Morgunblaðið - 24.05.1997, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
UR VERINU
LAUGARDAGUR 24. MAÍ 1997 17
Umhverfisvottun sjávarafurða
Misjafnar undir-
tektir hér á landi
Morgunblaðið/Þorkell
FUNDARGESTIR hlýða á ræðu formanns Félags rælg'u- og hörpudisksframleiðenda.
Arsins 1996 minnst
sem árs verðlækkana
SÉRSTÖK umhverfisvottun
sjávarafurða fær misjafnar undir-
tektir hér á landi. Sjávarnytjaráð
alþjóðlega fyrirtækisins Unilever
og World Wide Fund for Nature,
Marine Stewardship Council, hefur
kynnt starfsemi sína hér lendis að
undanförnu, en það hefur Norræni
laxasjóðurinn, NASF, einnig gert.
Orri Vigfússon, formaður sjóðs-
ins, segir mjög brýnt að hrinda í
framkvæmd áætlun til að kynna
skynsamlega stjómun fiskveiða og
það er hægt að taka undir margt
í verkefnum MSC. Samt séu blikur
á lofti. Kristján Loftsson, forstjóri
Hvals hf., segist ekki sjá þörfina
á vottun með þeim hætti sem Uni-
lever og MSC eru að kynna. Sér
sýnist að ýmsir annmarkar gætu
reynzt á samstarfi við þessa aðila.
Sé ekki þörf á
slíkri vottun
„ÉG SÉ ekki þörfina á vottun
með þeim hætti sem Unilever og
MSC eru að kynna. Mér lízt í það
minnsta ekki á uppbygginguna hjá
þeim og sýnist að ýmsir annmark-
ar gætu reynzt á samstarfi við
þessa aðila,“ segir Kristján Lofts-
son, forstjóri Hvals hf.
„Hvaða þekkingu þykist fyrir-
tæki eins og Unilever hafa fram
yfír aðra á stjómun fískveiða og
sjálfbærri nýtingu auðlinda hafs-
ins. Ætli þeir sér að fara að votta
eitthvað hjá okkur íslendingum,
er það eina sem þeir geta vottað
aðgerðir stjómvalda við stjórnun
fiskveiða við íslandi. Þar með er
„Alþingi götunnar" farið að ráða
málunum. Ætla þeir sér kannski
að votta eitt skip en annað ekki
þó þau stundi bæði veiðar á sömu
slóðinni. Ég sé ekki hvemig þetta
eigi að verða framkvæmanlegt,
nema þeir ætli sér að veita stjóm-
völdum aðhald.
Varfærnar viðmiðanir
Það er vitnað í samþykktir og
reglur alls konar alþjóðastofnana
og síðan ætla þeir sér að túlka
þessar reglur. Hætt er við að sú
túlkun verði ekki okkur í hag.
Þótt þeir séu hér að hæla íslend-
ingum fyrir góða fiskveiðistjómun,
sem reyndar má draga í efa á
ýmsum sviðum, er ég nokkum
veginn samfærður um að viðmið-
anir af þeirra hálfu verði svo var-
fæmar að það verði ekki hægt að
stunda neinar fiskveiðar.
Erfitt að hætta
svona samstarfi
Þá er einnig sú hætta á ferðum,
að verði farið í samstarf með þess-
um aðilum, en það reynist ekki
ganga upp, að í raun verði nær
ómögulegt að draga sig út úr því
aftur. Þá muni þeir ráðast á okkur
fyrir óábygra afstöðu fyrir að
hætta samstarfinu. Ég efast um
að framtíðin feli sér víðtæka vottun
af þessu tagi. Ég hef ekki trú á
því að almenningur í hinum stóra
heimi hafi svo miklar áhyggjur af
nýtingu auðlinda hafsins, að hann
krefjist vottunar sem þessarar,"
segir Kristján Loftsson.
Standa þarf saman um
sérstöðu norðurslóða
„MJÖG brýnt er að hrinda í
framkvæmd áætlun til að kynna
skynsamlega stjórnun fiskveiða og
það er hægt að taka undir margt
í verkefnum MSC. Samt em blikur
á lofti. Ýmis samtök umhverfis-
verndarmanna hafa að ástæðu-
lausu svert ímynd fiskveiða í Norð-
urhöfum með því að höfða til til-
finninga en ekki skynsemi í áróðri
sínum. Það er auðvelt að benda
Orri Kristján
Vigfússon Loftsson
fólki á hval í Norðurhöfum sem
tákn óspilltrar náttúru, ekki sízt
því fólki sem hefur mengað um-
hverfi sitt hvað mest með lifnaðar-
háttum sínum á iðnvæddri öld,“
segir Orri Vigfússon, formaður
Norræna laxasjóðsins, sem beitir
sér fyrir vottun um gæði og ábyrga
fískveiðistjómun á fiskafurðir af
norðurlsóðum.
„Vandamálið, eins og það snýr
að okkur sem búum hér á norður-
slóðum er að ekki er hægt að skipta
viðskiptavinum okkar á erlendum
mörkuðum í vel upplýsta og illa
upplýsta viðskiptavini. Ekki ber að
líta á umhverfísviðskipti sem ógn-
un, heldur eru hér þvert á móti
tækifæri til markaðssóknar og
ávinningurinn mikill ef rétt er hald-
ið á málum.
Gleymum innbyrðis erjum
Hugmyndir mínar eru að íslend-
ingar gleymi innbyrðis eijum eitt
augnablik og standi saman að bar-
áttu fyrir sérstöðu norðurslóða.
Umhverfismál setja í síauknum
mæli svip sinn á markaðinn og við
eigum að draga fram sérstöðu fisk-
afurða okkar. Við getum tekið
undir margar hugmyndir í MSC
og gert enn betur og við eigum
alls ekki að vera undir sama hatti
og t.d. Norðursjórinn og Eystra-
saltið þar sem ríkir ógnaröld. Sjáv-
arútvegsstefna ESB hefur gjör-
samlega mistekist og eðlilega hafa
stórfyrirtæki á borð við Unilever
af því áhyggjur.
Hærra verð fyrir gæðafisk
Auk þess að leggja áherslu á
sjálfbærar fiskveiðar gefst nú
tækifæri til að kynna strangar
kröfur okkar um gæði og hrein-
læti við veiðar og vinnslu afurð-
anna. Þetta gerum við t.d. með því
að standa að okkar umhverfis-
merki með nágrannalöndunum við
norðurhafið þ.e. Grænlandi, Fær-
eyjum og sennilega Noregi og
Kanada. Fyrir Unilever er um að
ræða að tryggja sér gott hráefni
og hagnaðarvon til lengri tíma.
Fyrir gæðafísk verða þeir að greiða
hærra verð. Með þannig sérstöðu
á iðnaðurinn, stjómvöld og hóg-
værir umhverfisvemdarsinnar að
standa saman, vinna að metnaðar-
fullum umhverfisáætlunum, hafa
forystuhlutverk í stjómun físk-
veiða og efla skilning alþjóðasam-
félagsins á því hvemig lifa á í sátt
og samlyndi við umhverfið.
Verður að kynna málefni
norðurslóða betur
Við sem vinnum að umhverfis-
málum verðum að kynna betur
málefni norðurslóða. Því miður
skortir alþjóðlegan skilning á stað-
reyndum. Fólk suður í Evrópu,
austur í heimi, vestur í álfu veit
ekki hvað skilur á milli feigs og
ófeigs í lifnaðarháttum okkar. Það
hefur einungis óljósar hugmyndir
um lífshætti manna á norðurhveli,
veit einungis að þar er ís og norður-
ljós þar synda hvalir og selur sólar
sig á jaka. Þetta era falleg dýr sem
ekki má deyða," segir Orri Vigfús-
son.
AFURÐAVERÐ á skelflettri rækju
lækkaði um 18,52% á síðasta ári
samkvæmt útreikningum Þjóðhags-
stofnunar. Miðað við 23.000 tonna
ársframleiðslu hefur rækjuvinnslan
í landinu því orðið af um 4,3 millj-
örðum króna vegna verðlækkan-
anna. Sjávarútvegsráðherra segir
að þrátt fyrir erfiðleika rækjuiðnað-
arins, sé hann um margt fyrirmynd
þess hvemig aðrar greinar sjávarút-
vegsins geti aðlagað sig að breytt-
um efnahagsaðstæðum. Þetta kom
fram á aðalfundi Félags rækju- og
hörpudisksframleiðenda sem hald-
inn var í gær.
Alls veiddu íslendingar um
88.638 tonn af rækju á síðasta ári,
sem er um 5.000 tonna meiri afli
en árið áður. Alls voru flutt út um
23.500 tonn af rækjuafurðum í
fyrra, sem er mesti útfjutningur á
einu ári frá upphafi. Útflutnings-
verðmæti rækjunnar var á síðasta
ári rúmir 15,9 milljarðar króna, eða
um 17,2% af heildarútflutnings-
verðmæti sjávarafurða á árinu. Það
er um 550 milljóna króna aukning
frá árinu 1995.
Hráefnisverð
oft óraunhæft
Láms Ægir Guðmundsson, for-
maður Félags rækju- og hörpu-
disksframleiðenda, sagði á fund-
inum að ekki væri auðvelt að finna
skýringar á þeim gríðarlegu verð-
sveiflum sem ættu sér stað á rækju-
markaðnum. Hann sagði ekki hægt
að fullyrða að botninum væri enn
náð. Hann gagnrýndi rækjufram-
leiðendur fyrir að kaupa hráefni á
svo háu verði að úr því verði ekki
unnið nema með tapi. Því miður
væri það svo að alltaf væri einhver
framleiðandi innan greinarinnar
sem beinlínis tæki forystu í óraun-
hæfum yfírboðum á hráefni sem
neyddu aðra til að hegða sér óskyn-
samlega með tilheyrandi afleiðing-
um fyrir einstök fyrirtæki og grein-
ina í heild. „Þegar verð á rækju er
orðið hærra en neytendum finnst
eðlilegt, hætta þeir að kaupa og
þá lækkar verðið hratt og ánægja
góðrar afkomu í háu verði er á ör-
skammri stund horfin bak við dimm
ský, því reynslan kennir okkur að
slæmi tíminn stendur lengur en sá
góði,“ sagði Lárus.
Láms benti einnig á að framboð
og gæði heitsjávarrækju hefðu auk-
ist verulega og framboð kaldsjávar-
rælq'u væri nú ekki nema um
10-12% af heildarframboði á rækju.
Þá minnti hann á að rækjuframleið-
endur hefðu til þessa verið n\jög
hráefnislega sinnaðir og þyrftu í
auknum mæli að komast nær neyt-
Aðalfundur
Félags rækju-
og hörpudisks-
framleiðenda
andanum með því að skapa verð-
mætari vöm. „Rækja er einnig mjög
verðteygin vara og margt getur
komið í hennar stað. Til dæmis er
hún mikið notuð í allskonar forrétti
en þar keppir hún við til dæmis lax
en oft er mikið framboð af laxi á
lágu verði.“
Samstaða í baráttunni
gegn verðlækkunum
Láms hvatti sölufyrirtækin til að
standa saman í baráttunni gegn
verðlækkunum og þá söluaðila sem
selja nánast alla rækju og hörpu-
disksframleiðslu hérlendis að hafa
með sér fasta fundi og fara sameig-
inlega yfír stöðu mála. Taldi hann
að aðeins þyrfti fmmkvæði einhvers
söluaðilans hér á landi til að koma
á slíku samstarfi. Ennfremur benti
Láms á hvort ekki væri jafnframt
hægt að koma á meira og nánara
sambandi við helstu seljendur í
Noregi og Grænlandi með það fyrir
augum að hafa betri stjóm á verð-
þróuninni. Þar gæti Félag rækju-
og hörpudisksframleiðenda dregið
vagninn enn frekar én gert hefur
verið.
Rækjuiðnaðurinn gott dæmi
um breytingar í efnahagslífi
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegs-
ráðherra, sagði í ávarpi sínu á fund-
inum að miklar breytingar hefðu
orðið í íslenskum sjávarútvegi á síð-
ustu ámm. Sagði hann Félag
rækju- og hörpudisksframleiðenda
vera gott dæmi um breytingar og
framfarir síðustu ára. Benti hann á
að kreppan í rækjuiðnaðinum fyrir
sex árum hefði lent á tímapunkti í
umskiptum íslensks efnahagslífs,
horfið hafi verið frá miðstýringu
og opinberam afskiptum í sjávarút-
vegi en í stað þess byggt á markaðs-
lögmálum. í því sambandi gerði
ráðherrann stöðu bolfískvinnslunn-
ar í landinu að umtalsefni. Sagði
hann að þrátt fyrir ýmis áföll byggi
íslenskur sjávarútvegur við nokkuð
góða afkomu þegar á heildina væri
litið. Hefðbundin botnfiskvinnsla
væri hinsvegar rekin með vemleg-
um halla. Þar þyrfti að leggja
áherslu á hin almennu markmið í
efnahagsmálum sem byggt hafi
verið á síðustu ár.
Breytingar verið til góðs
„Bent hefur verið á að í rækju-
vinnslu og í vinnslu uppsjávarfíska
hafí orðið miklar breytingar. Fyrir-
tækin sjálf hafa endurskipulagt
vinnsluna, tæknivæðst og náð
þannig meiri árangri og meiri fram-
leiðni. Á þessum sviðum hafa menn
á undanfömum áram, á grundvelli
þeirrar almennu efnahagsstefnu
sem mörkuð hefur verið, náð gífur-
lega miklum árangri. Ég er sann-
færður um að miðað við það verðlag
sem rækjuiðnaðurinn stendur
frammi fyrir í dag, stæði hann í
öðmm sporam ef þessi framleiðni-
aukning hefði ekki átt sér stað,“
sagði Þorsteinn og benti á að slíkt
hið sama þyrfti einnig að eiga sér
stað á öðmm sviðum fiskvinnslu.
Horfa þyrfti á skipulagsbreytingar,
ná niður kostnaði og ná fram betri
nýtingu fjárfestinga. Sagði hann
rækjuiðnaðinn um margt fyrirmynd
þess hvernig til hefði tekist með
tilliti til þessara þátta.