Morgunblaðið - 17.08.1997, Qupperneq 10

I
10 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1997 MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið /RAX
HVERS VIRÐI
ERMENNTUN?
Vaxandi fjárhagsvandi Háskóla íslands hef-
ur vakið upp spumingar hvemig bregðast
eigi við. Skiptar skoðanir eru meðal þeirra
skólamanna, sem Hildur Friðríksdóttir
leitaði til, um það hvort upptaka skólagjalda
sé til bóta, en þeir eru sammála um að biýnt
sé að stjómvöld ákveði hver forgangsröð
menntunar eigi að vera.
EGAR menn mynda sér
skoðun á því hvort taka
beri upp skólagjöld á
háskóla- og framhalds-
skólastigi greina þeir
mjög á milli þess hvort verið er að
tala um hærra innritunargjald en
nú er eða veruleg skólagjöld. Enginn
mælti með því að skólagjöld yrðu
svipuð þeim sem tíðkast í bandarísk-
um háskólum.
Þeir skólameistarar, sem Morg-
unblaðið ræddi við, voru flestir sam-
mála um að frumreglan ætti að vera
sú að taka ekki skólagjöld í fram-
haldsskóla. Þó gátu menn fallist á
að smávægileg gjaldtaka fyrir nám
kæmi til greina og sumir nefndu að
nemendur bæru þá hugsanlega meiri
virðingn fyrir námi, einkum ef þeir
greiddu fyrir það sjálfir.
Sumir viðmælenda blaðsins voru
hlynntir því að skólar hefðu tök á
að afla fjár með öðrum hætti en
með skólagjöldum. Sömuleiðis að
þeir yrðu fjárhagslega sjálfstæðari
en nú er og hefðu þar af leiðandi
meira svigrúm. Einnig vöruðu menn
við því að taka svo afdrifaríka
ákvörðun sem að koma á skólagjöld-
um, án þess að hafa útgönguleið í
formi styrkja eða lána til þeirra, sem
hefðu ekki íjárhagslegt bolmagn til
náms. Enginn viðmælenda getur
hugsað sér að hverfa aftur til þess
tíma að aðeins eitt eða tvö börn úr
fjölskyldu hafi efni á framhaldsnámi.
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra segir að menn standi frammi
fyrir tveimur kostum hér sem ann-
ars staðar til að afla ríkisháskólum
fjár, þ.e. að hækka skatta almenn-
ings eða taka aukin þjónustugjöld
af neytendum. Hann bendir á að í
nýlegri skýrslu OECD um íslensk
efnahagsmál komi fram, að skóla-
gjöld í háskóla séu sú leið sem fara
eigi til að mæta fjárhagsvanda þess
skólastigs. Hann tekur einnig fram
að Verkamannaflokkurinn í Bret-
landi hafi farið þá leið að ákveða
að taka upp 1.000 punda skólagjöld
í háskólum þar.
Hann segist sjá ýmsa góða kosti
við skólagjöld á háskólastigi en telur
að ræða þurfi alla þætti málsins, þar
með talda hina félagslegu eða íjár-
hagslegu hlið og hvernig komið verði
í veg fyrir misrétti á þeim forsend-
um. Venjuiega sé reynt að leysa slíkt
með lánafyrirgreiðslu eða með því
að Iosa menn undan skólagjöldum,
sé sýnt fram á að þau standi í vegi
fyrir námi. Umræðan verði einnig
að beinast að innra starfi skólanna
og hvaða áhrif skólagjöld hafi á það.
Jafnréttf skilgreint þröngt
Björn segir að þegar rætt sé um
jafnrétti til náms og einungis lögð
áhersla á hina fjárhagslegu eða fé-
lagslegu hlið, sé jafnréttishugtakið
skilgreint þröngt. Eðlilegt sé að fjár-
hagslega hliðin sé ofarlega í huga
en höfuðatriði sé að hafa fjárhags-
legt boimagn til að reka skóla, sem
veiti nemendum viðunandi og góða
kennslu, þar sem tími nýtist yel því
hann megi meta til fjár. „Ég hef
orðað það svo, hvort skynsamlegt
Björn
Bjarnason
Sveinbjörn
Björnsson
Þorsteinn
Gunnarsson
Jónas
Guðmundsson
Þorvarður
Elíasson
Björn
Þorsteinsson
Margrét Sölvi Sigurður
Friðriksdóttir Sveinsson Sigursveinsson
sé að banna þeim sem vilja flárfesta
í menntun sinni með skólagjöldum
að gera það. Raunar gerum við það
ekki hér á landi, því að starfræktir
eru einkaskólar á háskólastigi, sem
innheimta skólagjöld og njóta góðrar
aðsóknar. Við sjáum einnig að
einkaskólar standa að ýmsu leyti
betur að vígi en ríkisskólar, sem eiga
allt sitt undir Ijárlögum og skattfé
almennings."
Hann telur öðru máli gegna um
skólagjöld á framhaldsskólastigi. I
sjálfu sér hafi hann ekki leitt hug-
ann að því, að þar séu tekin upp
skólagjöld umfram það sem nú er
gert í öldungadeildum og vegna full-
orðinsfræðslu.
Markaðsvæðing
skólakerfisins
Þorvarður Elíasson skólastjóri
Verzlunarskóla íslands segir að
skólarekstur lúti sömu lögmálum og
annar atvinnurekstur. Ekki sé hægt
að reka neitt fyrirtæki með þeim
hætti sem skólakerfi og heilbrigðis-
stofnunum sé stýrt. Hann telur að
með því að leyfa kostnaðinum að
sjást í formi skólagjalda muni nást
verulegur árangur. Sé hins vegar
verið að tala um að heimila aukna
álagningu skólagjalda muni það
fyrst og fremst leiða til þess að skól-
arnir auki ljölbreytni sína og færist
örlítið hver í sína áttina.
Hann segir ekki augljóst hver eigi
að borga skólagjöldin, en vel mætti
hugsa sér vlðtækt styrkjakerfi. Eðli-
legast sé, að það fé komi úr ríkis-
sjóði, en það þýði ekki að kosta
þurfi námið að fullu. Hann segir að
ekki sé jafnrétti til náms núna, þar
sem ekki sé hægt að mennta alla
eins og þeir óska. í þessu sambandi
bendir hann á, að jafnrétti sé í heil-
brigðiskerfínu en eigi að síður greiði
sjúklingar háar upphæðir fyrir lyf.
„Það er í sjálfu sér algjörlega úrelt
hugmyndafræði að menntun eigi að
vera ókeypis fyrir alla eins og hver
og einn vill. Þetta var hægt meðan
fáir sóttu sér menntun en þjóðfélag-
ið er ekki þannig núna. Að sjálf-
sögðu er hægt að greiða menntunina
niður og auka neysluna alveg eins
og með landbúnaðarafurðir. Þetta
er fyrst og fremst spurning sem
stjórnvöld verða að svara.“-