Morgunblaðið - 09.04.1997, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 9. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
METNAÐUR ER
UNDIRSTAÐAN
ALÞJÓÐLEGUR heilbrigðisdagur Sameinuðu þjóðanna, 7.
apríi sl., var tileinkaður baráttunni gegn smitsjúkdómum.
Fáum dögum fyrr var samþykkt hér á landi ný rammalöggjöf,
sem færa á sóttvarnir til nútíma horfs. Reyndar hefur okkur
íslendingum tekizt vel upp í baráttunni gegn smitsjúkdómum.
Nægir að minna á árangur okkar í baráttunni gegn berklum,
sem fyrr á tíð voru landlægir og nánast þjóðarböl. Sú barátta
var leidd af Sigurði heitnum Sigurðssyni berklayfirlækni og
fleiri heilbrigðisfrömuðum. Hettusótt er og nær horfin og svip-
aða sögu er að segja um mislinga og rauða hunda.
I fréttaskýringu hér í blaðinu í gær segir frá áherzlubreyt-
ingu í íslenzkum berklaforvörnum. Berklaprófum í grunnskólum
landsins hefur verið hætt. í þeirra stað verður hert eftirlit með
börnum innflytjenda frá heimshlutum þar sem berklar og fleiri
smitsjúkdómar eru enn algengir. Þessi áherzlubreyting er sögu-
leg tíðindi og undirstrikar með öðru þann árangur, sem náðst
hefur.
Berklar,_sem voru landlægir hér, hafa nánast verið kveðnir
í kútinn. Ástæða er til að fagna þeim stórkostlega árangri.
En forvarna og varúðar verður áfram þörf. Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin hvetur þjóðir heims til að efla sóttvarnir. Þrátt fyrir
góðan árangur þar sem bezt hefur til tekizt herja farsóttir víða
um heim á líðandi stundu. Það á við um gamalkunna smitsjúk-
dóma, berkla, barnaveiki, heilahimnubólgu, kóleru o.fl. Að auki
eru nýir og áður óþekktir sjúkdómar komnir til sögunnar, al-
næmi, lifrarbólga C, kúariða og ebólaveiki. Stórbættar sam-
göngur heimshorna á milli auka á smithættu og þörfina á sótt-
vörnum. Því ber að fagna nýrri rammalöggjöf um fyrirkomulag
sóttvarna hér á landi, sem afgreidd var frá Alþingi fyrir fáum
dögum.
En sízt af öllu megum við gleyma því að rannsóknir vísinda-
manna eru grundvöllur að þeim árangri sem náðst hefur. Við
leggjum of lítið kapp á slíkar rannsóknir og setjum í þær of
litla fjármuni. Við eigum góða vísindamenn, sumir hafa staðið
sig vel á alþjóðavettvangi. En metnaður okkar í þessum efnum
mætti vera meiri. Við eigum að búa íslenzkum vísindamönnum
betri skilyrði en hér eru. Og við eigum ekki að sætta okkur við
að íslenzkir vísindamenn komist ekki hingað heim vegna metn-
aðarleysis, lélegs aðbúnaðar og fjárskorts. Það á ekki heldur
að ráðast af duttlungum stjórnmálamanna hvert þeim fjármun-
um er beint, sem lagðir eru til vísindarannsókna.
Við eigum sjálf að rækta undirstöðu þeirra framfara sem
verða í læknavísindum og heilsugæzlu. Grundvöllurinn hefur
verið lagður, t.a.m. á Keldum með erlendri aðstoð. Við eigum
að setja metnað okkar í að reisa mikilvæga vísindastarfsemi á
þessum grunni, ekki sízt í tengslum við háskólann þar sem
margt hefur verið vel gert. Einkunnarorð Háskóla íslands eru
í fullu gildi.
MIKILVÆGUR ÁFANGI í
JAFNRÉTTISBARÁTTU
YFIRLÝSING Davíðs Oddssonar, forsætisráðherra, um að á
kjörtímabilinu verði feðrum tryggður sjálfstæður réttur
til fæðingarorlofs, er ánægjuefni. Til þessa hafa karlar ekki
átt sjálfstæðan rétt til orlofs til að vera með nýfæddum börnum
sínum, heldur hefur réttur þeirra verið afleiddur af rétti konu
þeirra. Þannig fær faðir ekki greiðslur í fæðingarorlofi nema
móðirin hafi tekið hluta þess út.
Af ummælum forsætisráðherra má ráða að í fyrstu verði
aðeins stigið stutt skref og feðrum t.d. tryggður réttur til hálfs
mánaðar orlofs vegna barnsfæðingar. Engu að síður yrði slíkt
mikilvægur áfangi í jafnréttisbaráttunni.
Margir feður, sem kysu gjarnan að leggja meira af mörkum
við umönnun ungra barna sinna, eiga þess fáa kosti að taka
sér orlof til þess. Annars vegar er réttur þeirra samkvæmt
lögum og kjarasamningur lítill eða enginn. Hins vegar er launa-
munur kynjanna svo hróplegur hér á landi að fjölskyldan tapar
oftast nær meiri tekjum ef faðir kýs að annast börn og heimili
en ef móðir gerir það. Ein forsenda þess að raunverulegt jafn-
rétti ríki í þessum efnum er því að launamunurinn á vinnumark-
aðnum verði jafnaður, en um leið er það ein forsenda þess að
litið verði á konur og karla sem jafngilda starfskrafta, sem
eiga rétt á sömu launum, að kynin skipti jafnar með sér verkum
á heimilinu. Jafnréttisbaráttan þarf því að fara fram á báðum
vígstöðvum jafnt.
Davíð Oddsson segist þeirrar skoðunar að á næstu árum
eigi að lengja fæðingarorlof og færa fyrirkomulag þess til þeirr-
ar áttar, sem gerist í hinum norrænu ríkjunum. Slíkt er mikil-
vægt, bæði út frá jafnréttissjónarmiðum og út frá hagsmunum
og velferð ungra barna, sem þurfa á nánum tengslum við báða
foreldra sína að halda. Morgunblaðið tekur undir það með for-
sætisráðherra, að hér er um mikilvægan hluta velferðarkerfis-
ins að ræða.
Skilyrði
sett til vernd-
ar virkri
samkeppni
Samkeppnisráð setti ströng skilyrði fyrir
samruna innanlandsflugs Flugleiða og Flug-
félags Norðurlands í þeim tilgangi að vemda
virka samkeppni í áætlunarflugi innanlands.
Þar hefur sérstaka þýðingu skilyrði um að
hvorki stjómarmenn, starfsmenn, lögmenn
né ráðgjafar Flugleiða megi taka sæti
í stjóm Flugfélags íslands.
SAMKEPPNISRÁÐ sam-
þykkti á fundi sínum á
föstudag í síðustu viku hin
afdrifaríku skilyrði fyrir
samruna Flugfélags Norðurlands hf.
og innanlandsflugs Flugleiða undir
nafni Flugfélags íslands hf. Sett
voru skilyrði um viðskipti Flugleiða
og Flugfélags íslands, afskipti Flug-
leiða af stjórnun Flugfélagsins,
ákvæði í hluthafasamningi, vildar-
kerfi, farseðlaskipti, hlunnindi starfs-
manna, aðstöðu á flugvöllum, áætl-
unarleiðir og ferðatíðni.
Tildrög málsins eru þau að Sam-
keppnisstofnun barst tiikynning
þann 6. febrúar sl. frá Flugleiðum
um samrunann og hófst athugun á
málinu þann 17. febrúar, Frumnið-
urstöður voru kynntar þann 21. mars
sl. og kom þar fram það mat sam-
keppnisyfirvalda að í hluthafasam-
komulagi Flugfélags Norðurlands og
Flugleiða frá 5. febrúar fælist samr-
uni í skilningi samkeppnislaga. Í ljósi
mikillar markaðshlutdeildar hins
sameinaða félags, yfirburðastöðu
Flugleiðasamstæðunnar o.fl. var talið
að samrunninn væri andstæður
markmiði samkeppnislaga og því til-
efni til að grípa til íhlutunar á grund-
velli 18. greinar laganna. Bent var
á að þessi frumniðurstaða gæti
breyst ef athugasemdir og skýringar
málsaðila gæfu tilefni til.
Í 18. grein laganna segir m.a. að
telji Samkeppnisráð að samruni fýr-
irtækja eða yfirtaka fyrirtækis á
öðru fýrirtæki leiði til markaðsyfir-
ráða þess, dragi verulega úr sam-
keppni og sé andstæð markmiði laga
þessara geti ráðið ógilt samruna eða
yfírtöku sem þegar hafi átt sér stað.
Samkeppnisráð geti einnig sett slíkum
samruna eða yfírtöku skilyrði sem
verði að uppfýlla innan tilskilins tíma.
Segjast ekki hafa verið
í beinni samkeppni
Flugleiðir andmæltu eindregið
skilningi samkeppnisyfírvalda og
bentu m.a. á að ekki drægi úr sam-
keppni á markaðnum sem neinu
máli skipti. Flugleiðir og Flugfélag
Norðurlands hefðu ekki staðið í
beinni samkeppni sín í milli nema
að afar takmörkuðu leyti milli
Reykjavíkur og Húsavíkur. Nánast
samtímis þeim samruna sem hér um
ræddi tækju gildi á markaðnum nýj-
ar flugmálareglur Evrópusambands-
ins um innanlandsflug sem leiddu til
algerrar opnunar markaðarins fyrir
evrópsk flugfélög.
Vakin var athygli á því að áætlun-
arflug innanlands hafí átt erfitt upp-
dráttar á undanförnum árum. Tap
hafi verið viðloðandi þennan rekstur
en flugrekstraraðilar hafi bætt sér
það upp með innbyrðis „niðurgreiðsl-
um“ úr öðrum rekstrarþáttum, svo
sem leiguflugi og millilandaflugi.
Með hinu nýja fyrirkomulagi verði
komið í veg fyrir að innanlandsflugið
yrði greitt niður með tekjum af milli-
landaflugi Flugleiða hf. Auk þess að
gera markaðinn gagnsærri ætti það
að hafa verulega jákvæð áhrif á sam-
keppni.
Ennfremur bentu Flugleiðir á að
helsti keppinautur flugsins væri bif-
reiðar, annarsvegar einkabifreiðar
og hins vegar vöruflutningabifreiðar.
Vegakerfið ætti eftir að batna til
muna t.d. vegna einstakra fram-
kvæmda eins og Hvalfjarðarganga
og brúunar Gilsfjarðar.
Nauðsynlegt að vernda
virka samkeppni
í greinargerð Samkeppnisráðs er
bent á að samanlögð markaðshlut-
deild innanlandsdeildar Flugleiða og
FN sé 90% ef miðað sé við tekjur
af áætlunarflugi og rúm 90% ef mið-
að sé við fjölda farþega í áætlun-
arflugi. Fyrirtæki með
slíka markaðshlutdeild hafi
óumdeilanlega markaðs-
yfirráð. Með samrunanum
fækki þeim keppinautum
sem verið hafi á markaðn-
um og því sé hætta á að verulega
dragi úr virkri samkeppni í áætlunar-
flugi innanlands.
„Þegar horft er til afnáms sérleyfa
verður að líta svo á að samruninn
hafi það í för með sér að frekari lík-
ur séu á því að áætlunarflug verði
enn meiri fákeppnismarkaður en ella
hefði orðið. Leiða má að því rök að
í slíkri markaðsgerð muni FÍ verða
leiðandi í verðlagningu og önnur
flugfélög muni fylgja þeirri verðlagn-
ingu í stað þess að stunda verðsam-
keppni.“
Þá segir ennfremur að samruninn
hafi í för með sér samkeppnisleg
áhrif sem að öllu jöfnu myndu kalla
á ógildingu. „Samkeppnisráð telur
hins vegar að aðstæður á markaðn-
um fyrir innanlandsflug séu með
þeim hætti að unnt sé með setningu
skilyrða að draga verulega úr þeim
samkeppnishömlum sem af samrun-
anum stafa og auðvelda aðgang
nýrra aðila að markaðnum. Því sé
ekki nauðsynlegt að grípa til ógild-
ingar í máli þessu.“
Þá segir: „Nauðsynlegt er að setja
samruna FN og innanlandsdeildar
Flugleiða margþætt skilyrði í þvf
skyni að vernda virka samkeppni í
áætlunarflugi innanlands og gera
nýjum aðilum kleift að komast inn á
markaðinn. Þannig verður m.a. að
tryggja stjórnunarlegt sjálfstæði FÍ
og sjá til þess að yfirburðastaða Flug-
leiðasamstæðunnar sé ekki nýtt til
þess að raska samkeppni.“
Stjórnarmenn mega ekki
vera háðir Flugleiðum
Samkeppnisráð setti það skilyrði
fyrir samrunanum að öll viðskipti
milli Flugleiða og Flugfélags íslands
skuli vera eins og um viðskipti milli
óskyldra aðila væri að ræða. Skal
t.d. leigugjald eða söluverð
flugvéla sem Flugfélag ís-
lands greiðir Flugleiðum
ekki vera undir markaðs-
verði þannig að um niður-
greiðslur sé að ræða.
Þá var í öðru lagi sett ítarlegt
skilyrði varðandi stjórnun félagsins.
Stjórnarmenn eða starfsmenn Flug-
leiða og dótturfélaga þess, annarra
en Flugfélags íslands, eða þeir sem
í störfum sínum eru háðir Flugleið-
um, skulu ekki sitja í stjórn Flugfé-
lags íslands. Lögmenn Flugleiða eða
þeir sem sinna reglubundið hags-
munagæslu 'og/eða lögfræðilegum
ráðgjafarstörfum fyrir félagið og
endurskoðendur þess, þ.e. þeir sem
fást við endurskoðun reikningsskila
félagsins og annarra fjárhagsupplýs-
inga, auk þeirra sem veita félaginu
reglubundið ráðgjöf á þessu sviði,
teljast verulega háðir félaginu.
Stjórnarmenn eða starfsmenn fé-
laga, annarra en Flugfélags íslands,
sem Flugleiðir eiga meira en 1%
beina eign eða 10% óbeina eign í,
svo og stjórnarmenn og starfsmenn
félaga sem eiga meira en 1% beina
eign eða 10% óbeina eign í Flugleið-
um skulu ekki sitja í stjórn Flugfé-
lags íslands.
Sé um stjórnunartengsl að ræða á
milli viðkomandi fyrirtækja skulu
stjórnarmenn og starfsmenn félaga
sem Flugleiðir eiga meira en 1%
óbeina eign í, svo og stjórnarmenn
og starfsmenn félaga sem eiga meira
en 1% óbeina eign í Flugleiðum ekki
sitja í stjórn Flugfélags íslands.
Ekki má skuldbinda
hluthafa
í þriðja lagi var það skilyrði sett
að felld verði úr hluthafasamningi
grein sem skuldbindur hluthafa til
að beina viðskiptum sínum til Flug-
félagsins á gildistíma samningsins,
þegar um er að ræða verkefni á
starfssviði félagsins enda sé verð og
þjónusta sambærileg og hjá öðrum
aðilum. Samskonar skuldbinding átti
að gilda um verkefni er ___________
Flugfélagið vísar til ann- Bifr<
arra flugrekenda, en þar . . ..
eiga Flugleiðir að hafa for- e
gang, enda sé um sam- naut
keppnishæf verð að ræða. “
Þá setur Samkeppnisráð það skil-
yrði að felld verði úr hluthafasamn-
ingi grein um að Flugfélaginu sé ekki
heimilt að hefja flug til nýrra áfanga-
staða i áætlunarflugi með farþega,
vörur og póst nema ákvörðun verði
tekin um það í stjórn Flugfélags Norð-
urlands og að minnsta kosti fjórir
stjórnarmenn greiði því atkvæði.
Markaðshlut-
deild yrði
rúmlega 90%