Morgunblaðið - 04.07.1997, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 4. JÚLÍ. 1997
LISTIR
Stoðir undir íslenska menn-
ingar- og bókmenntaumræðu
Segja má að Skímir og Tímarít Máls og
menningar séu mikilvægar stoðir undir ís-
lenska menningar- og bókmenntaumræðu.
í nýjustu heftum þeirra eru margar forvitni-
legar greinar, meðal annars um þýðingu á
skáldsögu Ólafs Jóhanns Ólafssonar, Fyrir-
gefningu syndanna. Þröstur Helgason
minnist á nokkrar þessara greina en ber
fyrst saman tímaritin tvö.
Morgunblaðið/Þorkell
ÞAÐ sem háir þessum tímaritum ef til vill helst er hvað þau eru
lík, að þau gera út á nokkurn veginn sama lesendahóp og það sem
kannski verra er, greinarnar í þau eru mikið til skrifaðar af sama
fólkinu, segir í greininni um Skírni og Tímarit Máls og menningar.
ÞAÐ er geysilega dýrmætt fyrir ís-
lenskar bókmenntir og menningu að
eiga jafnsterk tímarit og Skírni og
Tímarit Máls og menningar (TMM)
sem sinna þeim málaflokkum. Segja
má að þau séu burðarstoðir undir
íslenska menningar- og bókmennta-
umræðu.
Margar athyglisverðar greinar eru
í nýjustu heftum tímaritanna tveggja
(vorhefti Skímis og 2. hefti ’97 af
TMM) og verður minnst á fáeinar
þeirra hér. En fyrst er ætlunin að
skoða stefnu tímaritanna eilítið,
skoða hvað er líkt með þeim og ólíkt,
hvort eitthvað sé gagnrýnisvert við
þau og hvort eitthvað vanti.
Oflík?
Skírnir, sem er jú elsta útgefna
tímaritið á Norðurlöndum, er auðvit-
að löngu rótgróinn í íslenskri menn-
ingu og hefur sífellt verið að styrkja
stöðu sína, eflast og dafna. Hann
hefur lagt mesta áherslu á umfjöllun
um hérlendar bókmenntir en síðasta
áratug eða svo hefur hann verið að
fikra sig meira inn á önnur svið
menningar- og þjóðfélagsumræð-
unnar. Hefur sú viðleitni styrkt tíma-
ritið mjög mikið, að mínu mati, og
gefið því nýja vídd. Hér er átt við
þátt eins og Skírnismál sem hefur
stækkað síðustu ár í tímaritinu. Að
auki hafa greinar af heimspekilegum
toga verið meira áberandi í tímarit-
inu en áður.
TMM hefur sömuleiðis styrkst á
undanförnum árum. Hlutverk þess
hefur alltaf öðrum þræði verið að
birta nýjan skáldskap, bæði eftir
unga höfunda og eldri og vekja
þannig athygli á því sem er að ger-
ast í íslenskum bókmenntum á hveij-
um tíma. Mörg dæmi eru um að
höfundar, sem síðar hefur kveðið
mjög að, hafi í fyrsta skipti birt
verk eftir sig opinberlega í TMM.
Annað meginhlutverk TMM hefur
verið að fjalla um íslenskar bók-
menntir, einkum samtímabókmennt-
ir; það á það til að mynda sameigin-
legt með Skírni að birta iðulega
vandaða ritdóma um nýjar bækur.
Tímaritið hefur ekki tekið neinum
stakkaskiptum í gegnum tíðina en á
síðustu árum hefur þó sífellt verið
lögð meiri áhersla á að birta greinar
eftir erlenda höfunda (eins og Skírn-
ir hefur raunar einnig gert), einkum
fræðimenn. Hefur þetta óneitanlega
Ijáð tímaritinu meiri dýpt. Friðrik
Rafnsson, ritstjóri, hefur verið eink-
ar duglegur við að þýða greinar
franskra höfunda en það er spurning
hvort ekki mætti leita fanga annars-
staðar í meira mæli.
Munurinn á þessum tveimur tíma-
ritum hefur einkum falist í því að
Skírnir hefur lagt meiri áherslu á
fyrri tíma bókmenntir en TMM.
Einnig birtast fleiri viðamiklar
fræðiritgerðir í Skírni en TMM sem
meira hefur einbeitt sér að almenn-
ari umræðu. Meiri skáldskapur er
birtur í TMM en minna er þar um
sérfræðilegar greinar um menningu
og þjóðfélagsmál en í Skírni.
Það sem háir þessum tímaritum
ef til vill helst er hvað þau eru lík,
að þau gera út á nokkurn veginn
sama lesendahóp og það sem
kannski verra er, greinarnar í þau
eru mikið til skrifaðar af sama fólk-
inu. Kannski er erfitt við að eiga í
báðum.tilfellum; íslenskur markaður
er lítill og því erfitt fyrir menningar-
tímarit að sérhæfa sig mjög mikið
og sömuleiðis er hópur virkra ís-
lenskra fræðimanna á sviði menn-
ingar vafalaust heldur þunnskipað-
ur. Það væri gaman að vita hvort
ritstjórar tímaritanna hefðu velt
þessum hlutum eitthvað fyrir sér.
En vantar eitthvað í þessi tímarit?
Að mínu mati er stærsti galli þeirra
sá að í þau hefur nánast algerlega
vantað greinar um erlendar samtíma-
bókmenntir. íslenskum bókmenntum
(og umræðunni um þær) veitir ekki
af því að vera í meiri samræðum við
erlendar bókmenntir og þá strauma
sem leika um þær og úr því má
bæta með aukinni kynningu og
umfjöllun í fagtímaritum, eins og
þeim sem hér er rætt um, og í fjöl-
miðlum. Þótt eitthvað sé þýtt á ís-
lensku af nýjum erlendum skáldskap
þá er það ekki nema örlítið brot af
því sem er að koma út víðsvegar
um heim og vert er að vita af. Gæti
það ekki verið spennandi efni að fá
innlenda og erlenda rithöfunda,
fræðimenn og gagnrýnendur til þess
að skrifa um það sem er að gerast
á hveijum tíma á meðal einstakra
þjóða? Gæti ekki orðið skemmtileg
og nytsöm samræða úr því?
Höfundarhugtakið á flot
Niðurstöður samanburðargreinar
Jóns Yngva Jóhannssonar á frum-
texta skáldsögu Ólafs Jóhanns Ól-
afssonar, Fyrirgefningu syndanna,
og þýðingar Bernards Scudder á
henni, Absolution, sem gefin var út
af bandaríska stórforlaginu Panthe-
on Books árið 1994, eru athyglis-
verðar og um sumt sláandi. Saman-
burðurinn leiðir í ljós að bókinni
hefur verið breytt talsvert í þýðing-
unni og hafa breytingarnar miðað
að því að laga textann að bandarísku
bókmenntakerfi. Jón Yngvi segir að
breytingamar miði „flestar að því
að steypa söguna í það mót að hún
beri einkenni bandarísks „bestsell-
ers“, stílnum er breytt, framandi
einkenni minnkuð og persónur gerð-
ar kunnuglegri."
Samkvæmt athugun Jóns Yngva
er í raun reynt að gera söguna að
bandarísku bókmenntaverki; þýð-
andans er til að mynda ekki getið á
titilsíðu bókarinnar eins og vaninn
er að gera í þýðingum og þannig
látið Iíta svo út að bókin sé ekki
þýðing heldur frumsamið verk á
ensku. Jón Yngvi segir: „Ólafur Jó-
hann er í fyrsta lagi kynntur sem
innflytjandi sem hefur náð árangri
í Bandaríkjunum, í öðru lagi sem
íslendingur. Það virðist ekki nóg að
gera verkið þannig úr garði að það
verði bandarískum lesanda kunnug-
legt. Jafnframt er gefið í skyn, inn-
an sögunnar sjálfrar og í umgjörð
hennar, að það hafi verið skrifað á
ensku og í Bandaríkjunum. í þessu
þarf alls ekki að felast að það sé
algilt einkenni á bandarískum bók-
menntum að þær séu einsleitar og
kerfíð andvígt framandleika. Það
má hins vegar líta á dæmi Absoluti-
on sem vísbendingu um að það sé
álit þeirra sem standa að útgáfu
bókarinnar, bæði höfundar og útgef-
enda, að eigi bókin að seljast verði
hún að vera bandarísk."
Samanburður þessi vekur vissu-
lega upp ýmsar spurningar. Varpa
má fram spurningum um bandarískt
bókmenntakerfi þar sem smekkur-
inn virðist annar en hér og svo virð-
ist litið á að þýddar bækur geti átt
í erfiðleikum með að seljast. Spyrja
má hvort breytingarnar sem gerðar
hafa verið á sögunni skýri að ein-
hveiju leyti misjafnar viðtökur bók-
anna hér og vestan hafs. Er hægt
að tala um að hér sé um sama verk
að ræða eftir breytingarnar og eru
slíkar breytingar eðlilegar? Og í
beinu framhaldi væri gaman að fá
að vita hver hefur gert þessar breyt-
ingar á verkinu; væntanlega hafa
það verið ritstjórar bandaríska út-
gefandans sem hafa sérþekkingu á
þarlendu bókmenntakerfi. Ef svo er
fer þá höfundarhugtakið ekki á flot?
Eru stafir höfundarnafnsins á titil-
síðu Absolution kannski farnir að
mást burt, eins og raunin varð á um
nafn þýðandans?
íslenskar samtímabókmenntir
í brennidepli
íslenskar samtímabókmenntir fá
mikið rými í vorhefti Skírnis. Fyrst
má nefna tvær greinar um verk Ein-
ars Más Guðmundssonar. Eleonore
M. Guðmundsson fjallar um klofinn
sögumann Engla alheimsins og
Guðni Elísson skrifar yfirlitsgrein
um höfundarverk Einars. Eru niður-
stöður þessara tveggja greina ólíkar
og því forvitnilegt að lesa þær sam-
an. Dagný Kristjánsdóttir fjallar um
endurtekningar í smásögunni „Til-
tekt“ eftir Svövu Jakobsdóttur. Jón
Yngvi Jóhannsson á hér grein um
kynferði og karlmennsku í fjórum
skáldsögum eftir Einar Kárason,
Guðmund Andra Thorsson og Ólaf
Gunnarsson. Einnig má þess geta
að hér birtist andmælaræða Ástráðs
Eysteinssonar um doktorsritgerð
Dagnýjar Kristjánsdóttur, Kona
verður til: Um skáldsögur Ragnheið-
ar Jónsdóttur fyrir fullorðna. Njörð-
ur P. Njarðvík skrifar svo stutta
hugleiðingu um tvö ljóð eftir Hjört
Pálsson og Þorstein frá Hamri sem
fjalla um skáldskap.
í Skírni heldur umræðan um þjóð-
ernismál, sem staðið hefur undanfar-
ín tvö-þijú ár, áfram. Árni Berg-
mann ritar grein sem heitir Til hvers
er þjóðernisumræðan? Árni vill að
íslendingar reyni að nýta það góða
sem felst í bæði alþjóðahyggju og
þjóðernishyggju.
Erlent
Eins og áður sagði hafa tímaritin
sífellt lagt meiri áherslu á að birta
greinar erlendra höfunda. Mikið er
af athyglisverðum þýddum greinum
í TMM að þessu sinni. Skáldið og
heimurinn heitir ávarp Wislöwu
Szymborsku sem hún flutti er henni
voru afhent Nóbelsverðlaunin á síð-
asta ári. Pétur Gunnarsson þýðir
tvær greinar sem tengjast Samuel
Beckett. „Ég veit ekki hver Godot
er“ heitir önnur en það er bréf sem
skáldið sendi útvarpsþætti sem ætl-
aði að fá hann í viðtal um hið fræga
leikrit sitt, Beðið eftir Godot, þegar
það var frumsýnt í París árið 1952.
I bréfinu segist Beckett ekki vita
meira um þetta leikrit en athugull
lesandi og á leikhúsi segist hann
ekki hafa neinar skoðanir, enda fari
hann aldrei í leikhús. Hin greinin
heitir Siðalögmál Becketts og er eft-
ir franskan samtímahöfund, Philippe
Sollers. Hér er einnig að fínna grein
eftir franska rithöfundinn, Daniéle
Sallenave, sem nefnist Blikur á lofti
í Pétursborg.
Í Skími em tvær greinar eftir er-
lenda höfunda. Hundurinn Díógenes
nefnist grein um fomgríska heim-
spekinginn Díógenes eftir breska
heimspekinginn Nicholas Denyer.
Bandaríski lagaprófessorinn Richard
Gaskins skrifar svo um rannsóknir
félagsvísindamanna á íslendinga sög-
unum og gagnrýnir nálgun þeirra.
Hér er ekki hægt að fara nánar
í efni tímaritanna tveggja en lesend-
ur skulu hvattir til þess að kynna
sér efni þeirra betur.
Mannssálin
dansar milli
himins og
jarðar
HÓPUR þýskra og japanskra
listamanna sem nú er staddur
hér á landi heldur tvær euryth-
mie-sýningar, þá fyrri á Sól-
heimum í Grímsnesi á morgun
laugardag kl. 14 og þá síðari
í Norræna húsinu 12. júlí kl.
14. Yfirskrift sýninganna er:
Mannssálin dansar...milli him-
ins og jarðar.
„Euiythmie er listgrein sem
er sviðsett um allan heim. Sá
kraftur sem býr að baki hennar
er einnig notaður í uppeldisleg-
um og lækningarlegum til-
gangi," segir í fréttatilkynn-
ingu frá hópnum. Þar segir
ennfremur að eurythmie sé ljóð
og tónlist sett í leikrænann
búning.
„Upphafsmaður eurythmie
er Rudolf Steiner og um þetta
listform sagði hann m.a.: Þegar
maðurinn losar sig úr viðjum
daglegs amsturs getur hann
lifað í heimi skynjunar. Sá hluti
hennar sem ekki er snertanleg-
ur heldur huglægur er túlkaður
í eurythmie."
Á sýningum hópsins munu
Ruth Barkhoff-Keil, Rika Saru-
ya og Mutsumi Sato túlka eur-
ythmie. Wesley Rosenberg
annast tónlistarflutning og
Christian Maurer flytur texta.
Textar verða bæði á þýsku og
íslensku, meðal annars eftir
J.W. Goethe, Rudolf Steiner og
Steinunni Sigurðardóttur. Tón-
list er eftir Beethoven, Chopin,
Brahms, Grieg og fleiri.
„Dýrðleg
veisla“
í LISTHÚSINU 39, Hafnar-
fírði, verða helgina 5.-7. júlí
sýnd verk Sigríðar Erlu. Tilefni
sýningarinnar er hönnun og
gerð matar- og drykkjaríláta
úr jarðleir.
Á opnun laugardag kl.
15-18 verður athöfn í gluggum
listhússins. Þar verða sýnd,
framreidd og snædd 7 verk
matar frá sjö mismunandi lönd-
um, íslandi, Indlandi, Japan,
Grikklandi, Mexíkó, Italíu og
Ungveijalandi. Leikin verður
tónlist frá viðkomandi löndum
undir borðum.
Sigríður Erla vinnur með
leir. Hún útskrifaðist frá MHÍ
leirlistadeild 1990 og hefur tek-
ið þátt í nokkrum samsýning-
um. Á síðasta ári hélt hún sína
fyrstu einkasýningu „ÍIát“. Nú
í „Dýrðlegri veislu" er skrefið
stigið áfram, ílátin fá verðug
verkefni, það að bera mat fyrir
gesti sem taka þátt í máltíðinni
miklu.
Athygli er vakin á því að
sýningin stendur aðeins eina
helgi.