Morgunblaðið - 18.10.1997, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1997
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sá veldur sem á heldur
- SKÓLAMÁLAUM-
RÆÐA í fjölmiðlum
hefur verið nokkuð að
aukast að undanfömu
og fer vel á því. Til
skamms tíma hefur
verið alltof hljótt um
skólastarf í landinu og
er þá átt við hvort
tveggja hvatningu þar
sem skólastarf hefur
tekist sérlega vel og
gagnrýni á ýmsa þætti
í störfum skólanna.
> Eitt er þó víst að í
skólastarfi verða alltaf
skiptar skoðanir um
einhver mál. Eðli
málsins samkvæmt
heldur því umræðan um stefnu
skóla og skipulag sífellt áfram að
einhveiju marki.
Um nokkuð langt skeið hafa
kjör framhaldsskólakennara hér á
landi verið verulega lakari en ann-
ars starfsfólks ríkisins með sam-
bærilega menntun. Stéttarfélög
kennara hafa lagt mikla vinnu í
að skilgreina kennslustörf til þess
að styrkja stöðuna í samningavið-
ræðum. Mismunandi sjónarmið
hafa komið fram varð-
andi túlkun ýmissa
atriða í síðasta kjara-
samningi framhalds-
skólakennara og ríkis-
ins. Enn er ekki að
fullu ljóst hverju hann
skilaði. Búast má þó
við að nokkur árangur
hafi náðst. Ekki er
ætlunin að fjalla um
samninginn hér. Nú
er nýlokið stjómar-
kjöri í Hinu íslenska
kennarafélagi.
Ástæða er til að kjörn-
ir fulltrúar okkar hefji
sem fyrst undirbún-
ingsvinnu fyrir næstu
samningalotu því Ijóst er að betur
má ef duga skal. Vonandi verður
kleift að gera tímamótasamning
um aldamótin.
Nú er málum svo komið að jafn-
vel í sjálfri höfuðborginni þar sem
telja má að aðstaða til kennslu sé
eða ætti að vera með því besta sem
gerist er gripið til þess ráðs að
ráða til starfa fólk sem hefur litla
eða jafnvel enga fagmenntun í við-
komandi greinum. Er raunin virki-
Hvað felst í því, spyr
Guðrún Sigurðardótt-
ir, að útgjöld til skóla-
mála eru skilgreind sem
neysla en ekki verð-
mætaauking?
lega sú að gildismat landsmanna
á menntun sé svo lágt? Þegar þessi
mál ber á góma í daglegum sam-
ræðum fólks á milli heyrist mér
önnur sjónarmið vera uppi á ten-
ingnum. Almennt virðist viður-
kennt gildi menntunar fyrir velferð
komandi kynslóða í harðbýlu landi
okkar. Þá hafa einnig komið fram
í fjölmiðlum tillögur um að fólki
yrði gert að greiða skólagjöld til
þess að hægt væri að borga kenn-
urum sanngjörn laun fyrir vinnu
sína.
Það kann aldrei góðri lukku að
stýra að vanmeta vel menntaða
starfsmenn og þjóðhagslega mikil-
væg störf. Hvað felst í því t.d. að
Guðrún
Sigurðardóttir
‘Tt
ÍSLENSKT MÁL
FRÁ Halldóri frá Kirkjubóli:
„Beygist eins og róður.
í minni heimasveit er bær sem
heitir Veðrará. Mér var sagt
þegar ég var bam, áður en ég
var kominn svo til mennta að
ég læsi bækur, að stofninn í
þessu bæjarnafni væri veður,
gamalt orð sömu merkingar og
hrútur og beygðist eins og róð-
ur. Orðið róður kunnu allir að
beygja vestan lands á þeim tím-
um. En fyrir þessari skýringu á
bæjarnafninu var borinn Finnur
Jónsson prófessor í Kaupmanna-
höfn. Frændur vorir í Danmörku
nota víst enn þann dag í dag
þetta foma nafn á karlkyni
sauðfjár. Það mætti festa orðið
í minni vor á meðal, sbr.
„Danir sendu herskipið Hrút (Vædderen)
með handritin góðu til vor út.“
Þetta rifjast upp fyrir mér
síðustu daga vegna annars orðs.
Ég held að orðið reður sé frá
gamalli tíð beygt eins og róður.
Svo sýnist mér t.d. að Sneglu-
Halli hafi gert. Nú dynja á manni
í blöðum og útvarpi aðrar mál-
venjur. Talað er um reðursafn,
reðurstofu og reðurtákn. Há-
menntaðar bókmenntakonur
fundu tvö eða tvenn reðurtákn
í kvæði Einars Benediktssonar
um hvarf séra Odds á Miklabæ.
Allt lætur þetta illa í mínum
eyrum, líkt og talað væri um
róðurbát. Jón Ólafsson ritstjóri
minntist útsýnis smalans við
Reyðarfjörð m.a. svo:
„Eygði ég í einum svip
fjörutíu franskar duggur
fimmtán róðrarskip."
Hann talaði ekki um róður-
skip. Og það skyldi enginn
gera.“
Þetta var skemmtilegt og skil-
merkilegt bréf sem höfundar var
von og vísa. Málið er bara flókn-
ara en í bréfinu kemur fram.
Þar er þá fyrst til að taka að
reð(u)r= getnaðarlimur karl-
manns (lat. penis) er hvorug-
kynsorð í elstu íslensku, enda
hika hvorki Johan Fritzner né
Sveinbjöm Egilsson við að full-
yrða svo. Það sést glöggt, þegar
talað er um „flennt reðr“, ekki
?flenntan. í dónalegri vísu, sem
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
923. þáttur
ort var til Ellisifjar, drottningar
Haralds harðráða, sést reyndar
ekki á þágufallinu reðri hvort
orðið er hvorugkyns eða karl-
kyns. En óhætt er að segja að
orðið hafí beygst eins og rjóður
fremur en róður. Það er þó bita
munur, en ekki fjár. En merkingu
sinni samkvæmt hefur kyn orðs-
ins reður breyst. í Blöndal er
reyndar ekki getið kyns, en í
„Árnapostillu" greint karlkyns
vafningalaust, eignarfall annað
tveggja reðurs eða reðrar.
En málinu er ekki lokið. ís-
lenskan er svo auðug að geta
bæði samsett af stofni og eign-
arfalli. Stofn orðsins reður er
reður. Telst því allt rétt: reður-
tákn, reðrartákn og reðurs-
tákn. Aðalatriðið er að reður
(karlkyns) beygist eins og róð-
ur, og að því leyti er upphafsfull-
yrðing H.Kr. rétt.
★
Ég nefni Charles Egil Hirt í
heiðurs skyni. Hann var um
tíma, þá ungur maður, einn besti
bréfavinur þáttarins. Nú er hann
fyrir nokkru látinn, langt um
aldur fram. Charles Egill Hirt
var mjög athugull og vildi í öllu
vanda mál sitt, svo talað sem
ritað. Hann spurði mig hvort
hægt væri að tala um „fimm
stjörnu hótel“, _ þar sem fímm
væri fleirtala. Ég sagði nei, en
kannski hefði villan komist á
vegna þess að stjarna er líka
stjarna í eignarfalli fleirtölu.
Ekki er hægt að skrifa eða bera
fram tvö enn á eftir r-i. Niður-
staða okkar C.E.H. var því sú,
að segja bæri og skrifa fímm
stjarna hótel.
Ekki sáum við merki þess, að
þetta hefði haft áhrif, en því er
þetta riQað upp nú, að á baksíðu
þessa blaðs 5. sept. var einmitt
„fimm stjarna hótel“ sem ekki
kvað vera til í Kiev er gamlir
menn nefndu Kænugarð á nor-
rænu.
Hafi sá blaðamaður Morgun-
blaðsins þökk sem þessa frétt
skrifaði.
★
Jón Á. Gissurarson fv. skóla-
stjóri sýnir móðurmálinu enn
sleitulausa ræktarsemi. Hvar
væri íslensk tunga stödd, ef
slíkra nyti ekki við? Jóni fellur
afskaplega illa, þegar viðmæl-
endur í útvarpi sístagast á orð-
inu „sko“ og lætur sér detta í
hug gott orð um þann málkæk.
Hann nefnir þetta dokuryrði.
Umsjónarmaður „lumar ekki á
betra heiti“, nema þá ef vera
kynni hikorð, en þau eru því
miður mýmörg, svo sem „sem
sagt“, „a-a“, „ég meina“, „þú
veist“ og „hérna“. Jón segir
réttilega að þetta séu hortittir,
og þarf þá ekkert að gera annað
en að sleppa þeim, til þess að
bæta málið.
Þá hefur Jón réttilega uppi
þá skýlausu kröfu að lögmál ís-
lenskrar tungu um áherslu á
fyrsta atkvæði sé virt. Aumt er
að heyra menn segja „Suð-
AUSTurland“ eða „verðbólg-
AN“. Að lyktum segir Jón að
málfar fjölmiðla, einkum útvarps
og sjónvarps, yerði fyrirmynd
mælts máls á íslandi. „Er því
mikið í húfi, að til þess sé
vandað sem kostur er.“
★
Þjóstólfur þaðan kvað:
Kristján, sem kallaðist greindur,
eftir kjaftshögg á vörum var skeindur;
hafði höndlað við díli,
þegar hátt leið á ýli,
og varð hugstola, frosinn og steindur.
★
í bókhaldsmál er komið inn
nýyrðið hrakvirði fyrir ensku
residual value. Ég veit ekki að
svo stöddu hver er höfundurinn,
en vinur minn og samkennari
til margra ára, Aðalsteinn Sig-
urðsson, skilgreinir það svo:
„Það sem eftir er óafskrifað af
eign sem talin er því nær verð-
laus eða allt að því einskis virði.“
Við spyrjum: Hver bjó til þetta
góða orð?
Og ósköp voru fréttamenn
ríkissjónvarpsins illa upplagðir
kvöldið 8. okt. Sagt var til dæm-
is: „Þar var því gert skóna“! í
stað: Þar voru því gerðir
skórnir og „vegna byggingu" í
stað byggingar. Þetta gengur
ekki.
útgjöld til skólamála eru skilgreind
sem neysla en ekki verðmætaaukn-
ing? Hvaða viðhorf þjóðarinnar til
menntunar endurspeglar það? Af-
staða margra stjórnmálamanna
virðist lengi hafa verið sú að benda
á að auknum útgjöldum til skóla-
mála verði ekki mætt nema með
skattahækkunum. Horft er þannig
að mestu leyti fram hjá þessum
málefnum og sífellt hverfa fleiri
kennarar með góða menntun til
annarra arðbærari starfa. Fólkið
sem byggir landið getur látið meira
að sér kveða um menntamálin. Sé
raunverulegur vilji fyrir verulegum
umbótum í skólunum verður al-
menningur að láta sig máið varða
svo stjórnmálamenn gangi ákveðn-
ar fram á þessu sviði.
Skoðum nú lítið eitt hversu
mikla fjármuni er um að ræða.
Framhaldsskólakennarar á öllu
landinu voru 1.332 við samþykkt
síðasta kjarasamnings. Bein launa-
hækkun til svo fámenns hóps er í
raun einfalt reikningsdæmi. Út-
koman er ekki hærri en svo að
ekki þætti sú upphæð frágangssök
ef um útgjöld til verklegra fram-
kvæmda væri að ræða. Við áætla-
nagerð mætti breyta forgangsröð
nokkuð með tilfærslu einstakra
liða ellegar með að draga meira
úr kostnaði við framkvæmdir. Fátt
getur verið vænlegra til að auka
landsframleiðsluna þegar til lengri
tíma er litið en að vel sé að verki
staðið í skólastarfi.
Ný viðhorf og gildismat stjórn-
málamanna sem leiddu til slíkrar
áherslubreytingar væru mikils
virði. Við viljum að unglingamir í
skólunum fái leiðsögn góðra kenn-
ara sem hafa menntað sig vel til
kennslu. Við núverandi aðstæður
er þess ekki að vænta að hæfileika-
ríku ungu fólki finnist eftirsóknar-
vert að leggja fyrir sig kennslu í
framtíðinni.
Höfundur er menntaskólakennari.
Ferlimál
í Kópavogi
Á SÍÐUSTU árum
hafa sjónir manna
beinst í æ ríkari mæli
að því að aðlaga dag-
legt líf meira aðstæð-
um í umhverfinu og
gera það þannig þægi-
legra og vistvænna.
Dæmi um þetta er gott
aðgengi í og við þjón-
ustustofnanir, sem
fólk þarf að sækja.
Einnig á þetta við um
útiveru og náttúru t.d.
með lagningu göngu-
og hjólreiðastíga
þéttbýli og góðra
gönguleiða úti í nátt-
úrunni. Er það í anda
nýrri lífshátta í tengslum við hreyf-
ingu og útivist, heilsubyltingu
fólksins í landinu. í framtíðinni
verða göngu- og hjólreiðastígar
örugglega sjálfsagður þáttur í
skipulagsmálum byggðarlaga.
Þetta er mikil breyting á hugar-
fari frá því sem áður var, þegar
svokölluð ferlimál voru að mestu
Kópavogsdalinn má
nefna „hjarta“ Stór-
Reykjavíkur, segir
Helga Skúladóttir.
Þar rísa nú með
miklum hraða mörg
ný fyrirtæki.
bundin við þarfir fatlaðra. Sú
þrönga skilgreining er sem betur
fer að hverfa. Ferlinefnd Kópavogs
og bæjaryfirvöld í Kópavogi hafa
þarna svarað kalli tímans og víkkað
starfsviðið út og stefna að því
marki að gera ferlimálin smám
saman að almennu umhverfismáli
með þarfir allra í huga. Verkefni
Ferlinefndar eru þó bundin við það
að vera ráðgefandi og fylgjast með
byggingarframkvæmdum á vegum
bæjarins og nú á síðustu tímum
hefur nefndin einnig veitt aðilum í
einkarekstri þessa þjónustu í vax-
andi mæli.
Framkvæmd ferlimála
Ferlinefnd Kópavogs hefur um
árabil haft sérstakt vinnulag við
ráðgjöf til að tryggja gott aðgengi
að og í nýbyggingum. Ferlinefndin
óskar eftir teikningum, þegar ráð-
ist er í nýjar framkvæmdir, sem
tengjast bænum beint eða óbeint.
Arkitektar og hönnuðir komar þá
strax í upphafi á fund nefndarinnar
og farið er yfir teikningarnar og
gerðar breytingar, ef
talin er þörf á. Síðan
koma þessir aðilar á
fund nefndarinnar svo
oft sem þurfa þykir.
Að lokum er byggingin
fullhönnuð og útskrif-
uð. Þetta starf nefnd-
arinnar væri óhugs-
andi nema vegna mik-
ils og náins samstarfs
við Tæknideild bæjar-
ins. Fulltrúar af Tæk-
nideildinni eru tíðir
gestir á fundum nefnd-
arinnar enda eru starf-
svið beggja samtvinn-
uð.
Hagsmunir allra
Kópavogsdalinn má nefna
„hjarta“ Stór-Reykjavíkur. Þar rísa
nú með miklum hraða mörg ný
fyrirtæki. Sumum þessara fyrir-
tækja er ætlað að þjóna öllu Stór-
Reykjavíkursvæðinu og raunar
ennþá stærri markaði.
Ferlinefnd Kópavogs er það mik-
ið ánægjuefni, að stærstu einkafyr-
irtækin, sem nú eru að byggja í
Kópavogsdalnum, vinna í nánu
samstarfi við nefndina. Með því er
tryggt bætt aðgengi fyrir alla í
fyrirtækjunum jafnt úti sem inni.
Miklar vonir eru bundnar við, að
mannvirki á þessu nýja byggingar-
svæði verði til fyrirmyndar, hvað
þessi mál varðar.
Taka þarf tillit til hreyfihaml-
aðra, heyrnar- og sjónskertra og
fleiri hópa með sértækar þarfir,
þegar nýjar byggingar eru hannað-
ar. Þetta á bæði við um almenning,
sem sækir þjónustuna, og eins
starfsfólk, sem kemur til með að
vinna á þessum stöðum. Ef að-
gengi að fyrirtækjunum og í þeim
er ekki í lagi og merkingar slæmar
gæti það dregið úr viðskiptum. Það
er því nokkuð í húfi, að þeir, sem
koma inn í bæinn eða eiga leið
framhjá, komi í aðlaðandi og greið-
fært umhverfi.
Það er hagur allra landsmanna,
að aðgengi sé hvarvetna eins og
best verður kosið og nútímatækni
gerir kleift. Það liggur alveg í aug-
um uppi, að hvaðeina sem gert er
í aðgengismálum og úrbætur á því
sviði, kemur til með að nýtast öll-
um. Ferlinefnd Kópavogs hvetur
alla, sem nú eru eða ætla að byggja
í Kópavogsdalnum, smáa sem
stóra, að leita eftir samvinnu við
nefndina. Á því græða allir. Það
getur komið í veg fyrir að laga
þurfi hlutina eftir á.
Höfundur erformaður
Ferlinefndar Kópavogs.
Helga
Skúladóttir