Morgunblaðið - 18.10.1997, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1997
ERLEIMT
MORGUNBLAÐIÐ
Síðasti draug-
ur Vichy-
stjómarinnar
Mauríce Papon var meðal franskra embætt-
ismanna sem sendu 76.000 gyðinga í dauð-
ann á stríðsárunum. Þórunn Þórsdóttir
segir spurt í tiiefni réttarhalda yfir honum,
hvað brenglað hafí dómgreind þeirra og
hvort tryggja megi að slíkt gerist ekki aftur.
Reuters
PAPON hefur verið úthýst úi hótelum og þessu húsi sem hann
leigði suður af Bordeaux.
IFRAKKLANDI stendur yfir
eins konar lokatilraun til að
gera upp reikninga stríðsár-
anna, meira en hálfri öld eftir
grimmdarverk nasista og sam-
starfsmanna þeirra. Mál Maurice
Papon, fyrrum fjárlagaráðherra í
forsetatíð Giscards D’Estaing, var
tekið fyrir rétt í Bordeaux 8. októ-
ber eftir 16 ára aðdraganda. Papon
var embættismaður í Bordeaux í
stríðinu og sætir ákæru fyrir að
hafa sent þaðan í dauðann 1.690
gyðinga, þar af 223 börn, 1942-44.
Lögmenn 35 fórnarlamba eða fjöl-
skyldna þeirra og 14 samtaka gyð-
inga eiga aðild að málinu. Það er
sagt síðasta tækifærið til að varpa
með formlegum hætti ljósi á Frakk-
land hernámsáranna, aðrir hátt sett-
ir embættismenn tímabilsins séu
látnir.
Papon var lögreglustjóri í Gir-
onde-héraði þegar Vichy-stjómin,
leppstjóm nasista, var við völd.
Hann kveðst hafa tekið ákvarðanir
í samræmi við lög stjórnarinnar og
réttarhöldin nú séu skrípaleikur.
Hann sé sjálfur talinn tákn stjórnar
þessa tíma; ekki sé hægt að dæma
tákn. Ýmsir ráðamenn í Frakklandi
hafa sagt að dómur verði felldur
yfír einum manni og stjómkerfí
Vichy. Mikill meirihluti Frakka telur
réttarhöldin mikilvæg vegna þess
að þekking á atburðum tímabiisins
geti verið víti til vamaðar.
Samviskubit Frakka vegna sam-
vinnu við Þjóðveija í stríðinu hefur
oft komið fram síðustu ár og mán-
uði. Francois Mitterrand fyrrum
Frakklandsforseti sagði frá starfí
sínu fyrir Vichy-stjórnina skömmu
fyrir dauða sinn, en hann átti þátt
í að stöðva meðferð kæra á Papon
fyrir tíu áram. Jacques Chirac, var
fyrsti franski forsetinn til að lýsa
því yfír að franska ríkið bæri ábyrgð
á örlögum gyðinga í landinu vegna
hlýðni stjórnar Pétains marskálks
við nasista. Katólska kirkjan bað
gyðinga nýlega afsökunar á af-
skiptaleysi sínu á stríðsárunum.
Félag franskra lögreglumanna lýsti
fyrir nokkram dögum ábyrgð þeirr-
ar stéttar og formaður læknasam-
taka landsins einnig.
Frelsi Papons móðgun við
minningu gyðinga
Frönsk lög segja að sakborningur
í alvarlegu máli skuli sitja í varð-
haldi meðan á réttarhöldum stendur
og Papon mætti í fangelsi á tilsett-
um tíma. En dómforsetinn Jean-
Louis Castagnede ákvað á þriðja
degi réttarhaldanna, að samþykkja
ósk veijandans Jean Marc Varaut
um að Papon fengi frelsi. Aðalrök
beggja voru heilsuleysi Papons, sem
er 87 ára og gekkst þrisvar undir
hjartaaðgerð í fyrra. Akvörðuninni
var mótmælt á útifundum í París
og Bordeaux og Papon úthýst af
hótelum. Hann leigði sér hús, en
hefur verið beðinn að fara þaðan
líka. Tveir lögmenn gengu úr réttar-
salnum þegar ákvörðunin var kunn-
gerð, þeir sögðu hana móðgun við
minningu gyðinga og réttarhöldin
þýðingarlaus. í lögum segir ekkert
um áfrýjun frelsisúrskurðar en sak-
sóknari ákvað að áfrýja, þótt ekki
væri fordæmi.
Kænn og
miskunnarlaus
í vikunni hefur persóna og starfs-
ferill Papons verið til skoðunar í
réttinum. Greinilegt er að metnaður
og harka hefur einkennt hann og
svo tvöfeldni eða kænska sem skýr-
ir að hluta velgengi eftir stríðið.
Papon ætlaði eftir lagapróf að
ganga í lið með „fijálsum Frökkum"
De Gaulles, en kúventi þegar emb-
ætti aðstoðaramtmanns í Gironde
bauðst. Leiðin var greið upp met-
orðastiga Viehy-stjórnarinnar og
Papon varð lögreglustjóri í héraðinu
32 ára gamall. Hann undirritaði
skjöl um brottflutning gyðinga og
sagði við dóminn í vikunni að oft
hefði hann grátið þegar lestir fóra
með fólkið. Þannig vissi hann hvað
hann var í raun að gera, en sat
samt áfram í embætti. Þetta er atr-
iði sem sagnfræðingar hafa oft bent
á, spurningin um vitneskju og mat
embættismanna.
Þegar leið á stríðið lék Papon
tveim skjöldum, sendi upplýsingar
til Ijóðveija og til andspyrnuhreyf-
ingarinnar. Hann komst innundir
hjá sigurvegurunum og varð að
stríði loknu lögreglustjóri á Kors-
íku, í Alsír og Marokkó. Árið 1958
varð Papon lögreglustjóri í París,
kallaður af De Gaulle til að hafa
stjórn á eldfimu ástandi vegna Als-
írdeilunnar. Þekktasta dæmið um
vinnubrögð hans þar er frá 1961
þegar hann lét beija niður fjölda-
mótmæli alsírskra sjálfstæðissinna.
Lík flutu í tugatali í Signu og talið
er að 200 manns hafí látist. Tölur
lögreglu voru miklu lægri og Papon
sagði í dómhúsinu í vikunni að
þarna hefðu fylkingum Alsírbúa
íent saman, lögreglan hefði enga
sök átt. Lögreglumaður, sem þátt
tók í aðgerðunum, sagði réttinum
að Papon hefði hvatt til drápanna;
ákveðið hefur verið að opna opinber
skjöl um málið.
Papon hóf afskipti af stjórnmál-
um 1968 og varð ráðherra UDR í
stjóm Raymonds Barre áratug síð-
ar. Þar sat hann 3 ár, þar til Mic-
hel Slitinsky, sagnfræðingur og
gyðingur af úkraaínskum upprana,
fann skjöl, undirrituð af Papon, um
fangelsun nærri 1.700 gyðinga og
sendingu þeirra til fangabúða í
Drancy skammt frá París. Búðirnar
voru síðasti áfangastaður á leið í
Auschwitz-útrýmingarbúðirnar í
Póllandi, þar sem foreldrar Slitinsky
létu lífíð. Vikuritið Canard Enchainé
birti skjölin og Papon hrökklaðist
úr stjóminni.
Velktist um
dómskerfið
Gérard Boulanger lögmaður, og
einn málsaðila nú, kærði Papon í
desember 1981 og 1983 sakaði
rannsóknardómari í Bordeaux hann
um glæpi gegn mannkyninu. Fjóram
árum seinna ógilti hæstiréttur máls-
meðferðina vegna formgalla. Málinu
var vísað til áfrýjunarréttar í Borde-
aux. Papon var sakaður um hið
sama og fyrr árin 1988 og 1990
og saksóknari óskaði þess 1995 að
hann yrði að nýju færður fyrir rétt.
Það var gert ári síðar og kröfu
Papons um frávísun hafnað í byijun
þessa árs.
Búist er við að réttarhöldin standi
til jóla, 128 manns era á vitnalistum
og veijendur kalla 82 þeirra til. Í
þessum mánuði er ætlunin að fjalla
um Papon sjálfan og hernámsárin
o g í nóvember verður farið yfír gögn
um tíu „hreinsanir“ eða fjöldahand-
tökur gyðinga í Bordeaux 1942-4.
Réttarhöldin era tekin upp á mynd-
bönd, en þau verða innsigluð næstu
ár. Málsskjölin eru í 40 bindum,
alls 20.000 síður og ákæran er 169
blaðsíður að lengd.
Sögukennsla
endurskoðuð
Þrír löglærðir dómarar og níu
manna kviðdómur situr í máli Pap-
ons og athygli vekur samsetning
kviðdómsins. Þar era 3 undir þrí-
tugu og aðeins einn yfír sextugt.
Nokkrir liðsmenn Front national,
öfgaflokksins til hægri, segja að
fólk, sem ekki var fætt á stríðsáran-
um, geti ekki fjallað um málið. Ala-
in Juppé, borgarstjóri í Bordeaux
og fyrram forsætisráðherra, segir
hins vegar að réttarhöldin séu nauð-
synleg fyrir ungt fólk í Frakklandi,
það eigi ekki að bera byrðar geng-
inna kynslóða.
Kaflinn um tímabil Vichy-stjóm-
arinnar í sögukennslu franskra
menntaskóla er til endurskoðunar
og verður ekki kenndur í vetur.
Hann þótti ógagnrýninn og að því
leyti fölsun. Sumir sögukennarar
hafa ráðlagt nemendum sínum að
klippa út blaðagreinar um Papon-
málið í staðinn. Tímaritið Express
sagði nýlega frá könnun þar sem
yfír helmingur Frakka undir 25 ára
aldri kveðst vita of lítið um atburði
stríðsáranna í heimalandinu.
Á bekk með Barbie
og Touvier
Papon hefur verið kallaður „síð-
asti draugur Vichy-stjórnarinnar“
og ef svo er marka réttarhöldin
þriðja og síðasta þátt í uppgjöri
Frakka vegna stríðsglæpanna í
landinu. Blöð skipa Papon við hlið
Klaus Barbie eða „slátrarans frá
Lyon“ þar sem hann var aðstoðar-
foringi Gestapo og Paul Touvier
foringja varaherdeildar sem alræmd
var fyrir grimmd. Barbie var dæmd-
ur í lífstíðarfangelsi 1987 og dó þar
1991, 78 ára gamall. Touvier hlaut
sama dóm 1994 og lést tveimur
árum seinna í fangelsi, 81 árs að
aldri. Þessir menn sáu sjálfir um
pyntingar fórnarlamba sinna, en það
er alls óvíst hvað Papon varðar.
Ljóst er að minnsta kosti að hann
fylgdi „af samviskusemi" lögum
Vichy-stjómarinnar frá 1942 gegn
atvinnu og landvist gyðinga sem
fæddir vora utan Frakklands og
afkomenda þeirra. Þetta vora fyrstu
lögin sem fjölluðu um brottsendingu
fólks, áður höfðu þýsk stjórnvöld
viljað tryggja sér skjöl um gyðinga
og takmarka vinnurétt þeirra.
Fyrstu andgyðinglegu Iögin vora
sett 1940, alls urðu þau 160 en lög-
in frá 1942 vora meðal þriggja sem
höfðu alvarlegastar afleiðngar. í
krafti þeirra vora 76.000 gyðingar
fluttir í útrýmingarbúðir, fímmtung-
ur allra gyðinga sem talið er að
verið hafi í landinu.
Sérfræðingar um Vichy-tímabilið
segja alla franska lögreglustjóra,
alls 300, hafa gerst seka um sömu
glæpi og Papon. Sagnfræðingurinn
Pierre Vidal-Naquet segir Papon
ekki endilega „besta dæmið" - hann
hafi farið að skipunum frekar en
að taka ákvarðanir. Öðru gegni um
René Bousquet æðsta yfírmann Vic-
hy-lögreglunnar, sem var myrtur
fyrir fjórum árum meðan á málaferl-
um yfir honum stóð. Hann var eins
og Papon ákærður fyrir glæpi gegn
mannkyninu og sama var um Jean
Legnay, náinn samstarfsmann Bo-
usquet. Legnay lést 1989 áður en
dómur féll. Svo var einnig um yfír-
boðara Papons, lögreglustjórann
Sabatier.
Hjarta Papons þolir væntanlega
tveggja mánaða réttarhöld en
spurning er hvernig það endist síðan
árin sem áfrýjunarferli tekur. Standi
úrskurðurinn um frelsi hans er allt
eins líklegt að hann fái aldrei refs-
ingu. Hún myndi heldur ekki duga
til að sefa beiskju vegna stríðsár-
anna í Frakklandi, en hugsanlega
slá á samviskubit vegna „þagnar
og aðgerðaleysis“ eins og katólska
kirkjan orðaði það. De Gaulle sagði
oft að Frakkland hefði verið
hemumið ríki undir ólöglegri stjórn,
það væri ekki þess að taka á sig
glæpi nasista. Þó voru það sannar-
lega Frakkar sem frainfylgdu skip-
unum um grimmdarverk og hlýðni
embættismanna hefur ekki hingað
til fírrt þá ábyrgð á svo alvarlegu
glæpsamlegu athæfi.
Eikar-
virki í
Hálfdáns-
haug
TRÉVIRKI úr eik fannst á
botni Hálfdánshaugsins í Nor-
egi fyrr í vikunni, er kjami
var boraður úr honum, og
telja forleifafræðingar að eik-
in sé úr skipi eða grafhýsi frá
víkingatíð. Þegar fyrsti kjam-
inn kom upp úr haugnum kom
í ljós 20 sm þykkt trélag og
telur einn fornleifafræðing-
anna það vera eik. Aðrir telja
um að ræða hluta úr víkinga-
skipi.
Leyfi Rússa
afturkallað
FLU GMÁLA YFIRV ÖLD í
Bandaríkjunum munu að lík-
indum draga til baka leyfi
rússneska flugfélagsins Kha-
barovsk til að fljúga til Seattle
í Washingtonríki. Ástæðan er
sú, að vél frá félaginu olli
mikilli hættu í Seattle í síð-
asta mánuði vegna þess að
flugmenn hennar skildu ekki
ensku. Flugu þeir í nokkra
hringi yfir flugvellinum, sem
skapaði hættuástand, áður en
þeir lentu giftusamlega.
Veikindi
vegna þéttis
SÆNSKT byggingafyrirtæki
greindi frá því í gær að nokkr-
ir verkamenn, sem unnu við
gerð járnbrautajarðganga
skammt frá Malmö hefðu orð-
ið fyrir taugaskemmdum
vegna notkunar á þéttiefni
sem innihéldi eitur. Efnið
heitir Rocha-Gil og hafa fram-
leiðendur þess sagt að það
hafí ekki verið notað á réttan
hátt í þessu tilviki. Hafa 20
starfsmenn fyrirtækisins
reynst hafa einkenni tauga-
skemmda í fótleggjum, að
sögn framkvæmdastjóra þess.
Berklar í
Rússlandi
UM það bil 2,2 milljónir Rússa
þjást af berklum og fjöldi
þeirra sem smitast eykst, að
því er fréttastofan Itar-Tass
greindi frá í gær. Flestir
þeirra sem smitast eru börn.
Fjölgunin er um 4% á fyrstu
níu mánuðum ársins, miðað
við sama tíma í fyrra, en 11%
meðal barna. Flestir sem
smitast eru í suðurhluta
landsins, í Tsjetsjníju, Ing-
úsjetíu og Dagestan.
Ekki „pabbi
og mamma“
RÓMVERSK-kaþólska kirkj-
an á írlandi hvetur kennara
fjögurra og fimm ára barna
til þess að hætta að tala um
„mömmu og pabba" í
kennslustundum vegna þess
hversu mörg börn komu frá
fjölskyldum þar sem foreldri
er eitt. Blaðið Irish Independ-
ent greinir frá þessu. Kennur-
um er ráðlagt að tala í staðinn
um „þá fullorðnu sem búa
heima hjá þér“, eða „fólkið
sem lítur eftir þér“.
Opið í da
kl. 10.00-16.00. í tilefni Kópavogsdaga er
10% staðgreiðsluafsláttur af öllum vörum.
NP VARAHLUTIR hf
■jIL'.IMIIL1! JJH.I.M A.J.lUl.Tll
- Sími 587 0240 - Fax 587 0250