Morgunblaðið - 04.07.1997, Page 30

30 FÖSTUDAGUR 4. JÚLÍ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Máttur
menntunar
HINN 1. júli síðast-
liðinn tók Kína aftur
við stjórn Hong Kong,
sem þá hafði verið
undir breskri stjórn í
156 ár. En það gerðist
fleira þann 1. júlí, því
þá tók í Svíþjóð gildi
áætlun um að leggja
sérstaka áherslu á
menntun og fullorð-
insfræðslu. I því skyni
er ætlunin að leggja
samtals þijá milljarða
sænskra króna í verk-
efnið hvert þeirra
fimm ára sem það var-
ir. Alls á því að veija
í þetta verkefni 15
milljörðum sænskra króna eða rúm-
um 135 milljörðum íslenskra króna.
En hvað kemur þetta Hong Kong
við? Jú, að því leyti að með þessari
áætlun eru frændur okkar Svíar að
fylgja fordæmi Hong Kongbúa.
I Hong Kong hefur nefnilega
verið lögð mikil áherslu á menntun
og gott skólakerfi. Það hefur skilað
árangri í efnahagsundri sem á fáa
sína líka. í fyrstu byggðist efna-
hagsundrið þar á framleiðslu þar
sem þurfti mikið af starfsfólki sem
þáði lág laun. Framleiðsluvöruna
var þess vegna hægt að selja ódýrt.
Fullorðinsfræðsla er nauðsyn
Hong Kongbúar lögðu megin-
áherslu á menntun og eiga nú eitt
besta skólakerfi í heimi. Nú hefur
efnahagslífið þar breyst þannig að
æ fleiri störf byggjast á sérhæfingu
og mikilli kunnáttu og þekkingu,
þjónustustörf eru í meirihluta. Á
sama tíma hafa lífskjör batnað,
börn og barnabörn fátækra smá-
bænda sem fluttu frá Kína, tilheyra
nú vel menntaðri og efnaðri milli-
stétt sem starfar við ijölmiðlun,
upplýsingatækni eða aðra tegund
þjónustu.
Frændur okkar i Svíþjóð hafa
gert sér grein fyrir því að til þess
að standast samkeppni í síminnk-
andi heimi tuttugustu og fyrstu ald-
arinnar, þá ekki bara borgar sig,
heldur er lífsnauðsynlegt að leggja
áherslu á fullorðinsfræðslu. í ofan-
greindri áætlun er lögð sérstök
áhersla á að ná til þeirra sem ekki
hafa lokið framhaldsnámi eftir
grunnskóla og þeirra sem ekki hafa
neina starfsmenntun. í kynningu á
áætluninni er bent á að þau störf
sem hafa verið að hverfa undanfar-
in ár og sem líklegust eru til að
halda áfram að hverfa eru þau sem
krefjast minnstrar menntunar. Á
hinn bóginn þarf mikla þekkingu,
menntun og kunnáttu til að gegna
þeim nýju störfum sem hafa verið
og eru að skapast. Sem dæmi um
ný og öflug íslensk fyrirtæki sem
byggja á mikilli þekkingu má nefna
Marel og Oz. Bæði byggja þau fyrst
og fremst á hugviti og þekkingu
og bæði hafa þessi fyrirtæki unnið
lendur erlendis og náð þar góðri
fótfestu.
Fræðslusambandið Símennt
Á velgengni þessara fyrirtækja
sést hve mikilvæg menntun og
þekking er, ekki aðeins fyrir samfé-
lagið heldur líka hvern einasta ein-
stakling. Það að afla sér menntunar
er ekki aðeins réttur heldur einnig
skylda og ábyrgð hvers einstakl-
ings, bæði gagnvart samferða-
mönnum sínum og sam-
félaginu í heild. Kröfum
framtíðarinnar verður
ekki mætt nema allir
séu þátttakendur og
kraftur, hugmyndir og
hæfileikar allra séu
lagðir á vogarskálarn-
ar. Til þess að lýðræðið
sé virkt verða allir að
vera þátttakendur. í
smærri samfélögum er
þetta jafnvel enn mikil-
vægara, þar þurfa hug-
myndir og hæfileikar
allra að nýtast sem
best.
Fræðslusambandið
Símennt er stofnað í því
skyni að vinna að framgangi full-
orðinsfræðslu í dreifðum byggðum
landsins. Að _ Símennt standa
Bændasamtök íslands, Kvenfélaga-
samband íslands og Ungmennafé-
lag íslands. Öll eru þessi samtök
mjög sterk á landsbyggðinni og
samanlagt stendur að þeim nálægt
Fræðslusambandið Sí-
mennt er stofnað í því
skyni, segir Ingibjörg
Stefánsdóttir, að vinna
að framganffi fullorðins-
fræðslu í dreifðum
byggðum landsins.
þriðjungur íslensku þjóðarinnar eða
um áttatíu þúsund manns. Það er
skoðun aðstandenda Símenntar að
stöðugt aukist þörfín fýrir símennt-
un og fullorðinsfræðslu og að það
sé mikilvægt að frjáls félagasamtök
leggi sitt lóð á vogarskálina til þess
að þeirri þörf verði mætt. í því sam-
bandi má benda á að í ofangreindri
áætlun um fullorðinsfræðslu í Sví-
þjóð er lögð mikil áhersla á fá fijáls
félagasamtök til samstarfs og þátt-
töku.
820 millljónir í
fullorðinsfræðslu!
Það þýðir þó ekki að opinberir
aðilar eigi að vera stikkfrí. Þvert á
móti er mikilvægt að yfirvöld leggi
sitt af mörkum með stefnumörkun
og því sem alltaf vantar - pening-
um. í Hong Kong hafa miklir pen-
ingar verið - og verða vonandi
áfram - settir í menntun. í Svíþjóð
á nú næstu fimm árin að leggja
árlega, sem svarar til rúmra 27
milljarða íslenskra króna í upp-
byggingu og endurnýjun fullorðins-
fræðslu og starfsmenntunar. Ef
reiknað er út frá höfðatölunni
frægu samsvarar þetta því að yfir
820 milljónum væri varið í svona
verkefni á hveiju ári, næstu fimm
árin.
Það væri meira en sjjálfsagt ef
litið er til niðurstöðu nýlegrar grein-
argerðar Hagfræðistofnunar Há-
skóla íslands um tengsl menntunar
og framleiðni. Niðurstaða greinar-
gerðarinnar, sem tekin er saman
að beiðni menntamálaráðherra, er
ótvíræð: Aukin menntun leiðir til
meiri hagvaxtar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Fræðslusambandsins Símenntar.
Ingibjörg
Stefánsdóttir
llEIFHEIT
SIÐUMÚLI 4 - SÍMI 553 8775
HAFNARSTRÆTI 21 - SÍMI 551 3336
Iran og íslenskt lýðræði
FYRIR skömmu fóru
fram forsetakosningar í
íran. Fulltrúi þeirra afla
sem talin eru „hófsöm“
innan klerkaveldisins
sem þar ræður ríkjum
fór með sigur af hólmi.
Mjög kom á óvart að
Muhammad Khatami
skyldi hljóta meirihluta
atkvæða í fyrri umferð
kosninganna því búist
hafði verið við því að
úrslit fengjust aðeins
eftir síðari umferðina
þegar valið yrði á milli
tveggja efstu manna.
Iran er ekki ríki sem
menn tengja almennt við
lýðræðislega stjórnar-
hætti. Samt eru forsetakosningar þar
lýðræðislegri en á íslandi. I íran
hefur forsetinn lýðræðislegan meiri-
hluta kjósenda á bakvið sig. Það gild-
ir ekki um ísland.
Forsetaembættið á Íslandi er í
besta falli misskilningur og vaxandi
byrði sem lögð er á herðar skattborg-
ara. Vel kann að vera að meirihluti
íslendinga vilji viðhalda embættinu,
slík spurning hefur aldrei verið borin
fram frá stofnun lýðveldisins.
Slíka spurningu þarf að bera fram
í þjóðaratkvæðagreiðslu. Ef vilji
þjóðarinnar er sá að forsetaembætt-
inu verði viðhaldið á þeim forsendum
að forseti landsins sé í senn samein-
ingartákn þjóðarinnar og fulltrúi
hennar (og að þörf sé á slíkum full-
trúa og sameiningartákni) blasir við
sú krafa að sá einstaklingur sem
þessu starfi gegnir hafi hlotið til
þess lýðræðislegt umboð. Þannig er
því ekki farið og hafa annmarkar
þessa komið glögglega fram á því
hnignunarskeiði er einkennt hefur
forsetaembættið á síðustu 17 árum.
Það er grátlegt að lýðræðisástin
skuli ekki rista dýpra en svo að
menn telji almennt þetta ástand við-
unandi. Það bregður upp skelfilegri
mynd af stöðnun ís-
lenskrar þjóðmálaum-
ræðu að núverandi
skipan mála hvað varð-
ar kjör forseta lýðveld-
isins hafi ekki verið
breytt í samræmi við
leikreglur lýðræðisins.
Með hvaða hætti verður
réttlætt að forseti ís-
lands hafi ekki lýðræð-
islegan meirihluta á
bakvið sig? Með hvaða
hætti verður það rétt-
lætt að skattborgurum
sé gert að halda uppi
slíku embætti, sem sí-
fellt verður dýrara í
rekstri um leið og inni-
haldið hverfur óðfluga,
þegar sá einstaklingur sem embætt-
inu gegnir, getur á engan hátt talist
„sameiningartákn og fulltrúi" þjóð-
arinnar af þeirri einföldu ástæðu að
meirihluti þjóðarinnar hefur aldrei
lýst yfir því að hún vilji að sá hinn
sami taki að sér það hlutverk. Með
hvaða hætti ber að skilja hróplegt
framtaksleysi íslenskra stjórnmála-
manna í þessu efni? Með hvaða hætti
getur fólkið í landinu borið traust til
fulltrúa sinna á þingi þegar þeir
hafa ekki burði til þess að innleiða
lýðræðislegar leikreglur hvað varðar
kjör forseta lýðveldisins?
Um skattleysi og forréttindastöðu
forseta íslands skal ekki ljölyrt hér.
En óneitanlega er sérkennilegt, nán-
ast kaldhæðnislegt, að „fulltrúi þjóð-
arinnar og sameiningartákn" skuli
vera eini launþeginn í landinu sem
ekki þarf að taka þátt í sameiginleg-
um útgjöldum fólksins sem hann er
sagður vera fulltrúi fyrir. Þetta er
jafn sannfærandi og ef landlæknir
fengi einn íslendinga úthlutað ókeyp-
is tóbaki.
Rétturinn til að hafna öllum
Um leið og reglum varðandi kjör
forseta er breytt er mikilvægt að
Með hvaða hætti verður
réttlætt, spyr Asgeir
Sverrisson, að forseti
íslands hafi ekki lýð-
ræðislegan meirihluta á
bakvið sig?
annað atriði er varðar kosningar á
íslandi verði einnig fært í nútímalegt
horf. Þetta er rétturinn til að hafna
öllum frambjóðendum eða stjómmála-
flokkum án þess að viðkomandi þurfí
að skila auðu atkvæði eða sitja heima.
Þessi regla gildir víða m.a. í Rúss-
landi sem eins og íran hefur náð
lengra á þróunarbrautinni en íslend-
ingar hvað forsetakjör varðar. Það
er skýlaus réttur hvers og eins að
lýsa yfír því í lýðræðislegum kosning-
um að hann hafni öllum þeim valkost-
um sem í boði eru. Þetta á að gilda
um allar kosningar í landinu. Það er
ennfremur mikilvægt í sérhveiju lýð-
ræðisríki að slík sjónarmið komi fram
með skýmm og óvefengjanlegum
hætti. Núverandi fyrirkomulag virkar
sem hemill á alla pólitíska nýsköpun
og endurmat í landinu en í þessum
fyrirbirgðum er styrkur lýðræðisins
einmitt fólginn. Hagsmunir stjóm-
málamanna, sem hafa atvinnu sína
og þar með fjárhagslegan ávinning
af því að hafa vit fyrir almenningi,
virðast hins vegar vera aðrir.
Um rétt fólksins í landinu til að
hafa skoðanir og taka ákvarðanir
hvað varðar líf þess verður fjallað í
næstu grein. Þar verður sett fram
sú skoðun að stjórnmálaflokkar hafi
breyst í andhverfu sína og að minnka
þurfi völd stjórnmálamanna og
-flokka með sama hætti og annarra
sértækra hagsmunasamtaka.
Höfundur er lýðræðissinni,
skattborgari og blaðamaður.
Ásgeir
Sverrisson
Menntamálaráðherra,
háskólaráð ogstúdentaráð
Háskóla Islands
,ÉG ER mjög undr-
andi á því ef þið áttið
ykkur ekki á gildi þess
að hafa fijálsa félagaað-
ild. Að þið haldið að það
sé skynsamlegt í þjóð-
félaginu að skylda menn
til að vera í einhvequm
ákveðnum félögum eða
borga til þeirra."
Þessi orð lét Bjöm
Bjarnason falla er hann
sat fyrir svörum í ungl-
ingaþættinum Ó-inu nú
ivetur og svaraði spurn-
ingum ungmenna um
skylduaðild að nemenda-
félögum. Var mennta-
málaráðherra fenginn í
þáttinn vegna frum-
varps, sem hann lagði fyrir Alþingi,
og sagði meðal annars að enginn
væri neyddur til að greiða til félaga
nemenda og að „gjöld til nemenda-
sjóða eru ákveðin af nemendafélög-
um skóla, sem sjá um innheimtu og
meðferð fjárins". Var þetta mjög
mikil breyting á starfsumhverfi fé-
laganna í framhaldsskólum.
Forvitnilegt er að bera saman
hvemig menntamálaráðherra veitti
nemendum frelsi til að velja hvort
þeir greiddu til hagsmunaféiaga í
framhaldsskólum annarsvegar og
svo hvernig hann leysti málið í Há-
skóla Islands hinsvegar. Hagsmuna-
félög nemenda í þessum skólum eru
mjög sambærileg hvað varðar upp-
byggingu og innheimtu félagsgjalda.
I framhaldsskólunum er nemendum
gefinn kostur á að velja hvort þeir
greiði til félaga nemenda í skólanum
og sjá félögin um innheimtu sjálf,
þó oft í samvinnu við skólann. Hefur
þetta form gefist mjög vel. í Háskól-
anum var það gjald,
sem stúdentar greiddu
til stúdentaráðs, hins-
vegar endurskilgreint.
Það var látið verða
hluti af skrásetningar-
gjaldi, sem stúdentar
borga ár hvert, og síð-
an var Háskólanum
heimilt að ráðstafa
þessum hluta eða „allt
að 10% til sérstakra
verkefna samkvæmt
samningi milli Háskól-
ans og stúdentaráðs
Háskóla íslands, sem
háskólaráð staðfestir“.
Þetta kallar mennta-
málaráðherra frj álsa
félagaaðild að SHÍ.
Af hveiju fór menntamálaráðherra
þessar ólíku leiðir? Lá ekki beinast
við að leysa þessi mál á svipaðan
hátt?
Stúdentaráð háð háskólaráði
fjárhagslega
Vegna þessarar niðurstöðu þarf
stúdentaráð að leita árlega á náðir
Háskólans um fjárhagsstuðning og
gera við hann _þar til gerðan verk-
takasamning. í fyrsta sinn í sögu
stúdentaráðs, hagsmunafélags stúd-
enta, er félagið háð háskólayfirvöld-
um fjárhagslega. Starfsmenn meiri-
hluta Röskvu í stúdentaráði fá ekki
sínar 120.000 kr. sendar í pósti
mánaðarlega ef samningar nást ekki.
Við getum rétt ímyndað okkur í
hvaða stöðu við gætum lent ef hags-
munir stúdenta og Háskólans fara
ekki saman. Fráfarandi rektor Há-
skólans, Sveinbjörn Björnsson, sagði
í Vökublaðinu í október 1996, að-
spurður hvort eftirmenn hans gætu
10% af skráningargjaldi
Háskólans, segir Björg-
vin Guðmundsson,
renna til Stúdentaráðs
hvort sem stúdentum
líkar betur eða verr.
ekki þrýst verulega á stúdentaráð
með hótunum um að ganga ekki til
samninga og þar með kippa undan
því fjárhagslegu sjálfstæði: „Mér
þætti það mjög vanhugsað af háskól-
aráði, þótt það sé í valdi þess. Hins
vegar er alveg ljóst að það geta kom-
ið upp alvarleg ágreiningsmál milli
stúdenta og yfirvalda Háskólans sem
geta verið erfíð úrlausnar."
Röskva ábyrg
Það er alveg ljóst að þessi staða,
sem stúdentaráð er í, er til komin
vegna hugleysis meirihluta Röskvu.
Félagshyggjufólkið í Háskólanum
vill hafa vit fyrir stúdentum og
treystir sér ekki til þess að láta þá
velja um það hvort þeir borgi til fé-
lags eins og SHI. 10% af skráningar-
gjaldi Háskólans renna til stúdenta-
ráðs hvort sem stúdentum líkar betur
eða verr. Það er því full ástæða til
að taka undir undrunarorð mennta-
málaráðherra, sem áður var vitnað
til. „Að þið haldið að það sé skynsam-
legt í þjóðfélaginu að skylda menn
til að vera í einhveijum ákveðnum
félögum eða borga til þeirra.“
Höfundur er oddviti Vöku og
fulltrúi í stúdentaráði Háskóla
tslands
Björgvin
Guðmundsson.