Morgunblaðið - 27.08.1997, Page 16

16 MIÐVIKUDAGUR 27. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
^ Reuter
Atök í Kasmír
Vísindamenn finna skaðlega
stökkbreytingu í gyðingum
Tvöfaldar líkur
á ristilkrabba
Washington. Reuter.
Deilur um
pólitískar
auglýsingar
TILKYNNT var í gær að sjónvarps-
auglýsing fyrir Framfaraflokkinn
yrði bönnuð í dag þar sem hún brýt-
ur í bága við norsk lög um sjónvarps-
útsendingar. Hart hefur verið tekist
á um málið í Noregi, meirihluti þing-
manna samþykkti bann við pólitísk-
um sjónvarps- og útvarpsauglýsing-
um en sjónvarpsstöðin TV2 hefur
lýst því yfir að hún telji bannið brot
á stjórnarskánni þar sem það tak-
marki tjáningarfreisi og bauð stjórn-
málaflokkum að sýna á stöðinni.
Ákvörðun stöðvarinnar vakti hörð
viðbrögð í Noregi. Allir stjórnmála-
flokkarnir nema Framfaraflokkur-
inn mótmæltu henni.
Fylgi Jaglands eykst
Dregið hefur úr mótbyrnum við
forsætisráðherra Noregs, Thorbjorn
Jagland, samkvæmt skoðanakönn-
unum sem birtar voru á mánudag.
Þar kváðust 34,5% kjósenda styðja
Jagland og Verkamannaflokkinn og
hefur fylgi við hann aukist um 7,1%
á einni viku. Gallup gerði skoðana-
könnunina fyrir TV2 en þrjár vikur
eru nú til kosninga.
INDVERSKUR hermaður miðar á
pakistanska hermenn frá landa-
mærastöð í Uri, sem er við um-
deild landamæri Indlands og Pak-
istan. Þar hafa hermenn þessara
ríkja skipst á skotum undanfarna
viku. Heimildum ber ekki saman
um mannfall. Indverjar höfnuðu
í gær tilboði Bandaríkjanna um
að miðia málum í deilunni og
sögðu að tvíhliða viðræður yrðu
að koma til ætti að nást niður-
staða. Pakistanar hvöttu til þess
að fulltrúar Sameinuðu þjóðanna
yrðu sendir til átakasvæðisins til
þess að fást mætti óhlutdræg
mynd af ástandinu. Segja Pakist-
anar tvíhliða viðræður ekki réttu
lausnina, heldur skuli íbúar hér-
aðsins Jammú og Kasmír, þar sem
átökin standa, ákveða með al-
mennri atkvæðagreiðslu í umsjá
SÞ hvort þeir vilji tilheyra Pakist-
an, sem er islamskt ríki, eða Ind-
landi, þar sem hindúar fara með
völd.
ARFGENG breyting á genum, sem
kann að virðast sakleysisleg, getur í
raun og veru að valdið einni tegund
arfengs ristilkrabba, að sögn Kenn-
eths Kinzlers, aðstoðarprófessors í
æxlunarfræðum við Johns Hopkins-
háskólann í Baltimore. Tvöfaldar hún
líkurnar á því að viðkomandi fái
krabbamein.
Kinzler og aðstoðarmenn hans
hafa komist að því, að stökkbreytt
APC-gen hefur valdið arfgengnum
ristilkrabba í gyðingum af austur-
evrópskum uppruna. Uppgötvuðu
þeir stökkbreytingu í einum Ashk-
enazi-gyðingi sem þjáðist af krabba-
meini og tóku í framhaldi af því 776
aðra gyðinga til rannsóknar. Fundu
þeir stökkbreytinguna í 6% þeirra.
Völdu þeir síðan 211 gyðinga með
ristilkrabba og fundu stökkbreytt
APC-gen í sjötta hveijum þeirra.
Komust þeir jafnframt að því að þar
sem um arfgengan ristilkrabba var
að ræða fannst stökkbreytingin í
þriðja hveijum manni.
Stökkbreytt APC-gen mun vera
að finna í 17% bandarískra gyðinga
en krabbameinsmyndunin sem þau
eru talin valda mun vera afar fátíð
í öðrum en gyðingum.
Talið er að milli 15 og 50% tilvik
ristilkrabba í mönnum séu arfgeng,
en ristilkrabbi er ein algengasta dán-
arorsök í veröldinni.
Lengi hefur verið vitað um tengsl
APC-gensins og ristilkrabba. Um
rannsóknirnar á gyðingunum segir
Kinzler í grein í vísindaritinu Nature
Genetics: „Sumir erfa fullgallað APC-
gen og mikil æxlismyndun á sér stað
í ristli þeirra. Við höfum komist að
því að smávægileg breyting í erfða-
lykli er veldur óstöðugleika í DNA-
kjarnsýru leiðir til keðjuverkandi
stökkbreytinga í aðliggjandi litning-
um. Þessar breytingar valda síðan
krabbameini."
F.W. de Klerk, fyrrverandi forseti dregur sig í hlé frá stjórnmálum í Suður-Afríku
Sagði skilið við að-
skilnaðar stefnuna
F.W. de Klerk, fyrrverandi forseti Suður-Afríku, lýsti
því yfir í gær að hann værí hættur afskiptum af
stjómmálum. De Klerk var við völd þegar aðskilnaðar-
stefnan var afnumin í landinu og hefur Nelson Mand-
ela, núverandi forseti, þakkað honum að það skyldi
gerast án blóðsúthellinga.
Höfðaborg, Jóhannesarborg. Reuter.
FREDERIK Willem de Klerk, fyrrver-
andi forseti Suður-Afríku, lýsti í
gær yfir því að hann hefði ákveðið
að draga sig í hlé frá stjórnmálum
og segja af sér forustu í Þjóðarflokknum.
De Klerk sneri árið 1990 baki við arfleifð
sinni og flokks síns þegar hann sagði skilið
við aðskilnaðarstefnuna og hóf að koma á
lýðræði í Suður-Afríku. Það ár leysti hann
blökkumannaleiðtogann Nelson Mandela úr
fangelsi og fjórum árum síðar vék hann fyr-
ir honum úr forsetastóli eftir fyrstu lýðræðis-
Iegu kosningarnar í landinu.
De Klerk, sem nú er 61 árs gamall, var
afsprengi aðskilnaðarstefnunnar. Hann var
alinn upp við hugmyndir um yfirburði hvíta
kynstofnsins og gekk í skóla og háskóla þar
sem íhaldssemi réð ríkjum.
„Faðir minn var ráðherra í stjórnum
þriggja forsætisráðherra og frænka mín gift-
ist einum af forsætisráðherrum Suður-Afr-
íku,“ sagði de Klerk þegar hann bar vitni
fyrir sannleiksnefnd Desmonds Tutus erk-
ibiskups á síðasta ári og harmaði aðskilnað-
arstefnuna. „Sjálfur hef ég alltaf verið dygg-
ur stuðningsmaður Þjóðarflokksins."
De Klerk settist á þing árið 1972. Hann
var um árabil ráðherra með skólamál á sinni
könnu og bar þá ábyrgð á skólakerfi þar
sem tífalt meira fé var varið til menntunar
hvítra barna en svartra.
Bylti Botha
Árið 1989 gekk hann á hólm við Barend
du Plessis, þáverandi íjármálaráðherra, í
baráttunni um það hver skyldi verða arftaki
P.W. Botha, sem þá var forseti, og hafði
betur. Botha var harðlínumaður og studdi
aðskilnaðarstefnuna heils hugar, en heilsu
hans fór hrakandi. Nokkrum mánuðum síðar
ýtti de Klerk Botha úr vegi og settist í for-
setastól.
Stjórnmálaskýrendur litu svo á að frami
de Klerks bæri því vitni að hvítir menn væru
að herða takið á völdunum og spáðu því að
átökin, sem þegar höfðu kostað 20 þúsund
svarta menn lífið, myndu harðna. Marike,
kona hans, ýtti undir þessa ímynd þegar hún
sagði að þeir, sem væru af blönduðum litar-
hætti, væru „dreggjar sköpunarinnar".
Aðskilnaðarstefnunni hafnað
Það kom íbúum Suður-Afríku og heimsins
alls því í opna skjöldu þegar de Klerk lýsti
yfir því 2. febrúar 1990 að hafna bæri að-
skilnaðarstefnunni, sem hafði verið megin-
stoð ríkisstjórna hvíta minnihlutans í Suður-
Afríku frá árinu 1948.
Hann aflétti banninu á starfsemi Afríska
þjóðarráðsins, Suður-afríska kommúnista-
flokksins og vopnaðra deilda þeirra í fyrstu
ræðu sinni á þingi eftir að hann varð for-
seti. Níu dögum síðar leysti hann Nelson
Mandela úr fangelsi. Mandela hafði verið
dæmdur í lífstíðarfangelsi árið 1962 fyrir
andstöðu við yfirráð hvíta minnihlutans. De
Klerk hóf þegar viðræður við Mandela um
að koma á lýðræði án tillits til litarháttar.
Fjórum árum síðar stóðu de Klerk og
Mandela á sviði í Ósló og tóku á móti friðar-
verðlaunum Nóbels. De Klerk hefur marg-
sinnis verið heiðraður síðan víða um heim
fyrir þátt sinn í að steypa kerfinu, sem fjöl-
skylda hans hafði átt snaran þátt í að halda
við lýði, og vinna í þágu lýðræðis og friðar
í Afríku.
Tákn einingar
Allt frá því að flokkur Mandelas, Afríska
þjóðarráðið, komst til valda eftir kosningam-
ar, sem haldnar voru í apríl 1994 og bundu
enda á yfirráð hvítra í Suður-Afríku, hefur
de Klerk verið tákn einingar í landinu. Hann
var í upphafi aðstoðarforseti þjóðareiningar-
stjórn Mandelas, en dró flokk sinn út úr
stjórninni eftir tveggja ára samstarf. Hann
Reuter
F.W. de Klerk, fyrrverandi forseti
Suður-Afríku, og Nelson Mandela,
núverandi forseti, hefja hendur sínar
til himins eftir að sá síðarnefndi hafði
verið settur í embætti 10. maí 1994.
De Klerk, sem var síðasti forseti hvíta
minnihlutans á tímum aðskilnað-
arstefnunnar, hefur nú ákveðið að
hætta afskiptum af stjórnmálum.
hefur leitt stjórnarandstöðuna og gagnrýnt
stefnu Afríska þjóðarráðsins heima fyrir, en
lofsungið þjóðareiningu Suður-Afríku og
aðhald stjórnarinnar í flármálum erlendis.
„Ég vona aðeins að Suður-Afríkubúar
gleymi ekki hlutverkinu, sem de Klerk lék
í að tryggja að umskiptin frá okkar sárs-
aukafullu fortíð til þess hlutskiptis, sem við
nú njótum, færu vel fram,“ sagði Mandela
í gær eftir að de Klerk hafði greint frá
ákvörðun sinni.
Stirð samskipti við Mandela
Samskipti de Klerks og Mandelas voru
hins vegar oft og tíðum stirð, enda ólíkir
menn á ferð. De Klerk keðjureykir og drekk-
ur viskí, en Mandela er maður aðhaldssamur
og fær sér í mesta lagi vínglas af og til.
Eitt sinn sást meira að segja til þeirra þar
sem þeir otuðu fingri hver að öðrum á götu
úti í Jóhannesarborg eftir að Mandela hafði
sagt að stjórn de Klerks bæri sök á því að
ekkert lát væri á glæpum og ofbeldi.
Þegar de Klerk bar vitni fyrir sannleiks-
nefnd Desmonds Tutus erkibiskups í fyrra
og játaði syndir aðskilnaðarstefnunnar við-
urkenndi hann að sakast bæri við kalvínist-
ana, forfeður sína, en lagði um leið áherslu
á að hann bæri virðingu fyrir þeim og væri
þess_ fullviss að þeir hefðu viljað vel.
„Ég held í djúpa virðingu mína fyrir fyrr-
verandi leiðtogum okkar,“ sagði de Klerk
við nefndina, sem er smátt og smátt að fletta
ofan af kerfisbundinni kúgun hvíta minni-
hlutans á svarta meirihlutanum. „Innan
ramma þess tíma, sem þeir voru uppi á,
kringumstæðna og sannfæringar þeirra,
voru þeir góðir og heiðvirðir menn, þótt sag-
an hafi síðar sýnt að .. . þeir gerðu mikil
mistök er þeir ákváðu að fylgja sinni stefnu,"
sagði de Klerk.
Minnkandi fylgi Þjóðarflokksins
Gagnrýnendur á vinstri væng þjóðarflokks-
ins sögðu að tryggð de Klerks við forvera
sína hefði grafið undan honum eftir að að-
skilnaðarstefnunni var aflétt. Hægri vængur-
inn gagnrýndi hann hins vegar fyrir of mikla
undanlátssemi. Afleiðingin er sú að flokkur
hans hefur hrapað í vinsældum. Árið 1994
fékk hann 20 af hundraði greiddra atkvæða,
en samkvæmt nýlegum skoðanakönnunum
nýtur hann nú aðeins stuðnings 14% kjósenda.
Ýmsir áhrifamenn í flokknum hafa yfir-
gefið hann og ýmist sest í helgan stein eða
gengið til liðs við nýja stjórnmálahreyfingu
Rolfs Meyers, fyrrverandi samningamanns
Þjóðarflokksins.
„Hann hefur verið að glata stuðningi jafnt
til vinstri og hægri [og þegar það gerist]
er kominn tími til að hverfa á braut,“ sagði
Tim du Plessis, fréttastjóri á blaðinu Afrik-
aner, þegar fréttist að de Klerk hygðist setj-
ast í helgan stein.
De Klerk sagði að hann ætlaði að hætta
til þess að flokkurinn gæti losað sig við
byrðar fortíðar, sem væri „hlaðin sekt“.
Þegar er hafin umræða um það hver taki
við af honum, en stjórnmálaskýrendur segja
að það muni há flokknum að þeir hafi engan
trúverðugan svartan mann innan sinna raða
til að taka við forustuhlutverkinu.
Þurfa stuðning svartra
De Klerk v_ar formaður flokksins í átta
og hálft ár. Á þeim tíma reyndi hann að
seilast eftir stuðningi svartra manna, en
fram að því að hann tók við var stuðningur
flokksins einskorðaður við hvíta minnihlut-
ann. Honum tókst að fá stuðning meirihluta
fólks af blönduðum litarhætti til að styðja
flokkinn. í gær sagði hann að um 15 af
hundraði svartra manna styddu Þjóðarflokk-
inn einnig, en óháðir stjórnmálaskýrendur
segja að í núverandi mynd geti flokkurinn
ekki gert sér vonir um að skáka Afríska
þjóðarráðinu.
„Ætli þeir að fá stuðning meðal svartra
verða þeir að finna svartan leiðtoga," sagði
David Welsh, prófessor í stjórnmálafræði við
háskóla Höfðaborgar. „En flestir eru þeirrar
hyggju að þeir hafi engan nógu áhrifamik-
inn, sem þeir hljóta að naga sig í handarbök-
in yfir.“
Margir telja að íhaldsmaðurinn Hernus
Kriel, sem er héraðsstjóri í Vestur-Höfðahér-
aði þar sem Þjóðarflokkurinn er með meiri-
hluta, og Marthinus van Schalkwyk, fremur
ungur þingmaður sem talinn er framfara-
sinnaður, séu líklegastir til að taka við af
de Klerk.
Welsh sagði að Schalkwyk, sem settist á
þing 1987, hefði sér til framdráttar að hann
væri ekki bendlaður við aðskilnaðarstefnuna.