Morgunblaðið - 27.08.1997, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 27. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
VSÍ hvetur til aukins aðhalds í ríkisfjármálum í greinargerð til forsætisráðherra
Blikur á lofti í
efnahagsmálum
VSÍ segir í greinargerð sem send
var forsætisráðherra í gær að launa-
kostnaður fyrirtækja hafi aukist
meira en framieiðni í kjölfar kjara-
samninganna nú í vor og því hafi
það haft talsverðan kostnaðarauka
í för með sér. Fyrirsjáanlegt sé að
hagnaður íslenskra fyrirtækja muni
fara minnkandi auk þess sem hækk-
un á gengi íslensku krónunnar vegna
hærri vaxta hér á landi en í ná-
grannalöndunum, muni skerða sam-
keppnisstöðu útflutningsgreinanna.
Þórarinn V. Þórarinsson, fram-
kvæmdastjóri VSI, segir að vinnu-
veitendur séu með þessari greinar-
gerð að leggja til að aukin áhersla
verði lögð á þátt ríkisútgjalda í efna-
hagsstjórn hér á landi.
„Við hvöttum tii þess á árunum
1991 og 1992 að ríkið flýtti fram-
kvæmdum til að halda uppi atvinnu-
stigi. Þetta var gert og það var efnt
til býsna mikils hallareksturs á ríkis-
sjóði á næstu árum. Nú erum við
þeirrar skoðunar að ástandið hafi
breyst í grundvallaratriðum þannig
að tími sé kominn til að greiða niður
þau lán sem þarna voru tekin og
draga úr opinberum útgjöldum til
þess að rýma fyrir þeim vexti sem
er í atvinnulífinu almennt."
Þórarinn segir VSÍ telja of mikið
vera lagt á stjórn peningamála og
það hafi sýnt sig að háir vextir í
einum hluta alþjóðlegs hagkerfís
hafi ekki sömu þýðingu og áður með
auknu frelsi í gjaldeyrisviðskiptum.
Hann bendir á að hið háa vaxtastig
hér á landi hafi valdið miklu gjald-
eyrisinnstreymi og gengishækkun-
um samhliða því.
„Aðgangur almennings og fyrir-
tækja að lánsfé hefur sennilega aldr-
ei verið greiðari en nú sem er nú
ekki beinlínis í anda þeirra kenninga
að háir vextir dragi úr umsvifum
efnahagslífsins. Við köllum því eftir
því að áherslum efnahagsstjórnunar
verði breytt alveg. Dregið verði úr
VSÍ segir horfur á lakari
afkomu fyrírtækja, háum
vöxtum o g hækkandi
gengi. Er hvatttil aukins
aðhalds í ríkisfjármálum
til að spoma gegn þenslu
og skapa svigrúm til
vaxtalækkana.
áhrifum vaxta og þunginn færður
yfir á ríkisfjármálin. Við hefðum
talið það eðlilegt að ríkisstjórnin
setti sér það markmið að opinber
útgjöld sem hlutfall af landsfram-
leiðslu lækkuðu um u.þ.b. 1%.“
Á brattann að sækja fyrir
islensk fyrirtæki
Þórður Friðjónsson, forstöðumað-
ur Þjóðhagsstofnunar, segist að
mörgu leyti vera sammála þeirri lýs-
ingu á efnahagsástandinu sem sé
að finna í greinargerð VSÍ. Þórður
segir hins vegar rétt að líta til þróun-
arinnar í Bretlandi þegar horft sé
til vaxtastigs hér á landi. Þar hafi
þróunin um margt verið svipuð að
undanförnu og hér á landi og sé
vaxtastig þar örlítið hærra. Hækkun
vaxta hafi þar líkt og hér verið talin
eina færa leiðin til að sporna við
ofþenslu í hagkerfinu, enda sé aukið
aðhald í ríkisfjármálum lengur að
skila sér en vaxtabreytingar.
Þórður segir versnandi afkomu
fyrirtækjanna hins vegar vera um-
hugsunarefni. „Það hefur verið reikn-
að með því að á næstu misserum
yrði á brattann að sækja fyrir at-
vinnulífíð. Það er ljóst að laun eru
að hækka hér meira en annars stað-
ar. Einhvers staðar kemur það niður
nema að atvinnulífínu takist að auka
framleiðni meira heldur en að þessum
mun nemur.
Atvinnulífið hefur verið rekið með
nálægt 3% hagnaði að meðaltali á
undanförnum 3 árum. Útreikningar
okkar sýna hins vegar að úr þessu
muni nokkuð draga, þ.e. að hagnað-
ur fari niður í 2-2,5%, en auðvitað
veltur endanleg niðurstaða á því
hversu mikið fyrirtækjunum tekst
að auka framleiðni sína.“
Þórður segir það hins vegar vera
algert grundvallaratriði að menn
tefli ekki á tvær hættur hvað vaxta-
stigið varði. Hækkun vaxta sé eina
stjórntækið sem hægt sé að nota til
þess að koma í veg fyrir ofþenslu í
efnahagslífínu til skemmri tíma litið
og og ekki sé rétt að slaka á í þeim
efnum nú.
Það kunni að vera að tilefni sé
til vaxtalækkana, sérstaklega í ljósi
þess að verðbólga hafí reynst minni
en búist hafí verið við í kjölfar kjara-
samninganna. Hins vegar sé rétt að
bíða með slíkar ákvarðanir uns áhrif
framkvæmdaukninga á verðlag
skýrist betur er líða taki á haustið.
„Til lengri tíma litið er hins vegar
nauðsynlegt að skapa forsendur fyr-
ir því að vextir geti lækkað og það
er best gert með því að auka þjóð-
hagslegan sparnað og eina greiða
leiðin sem stjórnvöld hafa í þeim
efnum er að bæta eigin afkomu,“
segir Þórður.
Vextir verða lækkaðir
ef tilefni gefst til
Már Guðmundsson, aðalhagfræð-
ingur Seðlabanka íslands, segir þá
hækkun raungengis sem VSI geri
að umtalsefni ekki verulega í alþjó-
legum samanburði. „Okkur sýnist
að raungengi á mælikvarða verðlags
muni hækka um 1,2% á milli ára
nú og um 1,7% milli 1997 og 1998.
Hækkunin á grundvelli launa verður
hins vegar aðeins meiri, eða 3,7% í
ár og 2,4% á næsta ári. Þetta eru
svipaðar tölur og búist var við við
gerð kjarasamninga,“ segir Már.
Hann segir peningastefnu bank-
ans heldur ekki hafa virkað með
öðrum hætti en til hafi verið ætlast,
eins og lesa megi út úr greinargerð
VSI. Gert hafi verið ráð fyrir því
að hækkun vaxta myndi leiða til
meira gjaldeyrisinnstreymis sem aft-
ur myndi leiða til stöðugs eða hækk-
andi gengis krónunnar eftir aðstæð-
um. „Þetta var ein af fljótvirkustu
leiðum peningastefnunnar því þessi
þróun slær beint á verðbólgu auk
þess sem það slær óbeint á þenslu
með þeim hætti að gengishækkun
herðir að fyrirtækjunum og þau fall-
ast þá síður á launaskrið."
Það er ekkert sem kemur okkur
á óvart hvað þetta varðar. Það eina
sem hefur komið okkur á óvart og
öllum öðrum er að verðbólga í fram-
haldi af kjarasamningum var tölu-
vert minni en menn reiknuðu með.
Þetta gæti stafað af tvennu, annars
vegar meiri framleiðniaukningu en
reiknað var með og hins vegar mik-
ilii samkeppni í vöruverði."
Már segir að sér finnist hins veg-
ar dálítið mótsagnakennt í greinar-
gerð VSÍ að þrátt fyrir að þar sé
varað við ákveðnum merkjum of-
þenslu sé engu að síður hvatt til
vaxtalækkana.
„Þeir benda hins vegar réttilega
á að það sé visst veikleikamerki til
lengdar að vera með svo mikinn
vaxtamun gagnvart útlöndum. Auð-
vitað munum við lækka vexti ef við
lesum það út úr tölunum að það
verði hægt án þess að stefna stöðug-
leikanum í hættu. En merkin nú eru
pínulítið misvísandi eins og er og
því erum við enn að skoða málin.“
Ríkisútgjöldum verði
haldið í skefjum
HÉR Á eftir fer greinarferð Vinnu-
veitendasambandsins til forsætis-
ráðherra:
í kjölfar þeirra kjarasamninga sem
tókust milli VSÍ og þorra aðildarfé-
laga Alþýðusambands íslands í apríl-
mánuði og síðar og gilda eiga fram
á árið 2000 hefur framkvæmda-
stjórn Vinnuveitendasambandsins
fjallað ítarlega um ástand og horfur
í efnahags- og atvinnumálum eins
og þær blasa við nú.
Meginniðurstöður þeirrar athug-
unar benda til þess að afkoma fari
versnandi í atvinnulífinu samfara
mikilli aukningu kaupmáttar ráð-
stöfunartekna, hækkandi raungengi
og háum vöxtum í alþjóðlegum sam-
anburði. Þótt framieiðni hafí aukist
síðustu árin, m.a. vegna bættrar
nýtingar framleiðslugetu, hefur það
ekki vegið upp stóraukinn tilkostn-
að. í ákveðnum greinum atvinnulífs-
ins hefur borið á skorti á vinnuafli
og almennt virðist mega fullyrða að
hagkerfið sé nú við efri mörk þess
sem samræmst getur markmiðum
um varanlegan vöxt og lága verð-
bólgu.
Við þessar aðstæður er því afar
brýnt að ríkisvaldið beiti áhrifum í
ríkisfjármálum til að vinna gegn
þenslu og skili verulegum afgangi í
ríkisrekstrinum og greiði niður lán-
tökur síðustu ára. Því fagna samtök-
in þeirri stefnumótun um fjárlaga-
gerð sem felst í samþykkt ríkisstjórn-
arinnar um að skila beri afgangi af
ríkisrekstrinum á næsta ári. VSÍ
hvetur til þess að þessari stefnumörk-
un verði fylgt fast eftir og miðað
verði við minni aukningu opinberra
útgjalda en að var stefnt í ár. VSÍ
telur mikilvægt að umtalsverður af-
gangur verði af rekstri ríkisins á
næsta ári og telur það forsendu fyrir
því að áfram haldist heilbrigður vöxt-
ur í atvinnulífínu samfara jafnvægi
í þjóðarbúskapnum.
Þessar ályktanir byggir VSÍ á
meðfylgjandi greinargerð um þróun
efnahagsmála og afkomuhorfur í
atvinnurekstri en helstu niðurstöður
og ályktanir hennar eru þessar:
• Laun hækka til jafnaðar um allt
að 2% umfram það sem gerist að
meðaltali í öðrum OECD-ríkjum árin
1995 til 1998. Sá samkeppnisbati
sem stafaði af minni launahækkun-
um hérlendis 1991-1994 hefur að
fullu jafnast út á næsta ári.
• Raungengi hækkar verulega í ár
og næsta ár en hver endanleg áhrif
af þeirri hækkun verða ræðst af
framleiðniþróun og því hversu tekst
til um aðhald fyrirtækja og stjórn-
valda að kostnaðarþróun.
• Hagnaður í atvinnurekstri verður
minni sem hlutfall af veltu og eigin
fé í ár en á síðasta ári og gæti enn
lækkað á næsta ári, takist ekki að
draga úr kostnaðarauka í atvinnulífi
og hamla gegn þenslu í efnahagslíf-
inu. Ástæður lakari afkomu eru
meiri kostnaðarauki en meðal keppi-
nauta sem ekki hefur jafnast til fulls
af bættri framleiðni svo og hörð
verðsamkeppni innanlands.
• Sæmilegt en viðkvæmt jafnvægi
er á vinnumarkaði en eftirspurnar-
spenna hefur komið fram í afmörk-
uðum greinum.
• Kaupmáttur ráðstöfunartekna
vex mjög mikið í ár og næsta ár og
meira en miðað var við í aðdraganda
í gerð kjarasamninga, m.a. vegna
mikilla skattalækkana. Þessi af-
komubati og almenn bjartsýni sem
honum fylgir skýrir mjög mikla
aukningu á einkaneyslu og innflutn-
ingi, sem raunar er nú sýnilegasta
dæmið um ójafnvægi í efnahagslíf-
inu.
• Hækkun á nafngengi krónunnar
framan af sumri um allt að 2,5%
hefur skert afkomumöguleika í út-
flutnings- og samkeppnisgreinum.
Gengishækkunin byggist annars
vegar á trausti manna á því að kjara-
samningar til þriggja ára tryggi
stöðugleika en hins vegar og ekki
síður, á vaxtaákvörðunum Seðla-
bankans. Þótt gengislækkunin hafi
nú að hluta til gengið til baka eru
forsendur hennar enn til staðar.
• Eftir að gjaldeyrisviðskipti voru
að fullu gefín fijáls verður ekki séð
að háir vextir á peningamarkaði
veiti aðhald gegn þensluvöldum, s.s.
áður. Háir vextir hafa þess í stað
valdið miklu innstreymi erlends
gjaldeyris, bæði sem fjárfestingalán
og til ávöxtunar í innlendum verð-
bréfum. Afleiðingin er stóraukið
framboð peninga og hærra gengi
íslensku krónunnar en aðrar efna-
hagslegar forsendur gefa tilefni til.
• Til að stuðla að viðunandi við-
skiptajöfnuði, áframhaldandi vexti í
útflutnings- og samkeppnisgreinum
og almennu jafnvægi í efnahagslífínu
er því brýnt að draga úr vaxtamun
milii íslands og annarra landa. Engin
ástæða er til þess að Seðlabankinn
haldi áfram uppi markaðsþrýstingi
til hækkunar á gengi krónunnar.
• Til að vinna gegn þensluvöldum
í hagkerfinu verður að stefna að
afgreiðslu fjárlaga með verulegum
afgangi. Jafnframt verður að vinna
áfram að aukinni hagræðingu í
rekstri ríkis og sveitarfélaga, m.a.
með útboðum stærri rekstrarverk-
efna. Ríkisstjórnin þarf að setja op-
inberum rekstri þau mörk að hann
þurfi í sem flestum tilfellum að
standast samkeppni við einkarekstur
í sömu greinum. Þar sem opinberir
aðilar eru nær einráðir um kaup á
þjónustu þarf því að beina hluta inn-
kaupa yfír á einkamarkað til að
skapa samanburð og samkeppni.
Aðeins þannig verður unnt að halda
úti almannaþjónustu með ásættan-
legum kostnaði.
• Þjóðhagslegur sparnaður íslend-
inga er minni en flestra annarra
iðnvæddra þjóða og tekjuauki sem
fylgir efnahagslegum uppgangi
kemur síður fram í minnkandi skuld-
um og auknum sparnaði en meðal
annarra þjóða. Því er brýnt að stjórn-
vöid stuðli að varanlegum uppgangi
og stöðugleika með því að efla sparn-
að sem mest má vera m.a. með mun
víðtækari heimildum til skattfrest-
unar við greiðslur í eftirlaunasjóði
en nú tíðkast.
• Til að létta á skuldum ríkissjóðs
og til að örva þjóðhagslegan sparnað
er æskilegt að selja þegar eignar-
hluta ríkisins í a.m.k. öðrum ríkisvið-
skiptabankanum og væntanlegum
fjárfestingabanka. Hluta þessara
eigna væri æskilegt að selja almenn-
ingi á afborgunarkjörum á lengri
tíma til að örva enn persónulegan
sparnað og þátttöku í atvinnurekstri.
Vinnuveitendasamband íslands
telur afar mikilvægt að ríkisstjórn
miði fjárlagagerð við það höfuð-
markmið að tryggja stöðugleika í
efnahagslífínu, stuðla að hagvexti,
aukinni samkeppnishæfni og fjölgun
starfa. Launaþróun sem felur í sér
nær helmingi meiri kostnaðarhækk-
anir en meðal keppinautanna án
samsvarandi framleiðniauka er ekki
viðvarandi. Því hlýtur það að verða
höfuðviðfangsefni stjórnvalda og
stjórnenda í atvinnurekstri að hamla
gegn versnandi samkeppnisstöðu ís-
lenskra atvinnuvega með kostnaðar-
aðhaldi og víðtækum aðgerðum til
að auka framleiðni í öllum greinum
efnahagslífsins. Góður tekjuafgang-
ur á fjárlögum næsta árs getur því
skipt sköpum um þróun mála. Sér-
staklega er þýðingarmikið að ríkisút-
gjöldum verði haldið í skefjum.