Morgunblaðið - 04.06.1997, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ 1997
LISTIR
MORGUNBLA.ÐIÐ
Dynjandi lófatak einnar handar
Bandaríski ríthöfundurínn J.D. Salinger
hefur nú heimilað útgáfu á bók eftir sig,
eftir 32 ára hlé. Geir Svansson kynnti
sér sérkennilega forsögu þessa víðlesna
en umdeilda rithöfundar.
NÝLEG skopteikning úr bandaríska tímaritinu Esquire sem á
að sýna J.D. Salinger borða fábreytilegan uppáhaldsmat sinn.
ÞAÐ varð uppi fótur og fit í banda-
rísku bókmenntaumhverfi í lok síð-
asta árs þegar orðrómur komst á
kreik um væntanlega útkomu nýrr-
ar bókar eftir J.D. Salinger. (Jú,
hann er á lífi!) Og staðfestingin lét
ekki á sér standa: Útgáfa bókarinn-
ar, sem beðið hafði verið með eftir-
væntingu í áratugi, skyldi bresta á
í febrúar síðastliðnum og með henni
rofin áratuga einangrun dularfulls
rithöfundar. Bókmenntaviðburður
áratugarins! Fyrirframpantanir
tóku þegar að streyma inn og kaf-
færðu jafnvel pantanir á nýjustu
bók metsölutröllsins Michaels
Crichtons. Eitthvað dró úr spenn-
ingi þegar upplýstist að um var að
ræða endurútgáfu á langri smá-
sögu, „Hapworth 16, 1924“, sem
birt var í The New Yorker 1965
en síðan þá, eða í 32 ár, þá hefur
Salinger ekkert látið frá sér fara.
Það hefur svo varla komið Salinger-
fræðingum í opna skjöldu þegar
útgáfu var frestað um mánuð, síðan
annan og, núna fyrir skemmstu,
fram í desember. Fögnuðurinn var
ótímabær: Salinger hafði tekist að
plata alla upp úr skónum, eina ferð-
ina enn.
Vinsæll rithöfundur
Jerome David Salinger (f. 1919)
er einn víðlesnasti og vinsælasti rit-
höfundur Bandaríkjanna. Hann sló
rækilega í gegn með unglinga- og
þroskabókinni, The Catcher in the
Rye, eða Bjargvætturinn í grasinu
eins og hún_ heitir í íslenskri þýð-
ingu Flosa Ólafssonar (AB, 1975).
Bjargvætturinn hefur verið þýddur
á flest tungumál og nýtur enn í dag
mikilla vinsælda, einkum meðal
unglinga. Ófáir íslenskir lesendur
ættu að kannast við gelgjuhremm-
ingar Holdens Caulfields. Færri vita
ef til vill að Salinger er talinn með
betri smásagnahöfundum eftir-
stríðsáranna í Bandaríkjunum.
Það hefði sjálfsagt dugað Saling-
er að skrifa sína einu skáldsögu um
togstreitu ungs manns við sjálfan
sig og umhverfið, tekjulega og hvað
frægðina varðar en hróður rithöf-
undarins hvílir líka á smásögum
sem flestar birtust fyrst í tímaritum
á árunum 1940 - 1965 en síðan í
þremur smásagnasöfnum: Nine
Stories( 1953), Franny and Zooey
(1961) og Raise High the Roof
Beam Carpenters (1963). Það veit
enginn með vissu hvers vegna Sal-
inger lét sig hverfa af sjónarsvið-
inu, svo að segja á hátindi frægðar
sinnar, eftir að „Hapworth 16,
1924“ birtist 1965. Sumir segja
ástæðuna óvægna gagnrýni á allra
síðustu sögunum, aðrir að hann
hafi einfaldlega verið útbrunninn
og enn aðrir segja hann hreinlega
hafa orðið innlyksa í barnalegum
og þrjóskum leik. Menn eiga alltént
bágt með að trúa því, og enn síður
að fyrirgefa, að Salinger vilji ein-
faldlega fá að vera í friði, að innileg-
ur áhugi á zen-búddisma kunni að
hafa haft áhrif á ákvörðun hans,
að frægðin sé honum lítils virði.
Vill ekki vera frægur
Einhverja átyllu verður að finna
því nú á dögum, þegar ekkert ger-
ist nema á skjánum, er nær óhugs-
andi að fólk flýi sviðsljós, frægð
og frama, af sjálfsdáðum: Hver
getur staðist að láta birta við sig
innilegt viðtal í Mannlífi eða Séð
og heyrt!? Og kannski flennimynd
á forsíðu? Hverjar sem ástæðurnar
fyrir einangrun Salingers kunna að
vera, er víst að brotthvarf hans
hefur ýtt undir magnaða goðsögn
um manninn. Nú orðið er hann í
raun frægastur fyrir það að vilja
ekki vera frægur. Og, hvort sem
það var ásetningur eða ekki, er
ekki ólíklegt að hann hafi einmitt
„selt“ út á þessa goðsögn, jafnvel
meira en ef hann hefði tekið þátt
í fjölmiðlaleiknum sem rithöfundum
jafnt og öðrum ber að gera í dag.
Salinger heldur þannig athygl-
inni þrátt fyrir, eða sökum þess,
að hafa ekki gefið út bók í ára-
tugi. Þessi sjálfskipaða og áberandi
fjarvera hefur svo auðvitað orðið
til að hann hefur engan frið fengið.
Bókmenntafræðingar, ævisagnarit-
arar, og blaðamenn hafa keppst við
að ná viðtalinu dýrmæta, lyklinum
að leyndarmálinu Salinger og skrif-
um hans. En Salinger hefur haldið
fast við sinn keip og tekist að veij-
ast öllum ágangi. Engin viðtöl, eng-
ar staðfestar ævisögur, ekkert.
Eina lífsmarkið eru reglubundnar
hótanir lögfræðinga hans þegar ein-
hver gerist of nærgöngull heimilis-
friðhelgi eða höfundarrétti.
Sagan sem nú stendur til að gefa
út, „Hapworth 16, 1924“, er að
forminu til „bréf“ sem persónan
Seymour Glass sendir heim til sín
úr sumarbúðum, sjö ára og ákaf-
lega, ef ekki yfirgengilega, bráð-
þroska. En Seymour þessi, sem
gekk reyndar fyrir ætternisstapa í
fyrstu sögunni sem hann kom fram
í, tilheyrir Glass-fjölskyldunni sem
Salinger hefur skrifað mikið um í
sjálfstæðum en tengdum smásög-
um.
I „Hapworth" og öðrum Glass-
sögum gefst lesendum kostur á að
rýna í brothættan persónuleika
Seymours, bakgrunn hans og hugs-
anlegar ástæður sjálfsmorðsins.
Margir hafa talið Salinger kominn
í öngstræti með sjálfhverfar sögur
um meðlimi Glass-fjölskyldunnar.
Þó ekki séu allir á eitt sáttir um
ágæti „Hapworth 16, 1924“ og
mörgum þyki það undarlegt uppá-
tæki að gefa þessa löngu smásögu
út á bók, mætti kannski hugsa sér
að með endurupptöku á sjálfum
svanasöngnum, sé Salinger að búa
sig (og aðra) undir það að taka upp
þráðinn á nýjan leik. Það er ef til
vill ekki með öllu fráleitt að ímynda
sér að hann hyggist í kjölfarið gefa
út einhveijar þær sögur sem ku
liggja óútgefnar í handraða. Það
yrði óneitanlega gaman ef af yrði
og líklegt að margir kættust, aðdá-
endur jafnt sem gagnrýnendur. En
ef til vill er slík útgáfa of mikil
áhætta og álag fyrir nær áttræðan
rithöfund: samanburður við eldri
sögur, og goðsögnina, væri óumflýj-
anlegur.
Hvað svo sem verður, vonar
maður, a.m.k hálft í hvoru, að Sal-
inger takist, sem áður, að vernda
dýrmætt einkalíf sitt og réttinn til
að hlusta eftir einnar handar lófa-
klappi í zenískri ró.
EIN af grafíkmyndum Ninu Kerola í
listhúsinu Listakoti, Laugavegi 70.
Ávalt og opið
MYNPLIST
Listakot
GRAFÍK
NINA KEROLA
Opið mánudaga til föstudaga kl.
10-18. Laugardaga 10-16. Til 14.
júní. Aðgangur ókeypis.
FINNSKA listakonan Nina Ke-
rola (f. 1965), nam við Björneborgs
Konstskola á árunum 1986-9, en
færði sig yfir til Svíþjóðar að námi
Ioknu, þar sem hún lifir og starfar.
Hún hefur tekið þátt í fjölda sam-
sýninga eftir að námi lauk og hald-
ið 7 einkasýningar frá árinu 1992.
Myndheimurinn sem Kerola vinn-
ur helst útfrá að eigin sögn, „eru
lítil merki, lítil tákn. Þarna er nátt-
úran, fiskarnir og þögn staðanna.
þetta ávala og þetta opna“. Hún
reynir að segja eitthvað sem aðeins
finnst á táknrænu sviði, þar sem
blæbrigði litanna og tónaskalans
skipta miklu máli. Finnst eftirsókn-
arvert að byggja upp myndir sínar
upp líkt og klippimyndir og nota
ljósmyndir sem innlegg í þær.
Myndirnar eiga að lifa, breiða úr
sér, tala saman. Vilja eitthvað
meira. Segir áskorunina og forvitn-
ina vera sköpunarkraft sinn, og að
vinna sín á vettvangi myndlistar
gefi sér aðra og nýja sýn á tímann
og tilveruna.
Þetta er svo alveg rétt því lista-
konan býr yfir dijúgu næmi fyrir
hinu smáa allt um kring og vinnu-
brögð hennar með málmplötuna og
liti einkennast öðru fremur af fínum
grafískum blæbrigðum og opnum
eðlisbundnum stígandi. Á þetta
einkum við er hún vinnur af fingr-
um fram og lætur hugarflugið ráða,
en hins vegar gætir meiri ójafn-
vægi þar sem hún notar ljósmyndir
og klippimyndir og er að mínu
mati áskjön við upplag hennar, þótt
á einn veg færi það út tæknisvið
grafíklistarinnar.
Það er þannig dtjúgur munur á
litaætingunum „Jakten" (2) og
„Flyger í naten" (3) og ætingu-
og ljósmyndagrafíkinni (fotopoly-
mergravyr) nr. 4-9, sem er veik-
asti hluti sýningarinnar að mínu
mati. í fyrrnefndu myndunum og
öðrum slíkum kemur fram heild-
stætt hryn tilbrigða á myndfleti en
í hinar eru opnari og lausari í bygg-
ingu. Auðsæ er samsemd listakon-
unnar með lífinu í hinu smáa í nátt-
úrunni og almenna í hvunndeginum,
sem hún leitast við að lyfta upp í
annað veldi með' brögðum listar,
eins og það heitir. Sú hlið grafíklist-
ar úreldist aldrei.
Bragi Ásgeirsson
Franskur
hönnuður
HÖNNUÐURINN Alain Mikli
kemur til Islands í dag, mið-
vikudag, í tilefni 25 ára af-
mælis gleraugnaverslunarinn-
ar Linsunnar og opnar listsýn-
ingu í Gallerí Borg, þar sem
verða til sýnis á annað hundr-
að umgjarðir sem hann hefur
hannað sl. 20 ár.
Alain Mikli rekur verslanir
um allan heim í eigin nafni en
umgjarðir hans fást í fimm
heimsálfum og 40 löndum. í
kynningu segir að hann hanni
gleraugnaumgjarðir fyrir
heimsþekkta tískuhönnuði og
einnig hefur hann fengist við
að hanna fyrir kvikmyndir, nú
síðast sólgleraugu Glenn Close
í Disney-myndinni 101 dalm-
atíuhundur. Á síðasta ári hóf
hann að hanna og framleiða
handtöskur, en í þær notar
hann sama grunnefni og í gler-
augnaumgjörðunum..
Fimmtudaginn 5., föstudag-
inn 6. og laugardaginn 7. júní
kynnir hann það nýjasta í
hönnun sinni í verslun Lins-
unnar, Aðalstræti 9. í Stöðla-
koti við Bókhlöðustíg verða til
sýnis handtöskur sem hann
hefur hannað.
Sýning á
skúlptúr-
verkum
VORHUGUR, sýning á skúlpt-
úrverkum Þorgerðar Jörund-
ardóttur og Mimi Stallborn,
stendur yfir í húsnæði Kvenna-
listans í Pósthússtræti 7, 3.
hæð.
Hægt er að skoða sýning-
una á þeim tíma sem skrifstof-
an er opin, kl. 13-17, alla
virka daga.
Síðasta
sýningar-
helgi á skart-
gripunum
SÝNINGU á skartgripum eftir
56 norræna gullsmiði í sýning-
arsal Norræna hússins lýkur
nk. sunnudag, 8. júní. Hún er
opin daglega kl. 14-19.
Fulltrúar íslands eru gull-
smiðirnir Katrín Didriksen og
Ófeigur Björnsson. Sýningin
var fyrst í Listiðnaðarsafninu
í Kaupmannahöfn, opnuð í jan-
úar 1996, en síðan hefur leiðin
legið til Noregs, Finnlands,
Svíþjóðar og hingað kom sýn-
ingin frá Alaborg. Héðan fer
hún til Stokkhólms og lýkur í
Berlín.
í tengslum við sýninguna
var gefin út bókin Nordisk
Smykkekunst. Hún er 250 síð-
ur með 162 litljósmyndum og
42 sv/hv. ljósmyndum. 1 bók-
inni eru greinar eftir sérfróða
menn um skartgripalist á
Norðurlöndum, auk þess eru
upplýsingar um listamennina.
Bókin er til sölu í Norræna
húsinu.
Björn R.
Einarsson
á Sóloni
Á GESTAKVÖLDI í Sölvasal
Sólons íslanduss á miðviku-
dagskvöld verður Bjöm R. Ein-
arsson, básúnuleikari, gestur
þeirrar Ólafs Stephensens,
Tómasar R. Einarssonar og
Guðmundar R. Einarssonar.