
víkja frá ábyrgri fiskveiðistefnu og
Iáta skammtímasjónarmið ráða —
taka forskot á sæluna og heimila
óvarlega mikinn þorskafla. Samtök
útvegsmanna styðja ekki slík sjón-
armið heldur halda fast við ábyrga
fiskveiðistefnu.
Það er óvíða í heiminum sem
útvegsmenn gera sér eins góða
grein fyrir mikilvægi ábyrgrar fisk-
veiðistefnu og veita slíkri stefnu
jafn eindreginn stuðning og á Is-
landi.
Höfundur er stofnvistfræðingur
hj:\ Lnndssambandi íslenskra
útvegsmanna.