Morgunblaðið - 27.08.1997, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 27. ÁGÚST 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Risavaxið
verkefni
Undirbúningur er nú í fullum gangi í Stokk-
hólmi sem verður menningarborg Evrópu á
næsta ári. Listamenn og almenningur fylgj-
ast grannt með og eru ósparir á athugasemd-
ir og gagnrýni. Urður Gunnarsdóttir hitti
Beate Sydhoff, dagskrárstjóra menningar-
ársins, sem á ekki von á öðru en að allt falli
í ljúfa löð þegar árið 1998 gengur í garð.
Pressens Bild/Hans T Dahlskog
STOKKHÓLMUR séður úr turni þýsku kirkjunnar,
sem stendur í Gamla stan.
BEATE Sydhoff hefur tekist á
hendur risavaxið verkefni, að
skipuleggja menningardagskrána
í Stokkhólmi allt næsta ár, þegar
borgin verður menningarhöfuð-
borg Evrópu. Sydhoff hefur kom-
ið sér fyrir ásamt starfsliði í lít-
illi höll í miðborginni og fer brátt
að þrengja að hópnum, því stöð-
ugt fjölgar í honum. Allir þættir
undirbúningsins hafa verið undir
smásjánni, sumt hefur mælst vel
fyrir, annað hefur kallað óvægna
gagnrýni yfir Sydhoff og aðra
sem að skipulagningunni standa.
Ætla mætti að það fyrsta sem
gert væri þegar hafist væri handa
við að undirbúa svo gríðarlegt
verkefni, væri að ákveða þemu
menningarhöfuðborgarinnar. En
ónei. „Við hættum mjög fljótlega
við að hafa þema hátíðarinnar
vegna þess að reynsla fyrri menn-
ingarhöfuðborga af því er ekki
góð og það viðurkenna stjórnend-
ur dagskránna. Nýjasta dæmið
er Kaupmannahöfn sem var
menningarhöfuðborg árið 1996,“
segir Sydhoff.
Engu að síður hafa ýmis þemu
skotið upp kollinum í undirbún-
ingsvinnunni og það fór á endan-
um svo að dagskráin skiptist nið-
ur í fimmtán grunnþemu. Ástæð-
una segir Sydhoff hafa verið gíf-
urlegan þrýsting fjölmiðla og al-
mennings. „Á okkur dundu spurn-
ingar um hvað við værum eigin-
lega að gera, fólk var ótrúlega
sólgið í upplýsingar um hvað yrði
á dagskrá, og á endanum létum
við undan þrýstingnum og settum
niður á blað nokkur þemu, þrátt
fyrir að okkur væri það fremur á
móti skapi. Við köllum þau tengi-
þemu, hugmyndin er að hægt sé
að tengja alls kyns verkefni, sýn-
ingar og uppákomur við þau.“
Listamenn æfir en
almenningur jákvæður
Viðtökurnar urðu blendnar,
Sydhoff segir almenning hafa
verið afar jákvæðan en að lista-
menn hafi brugðist hinir verstu
við og sakað undirbúningsnefnd-
ina um að reyna að höfða til fjöld-
ans. „Þeir sögðu þetta vera ferða-
mannadagskrá og að vissu leyti
hafa þeir rétt fyrir sér. Við reyn-
um að tengja þetta tvennt; menn-
inguna og ferðamennskuna. En
þessar öldur lægði, þrátt fyrir að
sífellt væri verið að spyija hvað
við værum að gera. En við vorum
viðbúin því, þeir sem sáu um
menningardagskrána í Glasgow
fyrir tæpum áratug voru búnir
að vara okkur við því að erfiðast
yrði að standast hinn mikla utan-
aðkomandi þrýsting og kljúfa
dagskrána ekki upp, heldur halda
henni sem einni heild.“
Vakað yfir
hverri krónu
Sydhoff segir ástæðu þess að
listamenn séu svo fljótir til að
gagnrýna menningarborgina vera
þá að of litlu fé sé varið til menn-
ingarstarfsemi í Svíþjóð og því
vaki menn yfir hverri krónu.
Margir listamenn hafi óttast að
framlög til menningar og lista
myndu renna að nokkru eða öllu
leyti til menningarársins og þá í
eitthvað sém kæmi þeim ekki vel.
Sú hafi ekki orðið raunin, heldur
þvert á móti hafí framlög til
menningar aukist um 18% síðustu
tvö árin og þá séu framlög til
menningarborgarinnar ekki talin
með. Astæðan sé m.a. sú að
ákvörðunin um að gera Stokk-
hólm að menningarborg hafí orðið
til þess að fyrirtæki og stofnanir,
sem hingað til hafi ekki sýnt
menningu áhuga, hafi ákveðið að
leggja fram fé til hennar.
Hins vegar hafa enn sem kom-
ið er ekki margir —
styrktaraðilar lofað
fjárframlögum til
menningarborgarinn-
ar og hefur það valdið
mörgum áhyggjum.
Ekki þó Sydhoff sem
segir það fullkomlega
eðlilegt að þeir vilji
fyrst sjá svart á hvítu
hvað verði í boði, áður
en þeir ákveði að
leggja fé í að styrkja
það. „Og ekki er verið
að eyða peningum hér
í óþarfa, nú starfa um
áttatíu starfsmenn við
verkefnið og verða um
100 þegar menning-
arárið hefst. Það eru miklu færri
en t.d. í Kaupmannahöfn, þar sem
starfsmennirnir urðu alls 260.
Þeir reyndust allt of margir, t.d.
fór mikill tími í að miðla upplýs-
ingum á milli starfsmanna, sem
voru dreifðir um borgina. Sá fjöldi
sem hér er, er miklu viðráðan-
legri. Þá höfðum við ákveðið að
draga úr kostnaði miðað við
fyrstu áætlanir, sem hljóðuðu upp
á um 460 milljónir sænskra kr.
(4,6 milljarðar ísl. kr.). Nú gerum
við ráð fyrir að kostnaður verði
um 400 milljónir, 355 fari í dag-
skrána og um 45 milljónir í um-
sýslu.“
Og að ýmsu verður að huga,
t.d. í sambandi við aðgangseyri.
Sydhoff segir málið ekki svo ein-
falt að niðurgreiða allt miðaverð
á menningarárinu, til þess eins
að hætta því um leið og árið 1999
gengur í garð, því slíkt muni án
efa mælast illa fyrir.
600
dagskráratriði
Sydhoff og samstarfsmenn
hennar ákváðu í lok síðasta árs
að leggja fram tillögu að dag-
skrá, sem aftur þótti fullhöll und-
ir listamennina. Þar voru kynnt
þau verkefni sem þegar höfðu
verið ákveðin, um 200 talsins.
Þegar fullgerð dagskráin verður
kynnt í október, verða verkefnin
og atriðin líklega orðin um 600
talsins. Sydhoff segir að vissulega
hafi dagskráin sem kynnt var
verið komin misjafnlega vel á veg
og því ekki allir verið sáttir. I
henni skipuðu bókmenntir t.d. lít-
inn sess og barnadagskráin hafi
ekki verið annað að örlítil vísbend-
ing um það sem koma skyldi.
- Urðu viðbrögðin til þess að þið
gerðuð breytingar á dagskránni?
„Nei, við teljum að þess hafi
ekki þurft í stórum dráttum, enda
hafa viðbrögðin verið jákvæð. En
við höfum vissulega fengið ábend-
ingar um ýmislegt sem mætti
breyta og bæta og höfum tekið
tillit til þess. Starf
okkar hefur allan tím-
ann snúist um að átta
okkur á því hvað eigi
heima í menningar-
dagskránni, á hveiju
fólk hafi áhuga, hvað
sé að gerast. Og allt
verður þetta að vera
í jafnvægi.“
Veik staða
listarinnar í
Stokkhólmi
Menningarmála-
ráðherrar Evrópu-
sambandsins ákváðu
á fundi sínum árið
1993 að útnefna
Stokkhólm menningarborg 1998.
Aþena var fyrst í röðinni, var
menningarborg árið 1985, og í
ár varð önnur grísk borg fyrir
valinu, Þessaloníka. Sydhoff segir
útnefninguna skipta miklu máli
fyrir Stokkhólm, þar sem staða
listalífsins hafi að mörgu leyti
ekki við nægilega sterk í borg-
inni. „Bara sú staðreynd að meiri-
hluti starfsmannanna eru konur,
segir okkur það að menningar-
starfsemi er illa borguð og nýtur
ekki mikillar virðingar. Væri sú
raunin, væru karlmennirnir hér
miklu fleiri. Með þessu er ég ekki
að segja að algert áhugaleysi ríki
um menningu hér, það er að verða
mikil breyting þar á. Þeir sem
ekki hafa lagt í vana sinn að tala
um menningu, svo sem stjórn-
málamenn, eru farnir að gera það
og að baki þessu gríðarlega menn-
ingarverkefni er breið pólitísk
samstaða. Innan ferðaþjón-
ustunnar eru menn einnig farnir
að gera sér grein fyrir því að
menningarferðamennska er stað-
reynd og að slíkum ferðum fjölgar
mjög ört, þ.e. stuttum ferðum til
borga í því skyni að sækja listvið-
burði. Það var eins og hver annar
ávani að líta á menningu og listir
sem einangrað fyrirbæri."
Langtímamarkmið
mikilvæg
Sydhoff segir reynsluna í
Glasgow vera í þessa átt, þar
hafi vaknað geysilegur áhugi á
menningu í tengslum við útnefn-
ingu hennar sem menningarborg-
ar. Það hafi leitt til þess að hún
sé nú arkitektúr- og hönnunarhöf-
uðborg Bretlands. „Glasgow var
dæmi um að þegar mikil áhersla
er lögð á menningu, laðar það
fram aðra hagsmuni og fjármuni.
Æ fleiri sjá sér hag í slíkri útnefn-
ingu og þeirra starf þarf ekki
endilega að fara fram í gegnum
okkur, sem skipuleggjum sjálfa
dagskrána.
Hér hefur útnefningin t.d. haft
í för með sér að lögð er mikil
áhersla á að garðar og ýmis
mannvirki verði tilbúin á næsta
ári. Byggingu safna, sem hafði
verir ákveðin fyrir löngu hefur
verið flýtt og svo mætti lengi
telja. Það er ljóst að þetta hefur
gríðarlega möguleika í för með
sér.“
Þess hefur verið gætt að
styrkja verkefni sem hafa áhrif
lengra fram í tímann, svo að
Stokkhólmur og listalíf borgar-
innar muni njóta góðs af, einnig
þegar fram líða stundir. „Auðvit-
að eru hápunktar til að vekja
áhuga fjölmiðla og laða fólk að,
fólk getur ekki haft yfirsýn yfir
allt. En dagskráin byggir ekki
aðallega á þeim, heldur verkefn-
um sem hægt verður að þróa
áfram. Stór hluti af starfi okkar
og áhuga miðar að því að finna
nýja áhorfendur, skapa áhuga,
ekki síst hjá börnunum."
- Eru einhver hættusvæði, eitt-
hvað sem þið hafið verið vöruð
við hjá fyrirrennurum ykkar?
„Hver og ein borg skipuleggur
dagskrána og framkvæmir á sinn
hátt. En það er enginn svartur
listi til. Höfuðmáli skiptir að við
gerum okkur grein fyrir eðli borg-
arinnar og möguleikum hennar
og miðum framkvæmdina við það.
Þá kemur svo ótalmargt til
greina; iðnaðarsvæði tekin í gegn,
nýbyggingar, endurnýjun
skemmtigarða, fjölgun útisviða,
svo og að hægt sé að njóta menn-
ingar utandyra, færa hana út fyr-
ir múrana. Stokkhólmur er enn
að mörgu leyti byggð lands-
byggðarfólki, sem fluttist þangað
utan af landi. Fólk sem byggði
sér sumarhús utan borgarmark-
anna og flýði þangað um leið og
færi gafst, leit á borgina sem
vinnustað. Þetta viðhorf hefur
einkennt borgarlífið en það er
hins vegar að breytast, nú eru æ
fleiri íbúar fæddir í borginni og
líta hana þar af leiðandi öðrum
augum, m.a. sem menningarstað.
Að þessu leyti eru Norðurlönd-
in langt á eftir öðrum Evrópulönd-
um. Hlutverk arkitektanna hefur
breyst í samræmi við þetta, þeirra
hlutverk er ekki lengur eingöngu
það að byggja nýtt, heldur end-
urnýja elstu borgarhlutana, finna
þeim jafnvel nýtt hlutverk. Vegna
þess hve hlutverk arkitekta er
mikilvægt í því í að skapa borgar-
myndina, leggjum við mjög mikla
áherslu á arkitektúr á menningar-
árinu.“
Barnamenningin ekki
einangruð
Sydhoff og samstarfsfólk
hennar hefur verið gagnrýnt fyrir
að sinna barnamenningu ekki sér-
Þemu menningar-
ársins í Stokkhólmi
1. Hittið heiminn - alþjóðleg
borg.
2. Hiðfijálsaorð - lýðræðisleg
borg.
3. Hljóðogþögn - klingjandi
borg.
4. Borgin sem svið - skapandi
borg.
5. Stokkhólmismi - endingar-
góð borg.
6. Rúmtímans - sögulegborg.
7. Rótogsiður - helgisiðaborg.
8. K - kynslóðin - ungborg.
9. Sköpun almennings - þátt-
tökuborg.
10. Norðurskin - norrænborg.
11. Vatnavegir - fljótandi borg.
12. Ljósogmyrkur - lýsandi
borg.
13. Lífsmynstur - mótandi borg.
14. Rými náttúrunnar - lífræn
borg.
15. í fótspor Leónardós - upp-
finningasöm borg.
Morgunblaðið/UG
BEATE Sydhoff