Morgunblaðið - 12.12.1997, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSI orð sagði
framkvæmdastjóri
Kaupfélags Fáskrúðs-
firðinga í október í fyrra
er hann tilkynnti undir-
rituðum og áhöfn hans
að búið væri að selja
Hoffell SU-80 til
Namibíu. Það var ekk-
ert annað en innantómt
gjálfur, enda kom það
fljótt í ljós því skipið lá
í reiðileysi við bryggju
í Reykjavík i fimm mán-
uði eftir að það kom
þangað til afhendingar.
Að þeim tíma liðnum
var skipið leigt til Vest-
manna- eyja og keypt
svo seinna meir af sama leigutaka.
Var þá um eitt ár liðið frá því
áhöfninni var sagt upp störfum á
þeim forsendum að búið væri að selja
skipið til Namibíu. Eftir uppsagnim-
ar sagði framkvæmdastjórinn orð-
rétt. „Eftir þessa aðgerð verður Fá-
skrúðsfjörður einn blómlegasti bær
á íslandi, því kaupa á nótaskip eða
fjölveiðiskip í staðinn fyrir Hoffellið."
Nú er komið á annað ár síðan þessi
orð voru sögð og ekki er komið neitt
nótaskipið eða fjölveiðiskipið enn og
kemur aldrei meðan þessir snillingar
ráða ferðinni, enda eiga þeir engan
möguleika á því lengur að komast
yfír kvóta í uppsjávarfiski og geta
því ekkert keypt. Nei, salan á Hoffell-
inu var ekkert annað en nauðvöm,
það sjá allir sem vilja, a.m.k. var
ekkert gert til þess að reyna að halda
skipinu. Aldrei mátti minnast orði á
. kvótakaup á þeim tíma meðan fyrir-
tækið hafði bæði getu og alla burði
til þess að auka aflaheimildir sínar
og styrkja þannig betur rekstrarstöð-
una. Erfitt verður að minnsta kosti
fyrir þessa snillinga að bera það af
sér, að þeim hafi ekki verið boðinn
nógur kvóti úr þessu byggðarlagi.
Þeir klúðruðu því sem öðru og létu
þannig allt frá sér fara.
Snillingamir í kaupfélaginu á Fá-
skrúðsfirði þurftu ekkert á auknum
kvóta að halda, þeir kunnu sko að
reka fyrirtæki. Það fer heldur ekki
hátt um gróðann af sölunni á Hoffell-
inu, enda hrekkur það trúlega
skammt í allt það rugl sem búið er
að vera í gangi og sér ekki fyrir
sndann á enn. Á hverju hausti var
■->- spurt þegar allir firðir voru svartir
af síld og hægt var að dæla henni
nánast beint af bryggjunni og inn í
hús, af hvetju menn tækju ekki þátt
í þessu ævintýri og um leið að auka
fjölbreytnina í rekstri fyrirtækisins
og efla atvinnuna enn
meira? Alltaf var sama
svarið, við þurfum ekk-
ert á þessu að halda það
gengur svo vel hjá okk-
ur. Það passaði greini-
lega ekki í þeirra
munstur að vinna svo-
leiðis skítfisk. Núna er
annar tónn í þessum
sömu mönnum. Allt er
lagt undir til þess að
komast í þessa síldar-
vinnslu, en seinheppnin
fylgir þeim nú sem
endranær, allt búið.
Á þeim árum þegar
síldin var að veiðast hér
inni á fjörðum, var góð
karfaveiði í Rósagarðinum og hefði
verið hægt að láta togarana vera þar
á veiðum og sigla með aflann, eða
setja hann í gáma á meðan síldarver-
Allt er lagt undir til
þess að komast í þessa
síldarvinnslu, segir
Högni Skaftason, en
seinheppnin fylgir þeim
nú sem endranær, allt
búið.
tíðin stóð yfir. Nei, þeir þurftu ekkert
á því að halda, það gekk allt svo ve!
hjá þeim. Undirritaður minnti fram-
kvæmdastjórann, fulltrúa hans og einn
stjómarmanninn á þessa tíma í brúnni
á Hoffellinu, þegar hann var að fara
með skipið til Reykjavíkur og skila því
af sér á sama stað og hann tók við
því tuttugu árum áður.
Heldur var nú lágt á þeim risið og
fátt um svör, enda ekki von á öðm
frá þessum snillingum því þeir vom
ekkert í takt við tímann þá frekar en
nú. Lifðu bara i einhveijum drauma-
heimi. Bátur sem keyptur var með
stóran rækjukvóta var seldur aftur
með öllum aflaheimildum rétt áður en
rækjuverðið rauk upp úr öllu valdi.
Bátur þessi var reyndar ekki keyptur
með það fyrir augum að auka atvinn-
una á sínum tíma. Nei, þetta var eitt-
hvert snjallræði í skattamálum sem
endurskoðandi fyrirtækisins hafði ráð-
lagt þeim að gera. Þegar gagnrýnis-
raddir fóm að heyrast vegna sölunnar
á bátnum, rétt áður en uppsveiflan
varð sem mest í rækjunni og verðið á
kvótanum margfaldaðist, vom ráð
snillinganna þau að benda bara á end-
urskoðandann. Jú, það var nefnilega
hann sem mælti með sölunni. Nei,
þeir gerðu víst enga vitleysu þá frekar
en fyrri daginn, heldur var það endur-
skoðandinn. Þetta er vesældarleg til-
raun til að snúa sig út úr klúðrinu og
lágkúmlegt að kenna öðmm um.
Halda því svo blákalt fram að enginn
kvóti hafí verið seldur frá fyrirtækinu.
Það er augljóst að rækja er ekki kvóti
í þeirra augum. Stjómendur kaupfé-
lagsins em alltaf jafn seinheppnir í
öllu sem þeir gera, samanber með
Loðnuvinnsluna hf. en það er kapítuli
út af fyrir sig.
Stjómarformaðurinn í kaupfélaginu
virðast ekki hafa mikið álit á Loðnu-
vinnslunni hf. ef marka má þau orð
sem hann lét bóka eftir sér á hrepps-
nefndarfundi ekki alls fyrir löngu.
Þessa bókun ætti framkvæmdastjórinn
og hinir snillingamir að kynna sér og
krefjast nánari skýringa frá stjómar-
formanni. Kaupfélagið er nefnilega
stærsti hluthafínn og er stjómarfor-
maðurinn fulltrúi þeirra framsóknar-
manna í hreppsnefnd Búðahrepps.
Enda er passað vel upp á það, að inn
í stjóm kaupfélagsins fari aðeins rétt
eyrnamerktir, en það er önnur saga.
Það er rétt að vissu leyti sem bókað
er eftir stjómarformanninum, hvers
virði er einhver bræðsla sem hefur
engan kvóta yfír að ráða og ekkert
skip til að veiða. Síðan kemur fulltrúi
framkvæmdastjóra, sjálfur aðalsnill-
ingur fyrirtækisins í sjónvarpsfrétta-
tíma og er spurður hvort menn séu
ekki pirraðir, að geta ekki verið að
framleiða á fullu. Því verð á mjöli og
lýsi hefur sjaldan eða aldrei verið
hærra en nú. Svör fulltrúa voru orð-
rétt: „Þetta er nú kannski svipað
ástand og við bjuggumst við. Haust-
veiðin hefur nú aldrei verið öragg og
við í okkar áætlunum héma hjá Loðnu-
vinnslunni höfum ekki gert ráð fyrir
mikilli loðnu í haust.“
Vissulega er þetta rétt, hvernig
er hægt að reikna með mikilli loðnu,
þar sem enginn kvóti er til og ekk-
ert skip? Fróðlegt væri að heyra og
sjá hveijar áætlanir þeirra era, ef
þær byggjast ekki á hráefnisöflun
fyrir verksmiðjuna?
Þrátt fyrir allt saman, halda þess-
ir snillingar vísvitandi áfram að
blekkja fólk og þykjast vera að kaupa
nótaskip með kvóta, en ættu í raun
að skammast sín því þeir vita að
þeir eiga enga möguleika á slíku.
Því er sorglegt að horfa upp á hvern-
ig þeir eru búnir að klúðra öllum
þeim gullnu tækifærum sem þeir
fengu. Því hér var hægt að gera stóra
og góða hluti. Væru orð fram-
kvæmdastjórans því við hæfi nú, að
Fáskrúðsfjörður væri einn blómleg-
asti bær á Islandi í dag, ef hér hefðu
stjómað áræðnir og framsýnir menn.
Menn sem hefðu bragðist við vandan-
um í tíma, en ekki alltaf sofíð og
beðið þar til allt var búið eins og
þessi nátttröll hafa gert alla tíð.
Höfundur er fyrrverandi
skipstjóri.
FYRIR skemmstu
gerði Baldur Pétursson
viðskiptafræðingur í
iðnaðar- og viðskipta-
ráðuneytinu í athyglis-
verðu viðtali hér í
Morgunblaðinu grein
fyrir úttekt Efnahags-
og framfarastofnunar-
innar (OECD) á sam-
keppnishæfni þjóða.
Fjallaði Baldur um út-
tekt sem birtist nú ný-
lega í árbók OECD fyr-
ir árið 1997 (World
Competitive Yearbook).
Samkeppnisstaða ís-
lands var talin hafa
batnað og ísland hafði
færst upp um fjögur
sæti úr 25. sæti árið 1996 í 21 sæti
1997. Hins vegar ef skoðuð er sér-
staklega staða rannsókna og þróun-
arstarfsemi, hefur ísland fallið úr
23. sæti í 31. sæti árið 1997.
Við mat á rannsóknum og þróun-
arstarfi var m.a. litið sérstaklega til
verndar eignarréttar á sviði iðnaðar
og hversu mörg einkaleyfi hefðu
verið veitt aðilum búsettum í við-
komandi landi. Niðurstaðan er at-
hyglisverð fyrir okkur íslendinga.
Slæleg frammistaða okkar við öflun
einkaleyfa dregur samkeppnishæfni
rannsókna og vísinda niður og þar
með heildarsamkeppnishæfni þjóð-
arinnar. Einkaleyfi era ekki algildur
mælikvarði í þessu sambandi og síst
ætla ég að gera of mikið úr þætti
þeirra. Hitt er þó staðreynd að veit-
ing einkaleyfa er einn fárra alþjóð-
legra samanburðarmælikvarða á
árangur rannsókna og þróunar-
starfs. Skilyrði fyrir veitingu einka-
leyfa er að um sé að ræða uppfinn-
ingu sem er hagnýtanleg í atvinnu-
skyni, hún sé ný og verulega frá-
brugðin því sem þekkt er. Markmið
einkaleyfa er eins og rannsókna- og
þróunarstarfsemi, að tryggja og
styrkja samkeppnisstöðu þeirra sem
hlut eiga að máli.
Það sem hefur þó vakið athygli
mína, er hversu lítið hefur farið fyr-
ir umræðu um versnandi samkeppn-
isstöðu rannsókna og þróunarstarf-
semi hér á landi síðan grein Baidurs
birtist. Við nánari skoðun úttektar
OECD vekursérstaka athygli hversu
litla áherslu íslendingar leggja á að
vernda niðurstöður rannsókna og
þróunarstarfsemi með einkaleyfum.
Veitt hafa verið að meðaltali tvö
einkaleyfí á ári til aðila búsettra hér
á landi. Borið saman við lönd sem
við gjarnan miðum okkur við, svo
sem Danmörku, Svíþjóð og Noreg
og að teknu tilliti til höfðatölu, ætti
að veita 20-40 einkaleyfi til ís-
Ienskra aðila á ári.
Við hljótum að spyija hvers vegna
árangur rannsókna og þróunarstarf-
semi mældur með mælistiku einka-
leyfa er ekki betri. Getur verið að
árangurinn sé ekki meiri? Því trúi
ég ekki. Sé hins vegar niðurstaðan
að árangurinn sé góður, en við hirð-
um ekki um að tryggja eignarréttinn
á niðurstöðunum, þegar það á við,
jfc |loppSTög ^
handk'íæði ^ x
* DESCAMPS
SfíHIIMA
GLUGCATJOLD
Siðiimúla 35 ♦ Sími 568 0333.
er það mjög alvarlegt.
Ekki einvörðungu
vegna mælinga Efna-
hags- og framfara-
stofnunarinnar, heldur
ekki síður vegna þess
að lagðir eru u.þ.b. 7
milljarðar króna árlega
til rannsókna og þró-
unarstarfa hér á landi.
Ef skoðuð eru veitt
einkaleyfi til Islendinga
á síðustu tveimur ára-
tugum má leiða rök að
því að þau séu í undan-
tekningartilfellum til-
komin vegna skipu-
lagðra rannsókna og
þróunarstarfsemi. Með
því að skoða umsóknir
um einkaleyfi hér á landi og erlend-
is í nafni íslenskra aðila má áætla
Stór hluti rannsókna og
þróunarstarfs hér, segir
••
Gunnar Orn Harðar-
son, fer fram hjá opin-
berum aðilum.
að lagðar séu innan við 10 milljónir
króna á ári til að tryggja eignarrétt
á niðurstöðum rannsókna og þróun-
arstarfsemi. Það er harla lítið þegar
litið er til þess hversu hagsmunirnir
eru miklir. Þótt einkaleyfi séu ekki
algildur mælikvarði á árangur, verð-
ur vart horft framhjá þeirri stað-
reynd að frammistaða okkar er afar
slök.
Varla er hægt að reikna með því
að fjárfestar hafi áhuga á að leggja
aukið fjármagn til rannsókna og
þróunarstarfsemi, ef þeir hafa ekki
betri tryggingu fyrir því, að þeir
geti notið afraksturs fjárfestinga
sinna umfram aðra sem ekki hafa
lagt fram fjármuni. En það eru ekki
bara fjárfestar sem gera auknar
kröfur á þessu sviði. Evrópusam-
bandið gerir nú einnig aukar kröfur
um vernd eignarréttar á niðurstöð-
um þeirra rannsókna sem það er að
styrkja.
Eins og áður hefur komið fram
má með góðum árangri nota mat á
einkaleyfishæfni uppfinninga sem
einn af fleiri mælikvörðum á árang-
ur rannsókna og þróunarstarfs.
Þetta gerir OECD í áður tilvitnaðri
úttekt og þetta gerir Evrópusam-
bandið í auknum mæli og ber sig
þar saman við árangur Bandaríkja-
manna og Japana til að meta eigin
samkeppnishæfni. Er ekki tímabært
að þeir aðilar hérlendis, sem standa
straum af kostnaði við rannsóknir,
nýti þá möguleika sem felast í einka-
leyfiskerfmu og slái þannig tvær
flugur í einu höggi - vinni að því
að tryggja eignarréttinn á niðurstöð-
unum og geri kröfur um skýrt og
alþjóðlega samanburðarhæft mat á
árangri rannsókna og þróunarstarf-
seminnar?
Stór hluti rannsókna og þróunar-
starfs hér á landi fer fram hjá opin-
berum aðilum. Hlutur atvinnulífs er
u.þ.b. 30% en hlutur opinberra aðila
70%. Hvetja þarf sérstaklega til þess
að opinberir aðilar sem m.a. eru
háskóla- og rannsóknastofnanir
tryggi eignarétt á niðurstöðum vinnu
sinnar.
Athyglisvert er að skoða „módel"
sem notuð hafa verið víða erlendis
með góðum árangri. Má þar sérstak-
lega nefna svokallað „Stanford mód-
el“ en það var tekið upp við Stan-
ford-háskólann í Bandaríkjunum um
1970. Sala og leiga eignaréttar skv.
einkaleyfum skilar skólanum nú
u.þ.b. 2 milljörðum ísl. króna á ári.
Þar af skila uppfinningar Cohen og
Boyer á sviði DNA-genatenginga
rúmlega helmingi þessara tekna þó
svo að aðeins hafi tekist að trvgena
Fáskrúðsfj örður
» - einn blómlegasti
bær á Islandi!
Högni Skaftason
Bætt samkeppnis-
staða rannsókna og
þróunarstarfsemi
Gunnar Örn
Harðarson