Morgunblaðið - 27.08.1997, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 27. ÁGÚST 1997
GREINARGERÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LÖGREGLUMAÐURINN
í SKERJAGARÐINUM
Bæði DV og Mannlíf hafa skýrt frá því, að fíkni-
efnamál gegn Franklín hafi „gleymst“ í kerfinu.
Málavextir voru þeir, að árið 1988 var Franklín,
sem þá bjó í Furugrund í Kópavogi, viðriðinn fíkni-
efnamál ásamt öðrum karli og tveimur ungum
konum, sem notaðar höfðu verið sem burðardýr.
Alls lagði lögreglan hald á 200 grömm af amfeta-
míni og 200 grömm af hassi. Franklín gekkst við
því að eiga hassið en málinu var stungið undir
stól, skrifar Hrafn Jökulsson í svari við greinar-
gerð Arnars Jenssonar um málefni fíkniefnalög-
reglu og umfjöllun fjölmiðla.
ÞRIÐJUDAGINN 19. ágúst birti
Morgunblaðið á heilli opnu greinar-
gerð Arnars Jenssonar, fyrrver-
andi yfirmanns fíkniefnadeildar
lögreglunnar í Reykjavík. Þessi
langhundur lögreglumannsins var
að hans sögn skrifaður vegna „síð-
ustu spýju frá tímaritinu Mannlífi".
„Greinargerð" Arnars Jenssonar
var annars vegar samansúrraður
fúkyrðaflaumur í garð nokkurra
fjölmiðla, einkum Mannlífs, og hins
vegar fjallaði hann um starfshætti
lögreglunnar og mótmælti því há-
stöfum að ákveðnir eiturlyfjasalar
fengju að starfa óáreittir gegn því
að gefa upplýsingar um keppi-
nauta sína.
Mér er þetta mál skylt, þar sem
ég ritstýri Mannlífi og skrifaði þær
greinar sem bersýnilega hafa vald-
ið tilfinningalegu uppnámi Arnars
Jenssonar.
Nú ætla ég ekki að elta ólar við
einstök köpuryrði lögreglumanns-
ins, en lesenda Morgunblaðsins
vegna tel ég rétt að fara yfir mála-
vexti.
Niðurstöður Mannlífs
Hinn 14. mars síðastliðinn birti
Mannlíf mjög ítarlega úttekt á
umsvifum Franklíns Steiners og
samskiptum hans við lögregluna.
Gríðarleg vinna lá að baki, sem
ekki síst var fólgin í trúnaðarsam-
tölum við fjölda fólks. Heimildar-
menn Mannlífs voru bæði innan
opinbera kerfisins og núverandi og
fyrrverandi íbúar í svokölluðum
undirheimum. Niðurstöður rann-
sóknar Mannlífs voru sláandi:
Franklín Steiner hafði um ára-
bil starfað óáreittur við sölu og
dreifingu eiturlyú’a gegn því að
selja keppinauta sína í hendur lög-
reglunnar. í skjóli einokunarað-
stöðu hafði hann byggt upp mikið
veldi og rakað saman peningum.
Þyki nú einhveijum sem þessar
staðhæfingar Mannlífs séu ijar-
stæðukenndar er rétt, áður en
lengra er haldið, að rifja upp nokk-
ur atriði úr fortíðinni.
Byssuleyfismálið
Franklín Steiner varð „frægasti
minnst þekkti maðurinn á íslandi"
þegar vitnaðist að Björn Halldórs-
son, þáverandi yfirmaður fíkni-
efnadeildarinnar, hafði árið 1994
skrifað meðmæli með byssuleyfis-
umsókn Franklíns.
Við þessi tíðindi rak flesta í roga-
stans. Franklín hefur hlotið fangels-
isdóma fyrir fíkniefnasmygl og sölu
í þremur löndum. Fyrir heilum ald-
arfjórðungi fékk hann að kynnast
sænska fangelsiskerfinu og sjö
árum síðar var hann höfuðpaur í
stærsta kókaínmáli sem upp hafði
komið í Danmörku. Hann hefur
margoft verið dæmdur í fangelsi á
íslandi fyrir eiturlyfjasölu; nú síðast
í vor þegar héraðsdómur Reykja-
ness úthlutaði honum 25 mánaða
vist á kostnað hins opinbera.
Sú staðreynd, að sjálfur yfir-
maður fíkniefnadeildarinnar skyldi
skrifa meðmæli með byssuleyfi
fyrir mann með slíka fortíð, er vit-
anlega hneyksli. En eftirleikurinn
vakti ekki síður áleitnar spuming-
ar um ástand löggæslunnar í land-
inu. Yfirmenn lögreglunnar, allt
frá Birni Halldórssyni til Böðvars
Bragasonar lögreglustjóra, neituðu
að svara þeim fjölmiðlum sem
kröfðust skýringa.
Það var öðru fremur byssuleyfis-
málið sem varð til þess að ritstjór-
ar Mannlífs ákváðu að rannsaka
samskipti lögreglunnar og Frank-
líns.
Háttsettur og áreiðanlegur heim-
ildarmaður innan kerfisins, sem
gjörþekkir til mála, hafði meðal
annars þetta að segja: „Það var
ekki fyrr en eftir 1987 að veruleg
umsvif verða hjá Franklín Steiner.
Síðan þá hefur hann stjómað smá-
sölunni að mjög miklu leyti og
skammtað lögreglunni menn til að
taka. Ég veit um mörg slík dæmi.
Þetta byqaði þegar Amar [Jensson]
var með deildina og sambandið var
framlengt til Bjöms [Halldórsson-
ar] ... Ég veit að það hafa verið
fjölmörg tækifæri til að taka
Franklín með fangið fullt af fíkni-
efnum á heimilinu. Það hefur verið
boðið upp á það ... Ástæðan fyrir
því að þetta hefur gengið svona
lengi er sú að hann er í beinu sam-
bandi við lögregluna og gefur þeim
upplýsingar sem þykja svo verð-
mætar að það sé ástæða til að láta
hann i friði.“ (Mannlíf 2. tbl. 1997.)
Þung orð á Alþingi
Sama dag og þetta tölublað
Mannlífs kom út, föstudaginn 14.
mars, fór Margrét Frímannsdóttir,
formaður Alþýðubandalagsins,
fram á umræður utan dagskrár á
Alþingi um starfsaðferðir fíkni-
efnadeildar lögreglunnar. Þær fóru
fram mánudaginn 17. mars og
varð Þorsteinn Pálsson dómsmála-
ráðherra fyrir svörum.
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir
sagði meðal annars við umræðurn-
ar á Alþingi: ,,[F]yrir um það bil
ári kom maður á skrifstofu mína
hér á þinginu og sagði mér að
þarna [innan fíkniefnadeildarinn-
ar] væri ekki allt eins og hann
teldi að rétt væri með vinnubrögð.
Ég átti erfitt með að trúa því sem
hann sagði mér en það, sem hann
sagði, er nánast það sem fram
kemur í Mannlífi."
Sigríður Jóhannesdóttir var
mjög harðorð við umræðurnar.
Hún sagði meðal annars: „Ég
gæti nefnt fjölmörg dæmi þess að
fíkniefnalögreglan hefur farið of-
fari, hefur brotið á lögvörðum rétt-
indum fólks, hefur að ástæðulausu
lítillækkað og niðurlægt fólk.“
Guðný Guðbjörnsdóttir sagði að
upplýsingar um tengsl lögreglunn-
ar við „meintan fíkniefnasala“
væru nýtt sjónarhorn í umræðuna
um fíkniefnavandann á íslandi.
Hún sagði að þær ás kanir sem
fram kæmu í úttekt Mannlífs væru
„það alvarlegar að Alþingi hlýtur
að spyija hvort svo langt sé geng-
ið að það sé litið framhjá þessu
glæpsamlega athæfi og hvort lög-
reglan er þá komin út fyrir allt
það sem lög heirnila."
Guðný krafðist þess að rannsókn
færi fram og að Alþingi yrði gefin
skýrsla um málið. Áðrir þingmenn,
sem til máls tóku, fóru einnig fram
á opinbera rannsókn.
Þorsteinn Pálsson dómsmála-
ráðherra varð við tilmælum þing-
manna og hinn 23. mars var Atli
Gíslason hæstaréttarlögmaður
settur sem rannsóknarlögreglu-
stjóri ríkisins til að fara með rann-
sókn á samskiptum lögreglunnar
í Reykjavík og Franklíns Steiners.
Atli fékk sér til fulltingis tvo rann-
sóknarlögreglumenn og einn lög-
fræðing og hóf rannsóknarhópur-
inn störf 2. apríl.
Rannsóknin var mjög viðamikil
og stóð í röska tvo mánuði. Teknar
voru skýrslur af um 50 einstakling-
um og farið í saumana á starfs-
skipulagi lögreglunnar í Reykjavík
og fíkniefnadeildarinnar. Málsskjöl
voru könnuð og margvíslegra
gagna aflað.
Um 20 yfirmenn í lögreglunni
voru yfirheyrðir og höfðu allir rétt-
arstöðu grunaðs manns. í þeim
hópi voru Arnar Jensson, Björn
Halldórsson og Böðvar Bragason.
Ritstjóri Mannlífs gaf skýrslu sem
vitni, að beiðni rannsóknarhópsins.
Þegar niðurstöður lágu fyrir,
sendi rannsóknarhópurinn rúm-
lega 40 síðna skýrslu til ríkissak-
sóknara. Menn bíða nú ákvörðunar
Hallvarðar Einvarðssonar ríkissak-
sóknara, sem á um þijá kosti að
velja: Gefa út ákærur á hendur
lögreglumönnum fyrir brot í opin-
beru starfi, fyrirskipa nánari rann-
sókn eða fella málið niður.
Undarleg tímasetning
Skýrsla Atla Gíslasonar er ekki
opinbert plagg en DV hefur sagt
frá ákveðnum atriðum sem þar
koma fram og í síðasta tölublaði
Mannlífs var efni hennar rakið all-
ítarlega. Sú „spýja“, svo notað sé
hið smekklega orðalag Arnars
Jenssonar, varð honum tilefni til
að senda frá sér greinargerð sína
19. ágúst.
Tímasetning Arnars Jenssonar
er reyndar mikið umhugsunarefni.
Hann segir sjálfur í greinargerð
sinni, að hann hafí einsett sér í
upphafi „að láta ekki draga mig
inn í þann darraðardans sem stig-
inn var en vildi bíða álits ríkissak-
sóknara". Af hveiju rýkur Arnar
þá upp til handa og fóta, næstum
mánuði eftir að „spýjan“ í Mann-
lífi kom fyrir sjónir manna - og
örfáum dögum áður en ríkissak-
sóknari tilkynnir ákvörðun sína í
málinu?
Hvað stendur í skýrslunni?
Eins og fram kemur í 6. tölu-
blaði Mannlífs, hefur tímaritið
óyggjandi heimildir fyrir því, að
skýrsla hins setta rannsóknarlög-
reglustjóra sé þungur áfellisdómur
yfir lögreglunni.
í 2. tölublaði Mannlífs var stað-
hæft að samvinna hefði tekist með
Franklín Steiner og Arnari Jens-
syni, þáverandi yfirmanni fíkni-
efnadeildarinnar, árið 1987. I níu
ár var Franklín aldrei handsamað-
ur með fíkniefni, þótt hann hafi á
þessum tíma sannarlega verið einn
umsvifamesti eiturlyijasali lands-
ins og smám saman byggt upp
yfirburðastöðu á markaðinum og
rakað saman peningum. Þegar
hann á síðasta ári lenti loks í neti
laganna var það vegna árvekni
umferðarlögreglumanna í Kópa-
vogi. Fikniefnadeildin kom þar
hvergi nærri.
Enda þurfti Franklín ekki að
óttast fíkniefnadeildina. Bæði DV
og Mannlíf hafa skýrt frá því, að
fíkniefnamál gegn Franklín hafí
„gleymst“ í kerfinu. Málavextir
voru þeir, að árið 1988 var Frank-
lín, sem þá bjó í Furugrund í Kópa-
vogi, viðriðinn fíkniefnamál ásamt
öðrum karli og tveimur ungum
konum, sem notaðar höfðu verið
sem burðardýr. Alls lagði lögreglan
hald á 200 grömm af amfetamíni
og 200 grömm af hassi. Franklín
gekkst við því, að eiga hassið en
málinu var stungið undir stól. Eng-
inn var ákærður og málið hlaut
aldrei dómsmeðferð. Eiturlyfin eru
enn þá - 9 árum síðar - í efna-
geymslu fíkniefnadeildarinnar, en
þar ríkir sú vinnuregla að efnum
er eytt þegar dómur er genginn í
viðkomandi máli. Ef Furugrundar-
málið hefði hlotið eðlilega meðferð
í réttarkerfinu, hefði Franklín án
efa hlotið þungan dóm. Um þetta
leyti hlaut hann tvo dóma fyrir
alvarleg fíkniefnabrot, framin árin
1986 og 1987. Dómarnir hljóðuðu
upp á samtals 29 mánaða fangels-
isvist.
Hvers vegna minntist Arnar
Jensson ekki einu orði á Furu-
grundarmálið í greinargerð sinni?
Það dugar honum skammt að geipa
um „hreinræktaðan óhróður" og
„hættulegar ofsóknir og kúgun“
ef hann er ekki reiðubúinn að ræða
efnisatriði málsins.
Ábendingum ekki sinnt
Þá kemur fram í skýrslu Atla
Gíslasonar að rannsóknarhópur
hans fann fjöhnörg dæmi, frá
margra ára tímabili, um að ábend-
ingum varðandi Franklín og um-
svif hans var ekki sinnt. Þetta
kemur heim og saman við þá stað-
hæfingu Mannlífs, að Franklín
hefði ekkert að óttast þegar fíkni-
efnadeildin var annars vegar.
Hvers vegna fjallaði Arnar Jens-
son í greinargerð sinni ekki um
þessa alvarlegu ásökun?
Arnar lætur hins vegar falla
mjög athyglisverð orð, þegar hann
fjallar almennt um starfsaðferðir
og aðbúnað fíkniefnadeildarinnar.
Hans eigin orð: „Mjög algengt var
að skýrslur sem innihéldu upplýs-
ingar um alvarleg brot, jafnvel
stóran innflutning eða dreifingu
fíkniefna, hafi verið lagðar í skjala-
skáp, án nokkurrar rannsóknar
vegna anna við aðrar rannsóknir,
Ú’árskorts eða mannfæðar.“
Skoðum þessa yfirlýsingu: Yfir-
maður í lögreglunni segir kinn-
roðalaust að það sé mjög algengt,
að áhendingum um alvarleg brot,
á borð við stórfelldan innflutning
á eiturlyfjum, sé barasta stungið
inn í skjalaskápinn! Var einhver
að tala um fíkniefnalaust ísland
árið 2002? Og ef þetta er tilfellið,
hver ber þá ábyrgðina? Vitanlega
ekki einungis yfirmaður fíkniefna-
deildarinnar enda er hann ekki
ofarlega í valdastiga lögreglunnar.
Ábyrgðin er hjá helstu foringjum
lögreglunnar - og á endanum hlýt-
ur hún að liggja hjá æðsta yfir-
manni löggæslunnar í landinu.
Sjálfur leggur Arnar mikla
áherslu á „að leiðrétta þann út-
breidda misskilning að lögreglu-
fulltrúinn í fíkniefnadeild beri þá
ábyrgð sem mér virðist fjölmiðla-
fólk ganga út frá.“ Hann upplýsir
að hvorki fleiri né færri en fimm
þrep af stjórnendum séu fyrir ofan
yfirmann fíkniefnadeildarinnar.
Og kannski er það ekki síst til-
gangurinn með greinargerð Arnars
að vekja athygli á því, að ef eitt-
hvað verður aðhafst gegn honum
- þá hljóti yfirmenn hans einnig
að sæta ábyrgð.
Þurfti aðeins að afplána
helming dómsins
Nauðsynlegt er, ekki síst vegna
málflutnings Arnars Jenssonar, að
gera annað forvitnilegt mál úr for-
tíðinni að umtalsefni. Árið 1990
hóf Franklín að afplána 29 mánaða
fangelsisvist, sem hann hlaut
vegna fíkniefnabrota árin 1986 og
1987, og áður hefur verið drepið á.
En Franklín Steiner þurfti ekki
að sitja í fangelsi í 29 mánuði.
Fjórtán og hálfum mánuði eftir að
afplánun hófst gekk einhver um-
svifamesti og margdæmdasti fíkni-
efnasali landsins fijáls maður út
af Litla-Hrauni. Á sama tíma
máttu margir, sem voru að taka
út refsingu í fyrsta sinn, una því
að þurfa að sitja af sér að minnsta
kosti tvo þriðju hluta dómsins, eins
þótt brot þeirra væru ekki eins
alvarleg og Franklíns Steiners.
Hvað gerðist?
í maíhefti Mannlífs var stað-
hæft að Arnar Jensson, þáverandi
yfirmaður fíkniefnadeildarinnar,
hefði beitt Óla Þ. Guðbjartsson,
þáverandi dómsmálaráðherra,
miklum þrýstingi í því skyni að fá
Franklín lausan af Litla-Hrauni,
þegar hann hefði setið af sér helm-
ing mánaðanna 29. Óli harðneitaði
að verða við þessari beiðni.
Þegar erindi Franklíns kom fyrst
fyrir fullnustumatsnefnd var því
umsvifalaust hafnað - en skömmu
síðar samþykkti nefndin beiðni
Franklíns eins og ekkert hefði
ískorist! Þá hafði Oli Þ. Guðbjarts-
son reyndar látið af ráðherradómi
í kjölfar stjórnarskipta vorið 1991.
Síðan hefur Þorsteinn Pálsson
gegnt embætti dómsmálaráðherra.
Fyrrum ráðherra staðfestir
orð Mannlífs
í greinargerð sinni í Morgun-
blaðinu gerir Arnar Jensson mátt-
leysislega tilraun til að snúa út úr
þessu grafalvarlega máli: hann
svarar því ekki í raun hvort hann
reyndi að hafa áhrif á ráðherra og
fullnustumatsnefnd, í því skyni að
fá Franklín úr fangelsi.
Enda gæti það vafist fyrir þess-
um fyrrum yfirmanni fíkniefna-
deildarinnar: ÓIi Þ. Guðbjartsson
hefur nú staðfest opinberlega, í
viðtali á Stöð 2, að Arnar Jensson
hafi beitt sig miklum þrýstingi til
að fá Franklín lausan. Orð Mann-
lífs standa því óhögguð. Eða ætlar
Arnar Jensson kannski að halda
því fram, að fyrrverandi dóms-
málaráðherra fari með ósannindi?
Nei, en lögreglumaðurinn á eftir
að útskýra hvað rak hann í óvænta
frelsisbaráttu í þágu eins stórtæk-
asta eiturlyfjasala íslands. Það er
kaldhæðnislegt að um þetta leyti
var Arnar Jensson einmitt að láta
af störfum hjá fíkniefnadeildinni.
Nýja starfið? Yfirmaður forvarna-
deildar.
Blóðpeningar
Nú hefur Arnar Jensson að vísu
látið af því starfi og tekið við nýju
embætti hjá ríkislögreglustjóra,
rétt eins og Björn Halldórsson,
eftirmaður hans í fíkniefnadeild-
inni. Það er með hreinum ólíkind-
um að á sama tíma og lögreg-
lurannsókn stóð yfir, sem átti að
leiða í Ijós hvort Arnar og Björn
hefðu gerst brotlegir starfi, voru
þeir skipaðir í nýju embættin. I
hveiju felst nýja starfíð hans Arn-
ars? Jú, hann er yfirmaður deildar
sem á að rannsaka efnahagsbrot.
Björn Halldórsson? Yfirmaður
„fíkniefnastofu“.
Hinn nýi yfirmaður efnahags-
brotadeildar horfði árum saman
upp á Franklín Steiner auðgast á
sölu eiturlyfja. Franklín, sem
hvergi hefur verið í vinnu í mörg
herrans ár, keypti árið 1992 einbýl-