Morgunblaðið - 04.07.1997, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 4. JÚLÍ1997 43
+ (Tryggvi) Baldur
Líndal efnaverk-
fræðingur fæddist á
Lækjamóti í Víðidal,
Þorkelshólshreppi,
V-Húnavatnssýslu,
17. ágúst 1918. Hann
lést í Sjúkrahúsi
Reykjavíkur 17. júní
síðastliðinn og fór
útför hans fram frá
Digraneskirkju í
Kópavogi 27. júní.
Kvaddur er í dag Bald-
ur Líndal, efnaverkfræð-
ingur. Hann var einn
helsti brautryðjandi landsins á sviði
jarðhitanýtingar og frumkvöðuil að
framleiðslu efna úr innlendum hrá-
efnum. Hann var nafntogaður langt
út fyrir landsteina íslands fyrir sér-
þekkingu sína á þessu sviði, sem
hann gerði grein fyrir í fjölda erinda
og ritgerða á alþjóðlegum ráðstefn-
um á langri starfsævi. Þekkt er
myndræn framsetning Baldurs á
því, hvernig hægt er að nota jarð-
hita við mismunandi hitastig. Mynd
þessi er almennt kölluð Líndal-
myndin (the Lindal Diagram) og
hefur um árabil verið notuð um allan
heim sem dæmi um þá margþættu
nýtingu, sem einkennir jarðhita og
minnir á framlag Baldurs og Islands
til jarðhitaverkfræði.
Kynni okkar Baldurs hófust 1969,
þegar nokkrar verkfræðistofur og
sjálfstætt starfandi ráðgjafarverk-
fræðingar stofnuðu verkfræðifyrir-
tækið Virki hf. til að annast fjöl-
þætt ráðgjafar- og rannsóknarstörf,
sem kröfðust samvinnu ólíkra greina
verkfræðinnar. Baldur hafði mikinn
metnað í þá átt að afla íslenskum
verkfræðingum verkefna erlendis og
flytja út þá sérhæfðu þekkingu og
reynslu sem myndast hafði hér á
landi við virkjun og hagnýtingu jarð-
varma. Var það m.a. eitt af megin-
markmiðum með stofnun Virkis.
Nokkrir stofnenda Virkis fluttu
starfsemi sína undir sama þak og
var Verkfræðistofa Baldurs Líndals
ein þeirra. Við störfuðum saman að
fyrsta verkefni Virkis, sem var að
gera áætlanir um varmaveitu fyrir
Hafnarfjörð með virkjun háhita-
svæðisins í Krísuvík. Kom í hlut
Baldurs að fínna hentugan iðnað til
þess að nýta þann mikla umfram-
varma sem myndast við virkjunina
og heyrði ég þá fyrst minnst á mag-
nesíumklóríð, sem er iðnaðarhráefni
unnið úr sjó og skeljasandi og notað
m.a. til að framleiða magnesíum-
málm. Vakti víðsýn og frjó hugsun
þessa virta vísindamanns aðdáun
mina.
Atvikin höguðu því þannig síðar
að við störfuðum náið saman um
13 ára skeið, en Baldur sat í stjórn
Virkis 1972-1992, þar af sem stjórn-
arformaður 1985-1990. Þegar mér
bauðst að taka að mér framkvæmda-
stjórn Virkis á erfiðum tíma í árslok
1975 var þekking mín á jarðhita
afar takmörkuð. Var ég því á báðum
áttum hvort ég myndi ráða við starf-
ið. Mér er minnisstætt hve hlýlega
Baldur tók á móti mér. Hann stapp-
aði í mig stálinu og bað mig ekki
hafa áhyggjur af þessu, til þess hefði
ég sérfræðingana að leita til og það
sem ég þyrfti að vita myndi fljótt
lærast. Eg held að uppörvun hans
og hvatning hafi ráðið mestu um
að ég guggnaði ekki á örlagastund.
Verkefni á sviði jarðhita voru
margvísleg á þessum árum bæði
innanlands og utan: jarðvarmavirkj-
anir í Kröflu og Kenya, hitaveitu-
verkefni í Tyrklandi og Hafnarfirði,
jarðhitarannsóknir í Grikklandi,
Tansaníu og Madagaskar, svo nokk-
ur séu nefnd, að ógleymdum fjölda
tilboða, sem ekki urðu að verkefnum,
en gerðu þó miklar kröfur um hug-
vitssemi. Baldur tengdist þeim flest-
um með einum eða öðrum hætti.
Minnist ég ótal heimsókna til hans
á notalegu skrifstofuna handan
gangsins, þar sem lagt var á ráðin.
Á árunum 1949-1961 starfaði
Baldur hjá Raforkumálaskrifstofunni
á umbrotatímum í sögu jarðhitaþró-
unar á íslandi, þar
sem grundvöllur var
lagður að ýmsum
verkum sem síðar áttu
eftir að verða að veru-
leika. Árið 1961, í
kjölfarið á sögufrægu
verkfræðingaverk-
falli, stofnaði hann
eigin verkfræðistofu
sem hann rak til
dauðadags. Ekki er
hægt í stuttri minn-
ingargrein að minnast
nema á örfá þeirra
mörgu verkefna sem
Baldur léði lið sitt.
Einna þekktastur er Baldur Lín-
dal fyrir störf sín að kísilgúrvinnslu
við Mývatn. Hann rannsakaði leðj-
una í Mývatni og sannaði með til-
raunum að hægt væri að framleiða
úr henni hágæða kísilgúr til síunar.
Var þetta upphaf borana eftir jarð-
hita við Námafjall, sem síðar leiddi
til byggingar kísilgúrverksmiðju og
jarðgufuvirkjunar á svæðinu. Hann
frumhannaði verksmiðjuna fyrir
Undirbúningsfélagið og gerðist síðar
tæknilegur ráðunautur Kísiliðjunnar
hf. um margra ára skeið.
Þegar hreyfíng komst á hugmynd-
ir um sjóefnavinnslu á Reykjanesi
fyrir atbeina Rannsóknaráðs ríkisins
var Verkfræðistofu Baldurs Líndals
falið að sjá um nauðsynlegar rann-
sóknir og prófanir. Baldur gerðist
aðalráðunautur Undirbúningsfélags
að saltvinnslu og síðar Sjóefna-
vinnslunnar hf. til 1984. Verkefnið
var erfítt og kostnaðarsamt sökum
tæknilegra vandamála sem engin
fordæmi voru að annars staðar í
heiminum. Leiddi þetta um síðir til
þess að hætt var við verkefnið í
miðju kafí áður en tilraunarekstri
var að fullu lokið.
Baldur átti hugmyndina að magn-
esíumvinnslu í tengslum við sjóefna-
verksmiðju á Reykjanesi og gerði
frumhagkvæmniáætlun að slíkri
verksmiðju þegar árið 1975. Hug-
myndir hans voru ekki ólíkarj)ví sem
nú er unnið að á vegum Islenska
magnesíumfélagsins hf., en mark-
aðsaðstæður voru þá með allt öðrum
hætti en nú er spáð. Þannig er það
oft með frumkvöðla og brautryðj-
endur, að þeir njóta sjaldnast ávaxt-
anna af hugviti sínu heldur falla
þeir öðrum í skaut. Það er ef til vill
táknrænt að einmitt daginn sem
andlát Baldurs Líndals er tilkynnt
var mat á umhverfisáhrifum af nán-
ast fullhannaðri magnesíumverk-
smiðju á Reykjanesi kynnt almenn-
ingi í opnu húsi í Reykjanesbæ.
Baldur hefur hlotið margvíslega
viðurkenningu fyrir störf sín. Hann
var sæmdur íslensku fálkaorðunni
1968, hlaut verðlaun úr sjóði Ásu
Guðmundsdóttir Wright 1972 og
gullmerki Verkfræðingafélags ís-
lands 1985. Á síðustu árum gaf
Baldur sér meiri tíma til ritstarfa
en áður, m.a. til að skrá sögu kísil-
gúrvinnslu við Mývatn og sjóefna-
vinnslu á Reykjanesi af mikilli natni
eins og honum var lagið. Er að von-
um að áður en langt um líður verði
tækifæri til að setja þessi verk í
þann ramma sem hæfir og gefa þau
út til heiðurs látnum brautryðjanda.
Baldur Líndal var einkar Ijúfur
og einlægur maður með góða nær-
veru eins og nú er sagt. Hann var
hógvær um eigið ágæti og orðvar í
garð annarra. Aldrei heyrði ég hann
hallmæla nokkrum manni jafnvel
ekki þegar vegið var ómaklega að
hans eigin persónu og starfsheiðri
er undirbúningi Sjóefnavinnslunnar
var hætt í skyndi og finna þurfti
sökudólg. Var þó á allra vitorði að
þar hefði verið hengdur bakari fyrir
smið.
Baldur nam efnaverkfræði í hin-
um virta tækniháskóla Massachus-
etts Institute of Technology í Banda-
ríkjunum þar sem hann lauk prófi
1949. Bauðst honum að námi loknu
áhugavert starf og hefði hann getað
haslað sér völl í Bandaríkjunum við
mun betri kjör og aðstöðu en á ís-
landi. En slíkt samrýmdist ekki hug-
sjónum brautryðjandans sem kaus
að starfa í þágu lands síns og þjóð-
ar. Sú ákvörðun átti eftir að verða
afdrifarík í einkalífí Baldurs, en
bandarísk eiginkona hans, Amalia,
sem hann gekk að eiga 1948, festi
ekki yndi á íslandi og skildu þau
eftir 19 ára sambúð.
Árið 1974 kvæntist Baldur eftir-
lifandi eiginkonu sinni, Ásdísi Haf-
liðadóttur, og gerðist stjúpfaðir
þriggja barna hennar. Sjálfur átti
hann fimm börn frá fyrra hjóna-
bandi. Hygg ég að sá ráðahagur
hafí verið báðum til mikillar gæfu.
Má segja að þau hafí verið saman
öllum stundum upp frá því, þar sem
bæði gengu til daglegra starfa á
sama vinnustað. Voru þau hjón ein-
staklega samhent.
Við Björk vottum Ásdísi og fjöl-
skyldunni allri innilega samúð okk-
ar. Minningin um Baldur Líndal
verður okkur kær.
Andrés Svanbjörnsson.
Ég ætla að minnast í fáum orðum
vinar míns og samstarfsmanns til
margra ára, Baldurs Líndal efnaverk-
fræðings. Með honum sjáum við á
bak einum okkar helstu frumheija í
verkfræðingastétt og baráttumanns
fyrir viðurkenningu framlags verk-
fræðinga við þróun nýrra atvinnu-
vega. Hann var um áratugaskeið í
forystusveit þeirra sem vildu virkja
eigið hugvit og frumkvæði til nýsköp-
unar í íslensku atvinnulífí á sviði
efnaiðnaðar.
Baldur var mjög sérstakur maður
og fór ekki troðnar slóðir. Hann var
einn fárra íslendinga sem um áratuga
skeið hefur unnið sem sjálfstæður
ráðgjafí í efnaverkfræði í landi þar
sem efnaiðnaður er hlutfallslega lítil
atvinnugrein miðað við fiestar iðnað-
arþjóðir, ef undan er skilin stóriðja.
íslenskur efnaiðnaður á Baldri mikið
að þakka fyrir framlag hans til þróun-
ar og nýsköpunar. Meðan ráðandi öfl
í landinu einblíndu á stóriðju sem
allsheijarlausn á efnahagsvanda
þjóðarinnar benti hann á þá mögu-
leika sem byggju í auðlindum lands-
ins, í jarðvarmanum og öðrum ónýtt-
um auðlindum. Hans framlag til nýt-
ingar jarðvarma til iðnaðar er ein-
stakt og þekkt um allan heim en stór-
virki á borð við Kísiliðjuna við Mý-
vatn og saltverksmiðjuna á Reykja-
nesi munu verða áþreifanlegustu
minnismerki starfa hans. Á langri
starfsævi standa þessi tvö fyrirtæki
upp úr en þess utan stóð hann að
fjölda rannsókna og tilraunaverkefna
sem sum hver urðu ekki lífseig en
önnur munu e.t.v. eiga eftir að líta
dagsins ljós.
Baldur var bóndasonur úr Húna-
vatnssýslu og það er erfitt að ímynda
sér að umhverfí íslensks sveitalífs á
árunum milli stríða hafí verið hvetj-
andi fyrir nýjungar í tækni og vísind-
um. Á námsárum sínum stóð hann
að framleiðslu kolsýru úr kalki á
Akureyri en áður hafði hann m.a.
gert tilraunir með að nota vetni sem
eldsneyti á bílvél. Segja má að hann
hafí verið svo langt á undan sinni
samtíð að í dag 40-50 árum síðar
eru menn að ræða í alvöru notkun á
vetni sem framtíðarlausn vegna
mengunar stórborga. E.t.v. rekinn
áfram af þeim áhuga sem kviknaði
á þessum árum fór hann til náms í
Bandaríkjunum, þar sem hann lærði
efnaverkfræði við einn virtasta há-
skóla landsins, MIT, og kom heim
um miðja öldina fullur áforma um
að nýta kunnáttu sína til þróunar
nýrra atvinnuhátta.
Eftir heimkomuna um miðja öldina
hóf hann störf hjá Raforkumálaskrif-
stofu ríkisins, forvera Orkustofnunar,
þar til hann stofnaði verkfræðistofu
sína að aflokinni langvinnri kjara-
deilu verkfræðinga við hið opinbera.
Hann var frumkvöðull að nýtingu
jarðgufu er hann reisti litla tilrauna-
verksmiðju til framleiðslu brenni-
steins úr jarðgufu á Námafjalli árið
1955. Áður hafði hann gert mark-
verðar tilraunir með framleiðslu á
brennisteini úr leir á sama stað. Á
þeim tíma lækkaði hins vegar verð á
brennisteini á heimsmarkaði svo þær
fyrirætlanir runnu út í sandinn. Af-
leiðingar þessara rannsókna urðu
hins vegar þær að farið var að velta
fyrir sér hvemig nýta mætti jarðguf-
una og kom þá framleiðsla kísilgúrs
úr Mývatni fyrst til álita, að sögn.
Árið 1975 gaf Rannsóknarráð ríkis-
ins út skýrslu um framleiðslu magn-
esíums unna af Baldri þar sem hann
greinir frá nýrri aðferð við framleiðsl-
una, svokallaðri bíkarbónataðferð,
sem hann síðar fékk einkaleyfi á.
Síðar meir átti hann þátt í áfanga-
skýrslu sem gerð var að beiðni iðnað-
arráðuneytis (1980) um framleiðslu
á magnesíum á Reykjanesi í tengslum
við þann mikla jarðavarma sem þar
var fundinn.
Ég átti þess kost að kynnast Baldri
Líndal náið í gegnum sameiginlegt
starfssvið þótt aldursmunur væri
talsverður. Sem ungum, óreyndum
verkfræðingi var það mér mikilvæg
reynsla að starfa með og fá að njóta
reynslu manns sem slíkan feril hafði
að baki sem hann. Fyrstu kynni okk-
ar hófust er ég var fenginn til starfa
á vegum Undirbúningsfélags salt-
vinnslu á Reykjanesi sem var forveri
þeirrar saltverksmiðju sem þar hefur
verið rekin. í þessu verkefni og fleir-
um sem ég vann með Baldri á vegum
Iðntæknistofnunar var leiðsögn hans
mjög mikilvæg og mörg „feilsporin"
sem yfirsýn hans og reynsla gat af-
stýrt. Síðar réð ég mig síðan til starfa
á verkfræðistofu hans og starfaði þar
með hléum um u.þ.b. tveggja ára
skeið. Það var mjög gott að starfa
undir stjóm Baldurs. Hann gaf mér
mjög fijálsar hendur og bar ótak-
markað traust til mín sem og ann-
arra starfsmanna sinna. Hins vegar
vissi ég alltaf af leiðbeinandi nærveru
hans og alltaf greiddi hann fúslega
úr þeim vandamálum sem ég bar
undir hann. Ekkert fór síðan fram
hjá glöggskyggnu auga hans þegar
hann yfírfór skýrslu að ioknu verki
og hann gerði kröfur um vönduð og
fagmannleg vinnubrögð.
Baldur var einn fárra manna sem
ég hef kynnst sem segja má um að
hafí eingöngu unnið með höfðinu.
Hann gat setið langtímum saman við
skrifborð sitt án þess að vera önnum
kafinn í þeim skilningi sem vanalega
er í það lagt. Þá var hann að velta
upp vandamálum og hugmyndum
sem síðar urðu að þróaðri hugmynd
eða var hafnað. Ég hef oft furðað
mig á þessari merkilegu rósemi og
einbeitingu sem einkenndi hann Á
fundum hafði hann sig yfirleitt ekki
mikið í frammi en það sem hann lagði
fram var vel rökstutt. Og þegar því
var að skipta var hann mjög fylginn
sér. Hann átti einnig til glaðværð og
ég minnist þess hvemig hann gat lifn-
að allur við og hlegið hljóðlátum,
smitandi hlátri þegar slakað var á
frá alvöru viðfangsefna. Hann skipti
sjaldan skapi og aldrei minnist ég
þess að hafa séð hann reiðast. En á
iangri ævi í starfí þar sem hann þurfti
fyrst og fremst að reiða sig á eigin
hæfni og sannfæringarkraft hefur
vafalítið oft reynt á þolrifin.
Baldur var meðalmaður á hæð,
hvíthærður á efri ámm og með vel
snyrt skegg. Hann var mikill snyrti-
maður og gekk alltaf vel til fara á
vinnustað. Hann sóttist eftir að eiga
góða bíla og þá helst ameríska og
voru það áhrif frá dvöl hans í Banda-
ríkjunum á námsámm. Hann var
virðulegur í fasi og ávann sér virð-
ingu allra sem höfðu samskipti við
hann. Hann var vingjamlegur og ég
minnist heimsókna minna á stofu
hans allt fram á síðustu daga hans.
Baldur kom brosandi á móti mér,
bauð mér inn á skrifstofu og vísaði
til sætis eins og um tiginn gest væri
að ræða, og þannig held ég að hann
hafí tekið á móti öllum. Hann hafði
alltaf tíma fyrir spjall um fræðigrein-
ina og um það sem ég var að starfa
við og sagði mér nýjustu fréttir af
þróun mála hjá saltverksmiðjunni og
undirbúningi magnesíumvinnslu,
helstu áhugamála sinna. Þótt umsvif
væm orðin lítil hjá honum hin siðari
ár var hann daglega mættur á sína
skrifstofu og ef verkefni skorti voru
þau „búin til“. Aldrei hafði maður á
tilfínningunni annað en þama væri
vinnustaður þar sem allt væri fullt
af lífí og starfí.
Ég ætla ekki að rekja hér til hlít-
ar starfsferil Baldurs, það munu
eflaust aðrir gera. Ég ætla aðeins
að minnast á þau afkvæmi starfa
hans sem þekktust eru. Hann var
frumkvöðull þess að nýta kísilgúr
úr Mývatni til framleiðslu verðmætr-
ar útflutningsvöru og hefur Kísiliðj-
an við Mývatn nú starfað í 31 ár
og skilað þjóðarbúinu miklum fjár-
munum og verið ómetanleg lyfti-
stöng fyrir héraðið. Rannsóknir
Baldurs urðu undirstaða hönnunar
þeirrar verksmiðju sem síðar var
reist. Sem starfsmaður Kísiliðjunnar "*>-
hin síðari ár hef ég gert mér grein
fyrir mikilvægi þessa framlags hans.
Síðar var hann fremstur í flokki
þeirra sem stóðu að undirbúningi
saltverksmiðju á Reykjanesi. Þótt
það fyrirtæki hafí glímt við geysilega
tæknilega örðugleika hefur tekist
að koma á fót framleiðslufyrirtæki
sem með hléum hefur verið rekið frá
um 1980 og á sér enn framtíð.
Baldur hefur skrifað fjölda greina
í innlend sem erlend vísindarit og
þá einkum um nýtingu jarðhita til
iðnaðar og er þekktur alþjóðlega sem
frumkvöðull á því sviði. Með honum 'r*'
sjáum við eftir mikilmenni úr verk-
fræðistétt sem vann sína sigra með
lítillæti og hógværð. Hann var vís-
indamaður af bestu gerð því allt
hans lífsstarf helgaðist af að afla
þekkingar og koma henni á fram-
færi til hagnýtra nota. En verk hans
munu Iifa í blómlegum atvinnufyrir-
tækjum og í þeim hugmyndum sem
hann eftirlét þeim sem eftir koma.
Ekki verður Baldurs minnst nema
nefna eiginkonu hans Ásdísi sem
hefur verið hans stoð og stytta. Hún
hefur séð um hinn daglega rekstur
verkfræðistofunnar, þ.e. bókhaldið
og verið andlit stofunnar út á við.
Það hlýtur að hafa verið honum
mikil lyftistöng að geta helgað sig W
vinnunni án utanaðkomandi truflana
og daglegs amsturs.
Ég vil að lokum senda eiginkonu
hans, börnum og öðrum aðstandend-
um mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Egill Einarsson.
Vinur minn og félagi Baldur Lín-
dal er dáinn. Baldur var löngu orð-
inn bæði þjóðkunnur og alþjóðlega
þekktur frumkvöðull og vísindamað-
ur og hafði unnið mörg stórvirki
þegar ég kynntist honum. Árið 1991
starfaði ég sem atvinnuráðgjafi á
Húsavík að verkefni sem ég kallaði
auðlindakönnun og hafði komist að
því að jarðhitinn væri líklegasta
auðlindin til að skapa ný meiri hátt-
ar iðntækifæri. Þá hafði ég samband
við Baldur og var hann þegar kom-
inn á venjulegan eftirlaunaaldur, en
eldmóður hans var eins og hjá ung-
um manni og þekking hans og
reynsla á sviði nýtingar á jarðhita
var með ólíkindum.
Við störfuðum saman að ýmsum
verkefnum en þó lengst og mest að
verkefni sem beindist að framleiðslu
etanóls, fóðurs, áburðar og beisk-
efna úr lúpínu og nýtingu jarðgufu
sem orkugjafa. Þetta er mjög um-
hverfisvænt verkefni og ótrúlega
margir jákvæðir fletir á málinu og
má m.a. nefna að ef í þetta væri
ráðist myndi jafnast koltvísýrings-
reikningurinn vegna stóriðjufram-
kvæmda, án nokkurs aukakostnaðar
og mengunarskatta. Baldur hafði í
okkar nafni sótt um og fengið styrk
frá Evrópusambandinu til að gera
frumrannsókn á þessu máli. Við fór-
um saman í vikuferð til Hollands og
Þýskalands til að hitta samstarfsað-
ila okkar. Þetta var erfið ferð, mikl-
ar göngur, lestarferðalög og gist á
mörgum hótelum. Dugnaður Baldurs
og einbeiting að verkefni okkar var
ótrúleg. Einn samstarfsaðili okkar'
vildi endilega fá að vita aldur hans
og sagði að hann væri að minnsta
kosti sextugur, en ég vildi lítið gefa
út á það. Við Baldur vorum að vinna
á fullu við að koma þessu máli áfram,
þegar kallið kom óvænt.
Baldur var vitur maður og góð-
gjarn. Hann var 78 ára þegar hann
lést og með fulla starfsorku og eld-
móð ungs manns. Hans er sárt sakn-
að.
Konu hans, Ásdísi Hafliðadóttur,
sem hefur staðið eins og klettur að
baki Baldurs, sem hann þakkaði^-
nýlega í áheyrn minni velferð sína,
og aðstandendum öðrum votta ég
mína dýpstu hluttekningu og samúð.
Ásgeir Leifsson.
• Fleiri minningargreinar um
BtddurLindnl bíöa birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu
daga.
BALDUR
LÍNDAL