Morgunblaðið - 10.07.1997, Side 32

32 FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Lí feyrissj óðafrumvarp
— boginn spenntur of hátt?
VIÐ íslendingar eig-
um álitlega lífeyris-
sjóði. í greinargerð
með stjórnarfrumvarpi
um starfsemi lífeyris-
sjóða er fullyrt að okk-
ar lífeyriskerfi jafnist
á við það besta í heim-
inum, enda séu ýmsar
þjóðir í óða önn að
breyta sínum kerfum í
átt að því. í þessari
grein er reynt að varpa
ljósi á stöðu lífeyris-
sjóðanna og hvað geti
verið framundan. Nið-
urstaðan er sú að bog-
inn kunni að vera
spenntur of hátt.
Lífeyrissjóðir okkar byggja á
uppsöfnun, þannig að hver kynslóð
safnar í sjóð með því að leggja fram
hluta launa sinna, oftast 10%. Sjóð-
urinn með vöxtum á að duga til
þess að greiða hinni sömu kynslóð
lífeyri þegar þar að kemur.
Setjum svo að maður greiði 10%
iðgjald í 45 ár, frá 25 til 70 ára.
Þá hefur hann greitt 4,5-föid árs-
laun. Hann fær lífeyri frá 70 ára
aldri, nálægt 65% launa. 70 ára
maður á að jafnaði ólifuð um 14
ár. Það þýðir að hann fær um það
bil 9-föld árslaun í lífeyri eða tvö-
föld iðgjöldin. Vextir af eignum
sjóðsins brúa þetta stóra bil. - Hér
er stiklað á stóru og mörgu sleppt
sem máli skiptir, eins og maka-,
örorku- og barnalífeyri, dánarlíkum
fyrir 70 ára aldur og kostnaði.
Kerfið hefur í för með sér söfnun
afar stórra sjóða og tekur til sín
miklar vaxtatekjur, ef
það á að standast. Það
grundvallast á því að
eignir ávaxtist með
3,5% raunvöxtum. í
árslok 1995 voru eignir
lífeyrissjóða, sem voru
75 talsins, 263 milljarð-
ar króna. í árslok 1996
má reikna með að eign-
imar hafi verið rúmir
300 milljarðar. Þó vant-
ar allt að 150 milljarða
upp á að sjóðsöfnun
hafí verið eins og að
var stefnt eða í sam-
ræmi við áfallnar skuld-
bindingar, og á það
einkum við um lífeyris-
sjóði ríkis og sveitarfélaga. Verg
landsframleiðsla árið 1996 er talin
hafa verið 486 milljarðar króna.
Eignir lífeyrissjóðanna voru því rúm
60% landsframleiðslu, og hefðu ver-
ið yfir 90% af landsframleiðslu með
fullri söfnun allra sjóðanna.
Lífeyrissjóðirnir eru þegar orðnir
fyrirferðarmiklir á lánamarkaði í
landinu. Stærð íslenska lánamark-
aðarins er talin vera um 180% af
landsframleiðslu, þar af tæpur
þriðjungur erlent fjármagn. Eignir
lífeyrissjóðanna eru nú rúmur þriðj-
ungur af lánamarkaðnum, álíka og
erlendar skuldir.
En eru lífeyrissjóðimir eins góðir
og af er látið? Vegna ungs aldurs
em þeir ekki hálfvaxnir, og þess
vegna er ekki unnt að dæma um
það hvemig þeir muni reynast þegar
til lengdar lætur. Þetta er eins og í
skógræktinni: Ekki verður fullyrt
meðan trén em enn í bemsku hve
mikið timbur skógurinn muni gefa
af sér. En eins og nú standa sakir
er staða flestra sjóðanna góð. Það
er því að þakka að umhverfið hefur
verið þeim hagstætt í mörg ár, raun-
vextir hafa verið afar háir, mörg
árin yfír 6% og allt upp í 9%. Þetta
era miklu hærri vextir en hægt er
að gera ráð fyrir til lengdar. Upp
úr 1980 var staða sjóðanna slæm,
vegna þess að umhverfið var þeim
óhagstætt. Þá vom margir þeirra
„á hausnum". Sjóðimir hafa ótvír-
ætt haft hagstæð áhrif í efnahag-
skerfmu að því leyti að þeim hefur
fylgt þjóðhagslegur spamaður um-
fram það sem ella væri. Spamaður
er þegar á heildina er litið of lítill
hér á landi, þrátt fyrir lífeyrissjóð-
ina, en þeir hafa bætt úr brýnni
þörf á því sviði. Án þeirra mundu
vextir hafa verið enn hærri en raun
ber vitni og erlendar skuldir meiri.
Að vísu draga sjóðirnir eitthvað úr
öðmm spamaði. - Lífeyrissjóðimir
era góðir þegar vel árar fyrir þá,
þeir geta verið slæmir í vondu ár-
ferði. Þegar talað er um góða stöðu
lífeyrissjóða á það ekki við um sjóði
ríkis og sveitarfélaga og vissa sjóði
aðra.
En hvað gerist ef eignir lífeyris-
sjóðanna vaxa úr því að vera rúm
60% af landsframleiðslu upp í
200%? Er hægt að koma slíkum
sjóði fyrir í hagkerfinu? Er líklegt
að raunvextir haldist 3,5% eða þar
yfir við slík skilyrði? Um þetta hafa
tveir sérfræðingar Seðlabankans
fjallað, Guðmundur Guðmundsson,
stærðfræðingur, í greininni „Lífeyr-
Vafi er á að söfnunar-
kerfið fái staðist, segir
Jón Erlingur Þorláks-
son í þessari fyrri grein
af tveimur, þar sem
hagkerfið rúmar vart
hina mikiu sjóði.
issjóðir og hagkerfið", í Fjármála-
tíðindum 1993, 1. hefti, og Már
Guðmundsson, hagfræðingur, í rit-
inu „íslenska lífeyrissjóðakerfið.
Ástand og horfur", gefið út af
Landssambandi lífeyrissjóða og
Sambandi almennra lífeyrissjóða í
október 1995.
í grein Guðmundar segir: „ís-
lensku sjóðirnir eru ... söfnunarsjóð-
ir þar sem stefnt er að því að hver
árgangur safni fyrir sínum lífeyri.
Erlendar tilraunir til að láta slík
kerfi vera uppistöðu lífeyrismála
hafa runnið út í sandinn (Verbon
1988) en sums staðar eru stórir
söfnunarsjóðir ásamt gegnum-
streymiskerfi." Eftir að höfundur
hefur velt fyrir sér möguleikum á
að ávaxta sjóðina innanlands og
fundið tormerki á að koma þeim
fyrir segir hann: „Fræðilega er
unnt að mynda lífeyrissjóðina með
því að fjárfesta í orkuverum og
erlendum verðbréfum, en ólíklegt
að kjósendur og stjórnmálamenn
sætti sig við allan þann þjóðhags-
lega sparnað sem til þess þarf.“
Jón Erlingur
Þorláksson
Fylgstu meb í
Kaupmannahöfn
Morgunblabib
fæst á Kastrnpflugvelli
og Rábhústorginu
-kjarni málsins!
Vinstri eða hægri stefna
EFTIR sigur Verkamannaflokks-
ins í Bretlandi með Tony Blair í
fararbroddi og Sósíalistaflokksins í
Frakklandi með Lionel Jospin í for-
ystu klöppuðu jafnaðarmenn í Evr-
ópu sér á bijóst og halda því fram
að evrópskir kjósendur hafi nú tek-
ið rækilega vinstrisveiflu. Reyndar
kom smábakslag í fagnaðarlætin
þegar bandalag hægri- og mið-
flokka unnu nú nýlega í írsku þing-
kosningunum en þar sem írland er
svo lítið virðast vinstri menn vart
telja þá með.
Þessir tveir „vinstri flokkar",
Verkamannaflokkurinn og Sósíali-
staflokkurinn, hafa í reynd fátt
sameiginlegt annað en að kenna sig
við hugtakið vinstri. Stefnumál
þeirra eru í flestum tilfellum gjör-
ólík þar sem Verkamannaflokkur-
inn í Bretlandi vill t.d. aukið fijáls-
ræði og taka upp aukið samstarf
við ESB á meðan Sósíalistaflokkur-
inn í Frakklandi hefur lýst því yfir
að hann vilji auka miðstýringu, rík-
Brúðhjón
Allur borðlnínaöur Glæsilcg gjafavara Briídai lijtína lislar
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
SUMARTILBOÐ
Qluggatjaldaefni
20% afsláttur
Z-BRAUTIR OG GLUGGATJOLD,
FAXAFENI 14, SÍMI 533 5333.
Sigurrós
Þorgrímsdóttir
W
isforsjá og sýnir sam-
starfi við ESB mikla
tortryggni.
Hugmyndafræðin
að breytast
Eftir lok kalda
stríðsins og hran kom-
múnismans hefur hug-
myndafræði stjórn-
málaflokkanna verið
að breytast. Þrátt fyrir
að flokkarnir hafí enn
nokkuð ólíka hug-
myndafræði í ákveðn-
um málum þá era hin
sterku skil milli hægri
og vinstri nú mun
óljósari en áður. Stefnumál flokk-
anna, hvort sem þeir eru staðsettir
hægra eða vinstra megin á stjórn-
málaásnum, hafa stöðugt verið að
Stefnuskrár Alþýðu-
flokks og Alþýðubanda-
lags eru gjörólíkar,
segir Sigurrós Þor-
grímsdóttir, m.a.
í Evrópumálum,
landbúnaðarmálum og
sj ávarútvegsmálum.
nálgast. Jafnvel eru hinir svoköll-
uðu hægri og vinstri stjórnmála-
flokkar með sömu eða svipuð mál
á stefnuskrá sinni í kosningabarátt-
unni. Glöggt dæmi um þetta er sú
stefna sem Verkamannaflokkurinn
lagði fram í síðustu kosningum.
Hún var um margt lík stefnuskrá
íhaldsflokksins og margir héldu því
fram að Blair hefði sótt ýmislegt í
hugmyndafræði Thatcher, fyrrum
formanns íhaldsflokksins, til að
vinna hylli kjósenda. Kjósendur í
Bretlandi virtust því
ekki einu sinni geta
kosið á milli augljósra
áherslna í málefnum.
Kosningabaráttan
snerist mun frekar um
menn en málefni og
hvort breyta ætti for-
ystunni í breskum
stjórnmálum. Eins og
öllum er kunnugt kaus
fólkið nýja forystu.
Viðhorf almennings til
vinstri og hægri hug-
takanna hefur einnig
verið að breytast.
Stjórnmálaflokkar,
hvar sem er í hinum
vestræna heimi og ekki
hvað síst hér á landi, geta ekki leng-
ur treyst hinu fasta fylgi sínu eins
og áður var. Því var oft haldið fram
að fólk fæddist inn í ákveðna hug-
myndafræði eða flokka og héldi
tryggð við þá til æviloka. Þá voru
líka skörp skil milli hægri og vinstri
arma stjórnmálanna. Þó svo að enn
í dag sé ákveðinn hópur kjósenda
sem kýs alltaf „sinn“ flokk þá ber
stöðugt meira á því að kjósendur
kjósi ekki alltaf sama flokkinn.
Hinn almenni kjósandi virðist nú
velta fyrir sér stefnumálum flokk-
anna, hvaða mál þeir setja á oddinn
í kosningabaráttunni, hvernig þeir
hyggjast nota fjármuni skattgreið-
enda og í hvaða forgangsröð verk-
efnum er raðað. Kjósendur láta
stefnumál flokkanna og viðhorf til
þeirra einstaklinga sem eru á listun-
um ráða í æ ríkara mæli en áður
hvaða flokki þeir gefa atkvæði sitt
en mun síður hvort flokkurinn sem
þeir kjósa sé kenndur við hægri eða
vinstri stefnu.
í eina sæng
Hér á landi hefur enginn einn
flokkur enn náð meirihluta í Alþing-
iskosningum. Því hafa alltaf að
minnsta kosti tveir flokkar þurft að
Og áfram: „Lífeyrissjóðakerfið sem
stefnt er að hér, þar sem hver ár-
gangur safnar sjóði fyrir sínum líf-
eyri, á sér enga hliðstæðu í þróuðum
ríkjum. Það er reyndar augljóst af
athugun okkar á möguleikum á að
varðveita íslensku lífeyrissjóðina að
engin leið væri að mynda slíkt kerfi
fyrir þorra iðnvæddra ríkja. Erlend
fjárfesting skipti þar engu máli því
að hún þrengdi bara að lífeyrissjóð-
um í öðrum löndum ...“
Már Guðmundsson miðar við að
sjóður verði um 160% af landsfram-
leiðslu þegar lífeyrissjóðirnir eru
fullvaxnir, og byggir á útreikning-
um Guðmundar. Hér að framan er
nefnd tvöföld landsframleiðsla, þ.e.
200% af landsframleiðslu, og er þá
tekið tillit til A-sjóðs ríkisins, sem
ekki hafði verið stofnaður þegar
Már samdi ritgerð sína. Hér er ekki
um nákvæmar tölur að ræða, eðli
málsins samkvæmt.
Már segir: „Með því að eyða er-
lendum skuldum, fjárfesta erlendis
og byggja á áframhaldandi vexti
íslensks fjármagnsmarkaðar verður
ekki séð að sú sjóðsöfnun sem bú-
ast má við í lífeyriskerfinu sé útilok-
uð.“ Og síðar segir hann: „Þótt
höfundur þessarar greinargerðar
telji að athuguðu máli ekki ástæðu
til að hafa verulegar áhyggjur af
því að hægt verði að mynda þá
söfnunarsjóði í lífeyriskerfinu sem
stefnir í, er full ástæða til að þjóð-
hagslegt samhengi íslensku lífeyris-
sjóðanna og áhrif þeirra á fjár-
magnsmarkaði verði könnuð ítar-
legar en tök eru á hér.“
Svona stendur málið nú þegar
fyrir Alþingi liggur stjórnarfrum-
varp um að lögfesta 10% lágmarks-
iðgjöld. Mikill vafi er á að söfnunar-
kerfið fái staðist þar sem hagkerfið
rúmi ekki hina miklu sjóði. Fjárfest-
ing erlendis í stórum stíl hefur vissa
annmarka og þar mun þrengja að
úr því að aðrar þjóðir eru að taka
upp söfnunarkerfi.
Höfundur er tryggingafræðingur
setjast niður eftir kosningar og
mynda samsteypustjórn. I slíku
stjórnarmunstri verða flokkarnir,
sem taka þátt í ríkisstjórnarstarfinu,
að gefa eitthvað eftir af þeim
stefnumálum sem þeir settu fram í
kosningabaráttunni. Flokkarnir
virðast þó leitast við að halda meg-
instefnu sinni í slíku samstarfi.
Kjósendur hafa þó ekkert um það
að segja hvaða stjórnarmynstur er
reynt eða hvaða málum er fórnað
til ná fram samstarfsstjórn. Séu
kjósendur óánægðir með ákveðinn
stjórnmálaflokk, samstarfsflokk í
ríkisstjóm eða ríkisstjórnina í heild
geta þeir aðeins sýnt hug sinn í
næstu kosningum.
Undanfarið hefur heyrst mikið
um það rætt að hinir svokölluðu
A-flokkar, þ.e. Alþýðubandalag og
Alþýðufiokkur, séu farnir að stinga
saman nefjuum og séu að reyna til
þrautar að mynda sameiginlega
málefnastefnu sem síðan á að selja
kjósendum í næstu kosningum.
Þrátt fyrir að báðir þessir flokkar
séu sagðir á vinstri vængnum hafa
stefnuskrár þeirra verið gjörólíkar.
Þetta á t.d. við í stórum málaflokkum
eins og í Evrópumálum, landbúnað-
armálum og sjávarútvegsmálum.
Forystumenn flokkanna virðast þó
telja mikilvægt að flokkamir nái
saman svo þeir geti stokkið saman
í eina sæng og boðið fram sameigin-
legan lista í næstu kosningum óháð
því hvaða stefnumálum þeir verða
að fórna til að ná því markmiði.
Megintilgangurinn virðist þó vera sá
að freista þess að koma höggi á Sjálf-
stæðisflokkinn. Era kjósendur þess-
ara flokka tilbúnir að fórna hug-
myndafræði sinni í sjávarútvegsmál-
um, Evrópumálum eða öðrum málum
og samþykkja samsuðu sem forystu-
menn þessara flokka hafa soðið sam-
an? Þessu geta kjósendur aðeins
svarað með atkvæði sínu í næstu
kosningum og ef þeim finnst þessi
hrærigrautur ekki hafa tekist vel þá
verða þeir að bíða í fjögur ár til að
leggja fram dóm sinn.
Höfundur er stjórnmála- og
fjöimiðlafræðingur.