Morgunblaðið - 12.04.1997, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 12. APRÍL 1997
MINIUINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
EYJOLFUR
ÁGÚSTSSON
4- Eyjólfur Ág-
* ústsson, bóndi í
Hvammi á Landi,
var fæddur í
Hvammi 9. janúar
1918. Hann lést á
Hellu 30. mars síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru Ágúst
Kristinn Eyjólfs-
son, bóndi og kenn-
ari í Hvammi, og
kona hans Sigur-
laug Eyjólfsdóttir,
húsfreyja. Systkini
Eyjólfs eru Þórður,
verslunarmaður í
Reylyavík, f. 5.3. 1920, d. 14.5.
1990, Eyjólfur Karl, arkitekt í
Svíþjóð, f. 1.9. 1922, Guðbjörg,
verslunarmaður í Bandarikjun-
um, f. 5.12. 1924, Sæmundur,
verslunarmaður á Hellu, f. 5.4.
1930. Kona Eyjólfs er Guðrún
Sigríður Kristinsdóttir, hús-
móðir í Hvammi, f. 9.12. 1921
í Skarði, dóttir hjónanna Krist-
ins Guðnasonar, hreppstjóra í
Skarði, og Sigríðar Einarsdótt-
ur, ljósmóður. Börn Eyjólfs og
Guðrúnar Sigríðar eru: 1)
Kristinn, bifreiðastjóri á Hellu,
f. 24.2. 1942, d. 13.11. 1996.
Kona hans er Anna Magnús-
dóttir tónlistarkennari á Hellu.
2) Katrín, póstfulltrúi í Reykja-
vík, f. 19.9. 1943,
maki Már Jónsson,
pípulagningameist-
ari í Reykjavík. 3)
Ágúst Sigurvin,
málarameistari í
Svíþjóð, f. 5.6.
1945, d. 7.12. 1996,
maki Ástríður Erla
Stefánsdóttir,
saumakona í Sví-
þjóð. 4) Ævar
Pálmi, lögreglu-
þjónn í Reykjavík,
f. 21.8. 1946, maki
Kolbrún Sveins-
dóttir, verslun-
armaður í Reykjavík, f. 10.7.
1948. Knútur, strætisvagna-
stjóri í Reykjavík, f. 7.1. 1949,
maki Edda Halldórsdóttir, f.
11.6. 1967. 5) Selma Huld,
sjúkraliði í Brussel, f. 25.7.
1961, maki Jóhann Guðmunds-
son, skrifstofustjóri í Brussel,
f. 19.6.1958. Eyjólfur var bóndi
I Hvammi í 55 ár, sat i sýslu-
nefnd Rangárvallasýslu og
jarðanefnd, var leiðsögumaður
inn í Veiðivötn og á Land-
mannaafrétt, refaskytta Land-
og Holtamanna og baðstjóri
sveitar sinnar.
Útför Eyjólfs verður gerð frá
Skarðskirkju í Landsveit í dag
og hefst athöfnin klukkan 14.
Enn eitt áfallið hellist yfir
Hvammsfjölskylduna. Þegar Eyjólf-
ur Pétur sonur minn kom í hesthús-
ið til okkar pabba síns á páskadag
og sagði okkur lát afa síns, fannst
mér öllu lokið. Hetjan mín og góður
vinur var fallinn. Þessi stóri og
sterki maður, sem ég hélt að mundi
lifa í mörg ár enn. En hann var
orðinn þreyttur og slitinn og var í
mikilli sorg. Fyrir áramótin létust
með stuttu millibili synir hans, þeir
Kristinn og Ágúst. Það var mikið
áfall fyrir alla. Menn á besta aldri.
En hann var farinn að tala um
hækkandi sól og vorverkin við
Ævar son minn sem var í sveit hjá
afa sínum og ömmu undanfarin ár.
Eyvi, eins og ég kallaði hann, var
tengdafaðir minn í 30 ár. Hann var
mér alltaf góður og hlýr. Það var
gott að leita til hans með góð ráð.
Það var stutt í grínið hjá honum,
þó hann væri oft þreyttur og önnum
kafinn. Dugnaðurinn og harkan var
ótrúleg. Enda ætlaðist hann til þess
að aðrir ynnu vel. Við Pálmi höfum
alltaf verið mikið í Hvammi og
strákarnir okkar Eyjólfur og Ævar
verið í sveit frá því þeir voru smá-
peð. Systir þeirra, Sólveig, sótti líka
mikið í Hvamm og kom oft. Fal-
legri staður er ekki til á íslandi en
Hvammur, fínnst okkur. En það er
erfitt að koma þangað núna. Enginn
Eyvi. Það vantar svo mikið. Og ég
veit að margir sakna hans, því að
hann var vinsæll maður. Margir
hafa komið að Hvammi í gegnum
árin og vel tekið á móti gestum,
því Dúna og Eyvi hafa alltaf verið
mjög gestrisin. Þá hafa málin verið
rædd fram og til baka og ekkert
verið að spá í hvað klukkan væri.
En alltaf var farið upp snemma á
morgnana því skepnurnar gengu
ávallt fyrir hjá honum tengdaföður
mínum.
En nú er hann farinn. Og ég trúi
að hann sé kominn í faðm sona
sinna og annarra ættingja og líði
vel. En ég sakna hans mikið og svo
gera fleiri í kringum mig.
Elsku Dúna mín, Guð gefi þér
styrk í þinni miklu sorg. Lífið hefur
verið þér mjög erfitt undanfarið.
En ég veit að fjölskylda og vinir
hjálpa þér og styðja þig.
Ég kveð elskulegan tengdaföður
minn og þakka honum allt.
Hvíl í friði.
Þig faðmi liðinn friður Guðs,
og fái verðug laun.
Þitt góða hjarta, glaða lund
og göfugmennska í raun.
Vér kveðjum þig með þungri sorg,
og þessi liðnu ár
með ótal stundum ijóss og lífs
oss lýsa gegnum tár.
(Jón Trausti.)
Kveðja,
Kolbrún (Kollý).
Genginn er vænn maður, sveitar-
höfðingi og búhöldur á einni fræg-
ustu jörð Rangárþings. Eyjólfur
Ágústsson, bóndi, að Hvammi, Land-
sveit, andaðist á páskadag 30. mars
1997. Hann var fæddur 9. janúar
1918 og náði því hátt á áttræðisald-
ur en var orðinn langþreyttur af
mikilli vinnu við jörð sína, í reynd
sem einyrki með konu sinni Guðrúnu
Sigríði Kristinsdóttur, Dúnu, frá
Skarði. Þau urðu fyrir miklu áfalli
sl. haust og vetur við missi tveggja
sona, er voru á besta aldri.
Hjónin röktu bæði ættir til stór-
menna í Landsveit. Afí Eyjólfs í
föðurætt var Eyjólfur Guðmunds-
son, bóndi að Hvammi, hann var
uppi frá 1857 til 1940. Hann var
m.a. þekktur fyrir að hemja sandfok
í Landsveit er ógnaði byggðinni
seint á síðustu öld. Dúna, kona
Eyjólfs Ágústssonar, var dóttir
landsfrægs manns, Kristins Guðna-
sonar frá Skarði í Landsveit. Jarð-
imar Skarð og Hvammur standa
hvor gegnt annarri, Skarð austan
og Hvammur vestan Skarðsfjalls.
Engin byggð er norður úr á austur-
bakka Þjórsár, eftir að Skarfanes
og Yijar fóru í eyði um eða eftir
sl. aldamót. Heimilin að Skarði og
Hvammi voru orðlögð fyrir gestrisni
og myndarskap og Skarð hefur á
seinni árum verið talið með stærstu
búum á íslandi, setið af bróður
Dúnu, Guðna, og syni hans Kristni.
Kristinn eldri var m.a. frægur
fyrir leiðsögn fyrir ferðamenn um
fjallabaksleiðir. Við suðurþilið á
bænum norðan kirkjunnar að Skarði
lá þjóðleiðin vestur og austur í
Skaftafellssýslur og ennfremur norð-
ur á Sprengisand. Hafnleysi á Suður-
landi, Skaftáreldar, Kötluhlaup o.fl.
leiddi til mikillar umferðar fram hjá
Skarði og ennfremur um vöðin á
Þjórsá í Hvammslandi fyrr á öldum
og fram á þá tuttugustu.
Páll Eggert Ólason lýsir Eyjólfi
eldra sem orðlögðum búforki og
fyrirhyggjumanni, mikils metnum
og trúnaðarmanni hreppsins í öllum
greinum, inn á við og út á við, einn-
ig um verslunarmál, vörukaup og
kaupfélög. Ekki er vitað um tengsl
við fjölskyldu mína. Þó er til í vörslu
minni mynd tekin um eða eftir 1930
við suðurvegg Hvammsheimilisins
af Eyjólfí eldra og Tryggva Þór-
hallssyni, sem þá var forsætisráð-
herra. Er hér giskað á að myndin
sé tekin fyrir þingrofskosningarnar
1931, þar sem ráðherrann sé að
leita liðsinnis Eyjólfs. Það var Björn
Jónsson ráðherra, sem gaf Eyjólfí
tignarheitið landshöfðingi.
Lýsingu Páls Eggerts mætti og
hafa um Eyjólf hinn yngri, sem rak
sitt stóra bú á Hvammi af miklum
myndarskap um áratugi. Hann var
áræðinn í búskap og úrræðagóður
að mæta nýjum þörfum. Samhliða
mjólkurframleiðslu og fjárbúskap
tók hann snemma upp mikla naut-
griparækt og fylgdist glöggt með
því sem var að gerast t.d. á Gunn-
arsholti og fékk hann eftir mínu
minni þaðan Galloway-kálfa. Nógir
voru hagarnir fyrir stórar hjarðir
nautgripa. Var Eyjólfur líka með
girta haga langleiðis norður að
Þjófafossi í Þjórsá austur af Lamb-
haga, gegnt Ásólfsstöðum. Hann
felldi niður mjólkurframleiðslu
tímanlega. Hann þurfti að ráða við
búskapinn einn með konu sinni, en
heyskapinn réð hann við með ungl-
ingum og nægum vélakosti. Barna-
börnin hópuðust að afa sínum, sem
var einstaklega barngóður og natinn
að ala þau upp og segja þeim til.
Ber hér sérstaklega að geta tveggja
sona Pálma, sonar Eyjólfs, er studdu
manna best við afa sinn síðustu
árin. Eyjólfur gerði miklar kröfur
til vélakosts og bifreiða og valdi
alltaf það besta sem kostur var á.
Mikil og góð tengsl voru við Ingvar
Helgason í þessu sambandi í stóru
og smáu. Má hér til gamans geta
andahóps Ingvars, sem jafnan var
fluttur austur að Hvammi til vetr-
ardvalar og jafnframt að Eyjólfur
var alltaf með nýjustu gerðir af
stæðilegustu bflum Nissanumboðs-
ins. Sá er þetta ritar fylgdist oft
með daglegri vinnu Eyjólfs. Fóðrun
nautgripa heima við, að glíma við
heyrúllur og saga í sundur með rosa-
legum rafknúnum skærum, að gefa
hey og að ræsa gamlan vörubil til
að fara til kartöflubænda niðri í
Landeyjum til að sækja fóður fyrir
nautgripina. Eitthvert eftirlit og
gjöf var til kýrhjarða og kálfa út á
heiði, flutningur á afurðum o.fl. svo
nefnd séu nokkur af haustverkum.
Eyjólfur réðst í það fyrir mörgum
árum að láta bora eftir heitu vatni
vestur í heiðinni á líkum slóðum og
Eyjólfur eldri hafði staðið fyrir án
árangurs, þar sem ekki var borað
nógu djúpt. Frægur norskur verk-
fræðingur hafði verið í ráðum með
Eyjólfi eldra. Þetta var Sætersmoen,
er undirbjó virkjun Þjórsár um 1912
m.a. fyrir Títanfélagið. Eyjólfur var
sannfærður um að heitt vatn væri
þarna að finna ef nógu djúpt yrði
borað. Reyndist þetta vera . Fékkst
þarna vel heitt vatn, nægilegt fyrir
búið og hugsanlega fleiri býli ef
með þarf. Allt þetta gerði Eyjólfur
fyrir eigin reikning að öllu leyti.
Næst réðst hann í að koma upp
nýrra og meira gistirými fyrir að-
komumenn. Keypti hann vinnuhús
af Landsvirkjun er notað hafði verið
við virkjanir. Þetta er mjög vinsælt
hús er kallast Hallandi með tveimur
herbergjum fyrir fjóra gesti og við
hlið hússins var settur upp stór
hitapottur sem alltaf var til reiðu,
gestum og ekki síður hjónunum
sjálfum ómetanlegur, bæði orðin
slæm af gigt.
Útivist og ferðamennska uppi á
hálendinu var Eyjólfi mjög að skapi.
Hann og Knútur sonur hans voru
um árabil grenjaskyttur héraðsins.
Átti Eyjólfur mikið og gott safn
skotvopna. Árlega efndu Eyjólfur
og Axel Kristjánsson, lögfræðingur,
aðalsamheiji hans í útivist, til leið-
angra á hreindýraslóðir á Brúár-
öræfum norðan Vatnajökuls. Knút-
ur Eyjólfsson tók og þátt í nokkrum
þessara ferða. Seinustu árin var
farið yfir Sprengisand niður í byggð
og austur og síðan sunnan jökla til
baka, oftast með góðan feng. Eyj-
ólfí lá alltaf á að koma aftur heim,
bæði af þrá og nauðsyn. Þannig
komust hjónin lítið í frí, eins og öll
bændahjón þekkja. Rétt mun munað
að þau fóru mest í tvær utanfarir
með bændum. Fyrir tæpum tveimur
árum heimsóttu þau Selmu dóttur
sína í Brussel en hún býr þar með
manni sínum og bömum.
Kynni mín og félaga við Eyjólf,
Dúnu og fjölskyldu hófust árið
1965. Spila- og skólafélagar, þ.m.
Guðjón Guðnason, læknir, er tekið
hafði á móti sumum barnabömum
fjölskyldunnar, og Ólafur Ólafsson,
lögfræðingur, á skrifstofu Alþingis
um árabil, kvæntur Elsu Einarsdótt-
ur, en Eyjólfur og Elsa voru bræðra-
börn, tóku upp samband við Eyjólf
til að útvega okkur fyrstu veiðileyf-
in sem veitt vom almenningi í Veiði-
vötnum innan Tungnár. Varð Ey-
jólfur fararstjóri okkar inneftir. Lá
leiðin yfir Tungná á Haldi, á kláfn-
um sem þar er enn, settur upp til
fjárflutninga yfír ána. Þá var komið
í Sultartanga og leiðin greið upp á
Búðarháls. Síðan yfir gömlu brúna
á Köldukvísl og farið norðan Þóris-
vatns að Tjaldvatni. Á öðmm degi
var haldið að Hófsvaði og var Guð-
mundur Jónasson, bflstjóri okkar,
þá í essinu sínu við að galdra okkur
heillega yfir Tungná. Síðan var far-
ið í Landmannalaugar. Loks var
haldið niður að Hvammi yfír Sölva-
hraun, sem þá var enn í blóma og
tók við mikil veisla sem hjónin
bjuggu okkur við endurkomu til
byggðar.
Upp úr þessu fórum við félagarn-
ir reglulega í heimsóknir að
Hvammi, einkanlega á haustin til
ijúpna- og gæsaveiða. Framan af
gistum við á stofugólfunum á
Hvammi og síðan í Hallanda eftir
að sú góða stofnun kom til. Var það
fyrst og fremst undirritaður sem
gerðist staðbundinn gestur hvert
haust. Eyjólfur skapaði okkur að-
stöðu til veiða og ekki síst að njóta
hinnar stórkostlegu náttúru sem er
í Hvammslandi, við Þjórsá og inni
á afrétt. Við félagamir höfum notið
frábærrar risnu og gistivináttu
Hvammshjónanna í meira en þijátíu
ár. Aldrei var hægt að hagga við
Eyjólfí til að heimsækja undirritað-
an hér í Reykjavík. Eyjólfur var
alltaf á hraðferð aftur austur til síns
heima og stoppaði varla nótt í bæn-
um. Það eina sem ég gat gert fyrir
Eyjólf og Dúnu var að drífa þau
austur í Holtsdal á Síðu, oftast aðra
leiðina yfir Fjallabak. Gaman var
að fara með Eyjólfi á bæina þar
eystra og honum ávallt tekið þar
vel. Voru þar gamlir kunningjar frá
þeim tíma er Eyjólfur var langtím-
um á Síðunni við kaup á ósýktu fé,
eftir að mæðiveikinni slotaði.
Mjög erfiður tími hefur verið hjá
hjónunum eftir fráfall sonanna
tveggja. Dúna mun lengi hafa gert
sér vonir um að þau mundu saman
leggja niður búskap tímanlega. Það
varð ekki, kannski sakir úthalds og
metnaðar Eyjólfs. Líklega fór hann
eins og hann hafði óskað, að vera
með búið þar til yfir lyki. Hann var
dulur á eigin hag, samt tilfinninga-
ríkur og hlýr. Hann sýndi mér jafn-
an sérstaka hlýju við brottför. Það
var gamla lagið í sveitinni þegar
heimilisvinir fóru burt að reka þeim
rembingskoss að skilnaði. Þennan
sið höfðu þau bæði við mig sem
mér þótti vænt um.
Sjálfur og fyrir hönd félaganna
sem flestallir eru enn á lífi en ekki
lengur færir í Vötnin, vil ég flytja
þakkir okkar fyrir áratuga vináttu,
ástúð, hlýju og gestrisni Eyjólfs,
Dúnu og fjölskyldu þeirra. Við tjáum
Dúnu og fjölskyldunni okkar samúð.
Eyjólfur blessaður hefur loks lagt
árar í bát. Hann var frábær félagi
og fyrirmynd í svo mörgu tilliti. Við
minnumst hans með virðingu, hlýju
og þakklæti.
Björn Tryggvason.
„Nú lítum við á ijöllin." Hann
stóð á tröppunum í Hvammi, hár
og þrekinn, sambland af alþjóðleg-
um sjarmör og norrænum kóngi.
Þetta var uppáhalds frændi hennar
mömmu, - ,jafn góður eins og hann
var fallegur," - hún kunni að orða
mannlýsingarnar, gamla konan.
Hekla hafði gosið í Skjólkvíum og
réttað var inní Sölvahrauni.
Við ókum upp Landsveitina fögru
með hátignina Heklu á aðra hönd
og Gull-Hreppana á hina. Land-
mannaafréttur kom í ljós, þar sem
ég næsta áratug átti eftir að
þramma fjöllin í nafni Eyjólfs. Fyrir
hann voru fyöllin sem aldingarður.
Þangað fór féð á vorin og dragvænt
sótt í réttimar á haustin. Þarna
voru öll veiðivötnin, sem gáfu fjöl-
skyldu okkar björgina um aldir, -
spriklandi urriði og bleikja úr djúp-
bláma bergvatnanna. -
Þarna voru líka óbrigðul jökul-
vötn, sem möluðu þjóðinni gull í
virkjunum, og svo fagrir unaðsreit-
ir, að fímmtíu þúsund manns koma
í Landmannalaugarnar á hveiju ári.
Svo voru líka átökin við óbyggðirn-
ar. Eyjólfur var refaskytta sveit-
arinnar og lá oft úti marga'sólar-
hringa í fjöllunum til þess að hafa
hemil á lágfótu. Stundum brá líka
til beggja vona með smalamennsk-
una. Jökulgilið geymir himinháa
hryggi, sem smalarnir fara uppá
fjöllin, og sagnir em um Eyjólf, þar
sem hann vó upp féð á smalastafn-
um einum úr sjálfheldu.
Eyjólfur var maður víðáttunnar
og óbyggðanna. Mikill veiðimaður,
sem átti jafnan villibráð inni í bæ
af afrétti sínum, sem og hreindýr
af öræfum Austfjarða. Hann elskaði
líka að skemmta sér með glöðu fólki,
en það gekk aldrei útyfir starfíð.
Fjörugastur allra í mannfögnuðum
og gat endalaust rætt pólitík. Mikill
sjálfstæðismaður, en alltaf opinn
fyrir skoðunum annarra.
Öllum þótti vænt um hann, löðuð-
ust að honum, og hann var sjálfkjör-
inn foringi, enda lék honum allt í
hendi, sem hann kom nálægt. Hann
var fróðleiksbrunnur og hefði
ábyggilega orðið doktor f sinni
fræðigrein hefði hann fengið að
læra. Svo stóðu jafnan fínustu bílar
sinnar tegundar á hlaðinu í Hvammi
og jafnvel flugvélar stundum notað-
ar við bústörfin.
Eyjólfur var algjör lífsnautna-
bóndi. Hann elskaði að vera innan
um skepnurnar og hafði eitthvert
sérstakt samband við þær. Margir
höfðu á orði, sem komu í Hvamm,
að aðkoman og staðsetningin væri
eins og á stórum herragarði. Endur
og gæsir vöppuðu spekingslegar á
hlaðinu, innan um hunda og ketti,
kálfa og jafnvel yrðlinga. Yfír bú-
skapnum í Hvammi var sérstakur
ljómi. Grasið spratt á réttum tíma
og heyskapurinn gekk alltaf eins
og í sögu enda tileinkaði Eyjólfur
sér allar nýtanlegar nýjungar fram
undir áttrætt, sem ungur bóndi
væri. Hann lagði sjálfur hitaveitu
heim til sín og jafnvel traktorarnir
voru í einhverju sérstöku stuði í
Hvammi. Svo er þessi yndislegi
skrúðgarður sunnan við húsið, birki-
skógur og aspir með grasflöt og
heitum potti fyrir þá, sem virkilega
vilja láta líða úr sér eða bara spjalla
og endanlega leysa heimsmálin.
Það, sem magnaði sérstaklega
upp yndislegan andblæ Hvamms-
heimilisins, var hversu vel kvæntur
Eyjólfur var. Guðrún Sigríður, -
Dúna, eiginkona hans, var frá
Skarði á Landi, sem hefur verið í
þjóðbraut á íslandi frá landnámi.
Foreldrar hennar, Kristinn hrepp-
stjóri og Sigríður ljósmóðir, voru
einstakir höfðingjar og öðlingar.
Þetta svipmót æskuheimilisins ein-
kenndi allt hennar líf í Hvammi.
Hversu oft hittu gestir og gangandi
ekki Eyjólf úti á hlaði eða úti á
túni með þau orð á vör að fara nú
inní bæ og heilsa uppá konuna, fá
kaffí, hann kæmi rétt bráðum inn.
Eyjólfur heitir í höfuðið á afa sín-
um Eyjólfi Guðmundssyni, oddvita
Landmanna í hálfa öld og sýslu-
nefndarmanni Rangæinga jafn
lengi. Eyvi var líka sýslunefndar-
maður, í anda afa síns, og dáði
hann mjög. Eyjólfur eldri lifði afar
viðburðaríka ævi. Fæddur í
Hvammi, en foreldrar hans skildu,
þegar hann var ungur að árum.
Móðir hans var frá Gunnarsholti,
þar sem hann ólst upp að hluta hjá
móðurbróður sínum. Faðir hans var
frá Eyði-Sandvík í Sandvíkurhreppi,
en bjó seinna að Sólheimum í Gríms-
nesi, þar sem hann stundaði iðn sína,
en hann var orðlagður smiður.
Eyjólfur eldri varð vitni að því á
unglingsárum að Gunnarsholtið
fauk upp og iðagrænir Rangárvell-
irnir voru að breytast í sandauðn.