Morgunblaðið - 12.12.1997, Blaðsíða 37

Morgunblaðið - 12.12.1997, Blaðsíða 37
MORGUNBLAÐIÐ LISTIR FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1997 37 Sál aldamóta- konunnar BÆKUR (•ýdil skáldsaga SÁLIN VAKNAR eftir Kate Chopin. Jón Karl Helgason þýddi. Bjartur 1997. 152 bls. Á GULLÖLD borgarastéttarinn- ar, á tímabilinu 1880-1914 þegar vestræn ríki þekktu hvorki hömlur á viðskipti né verðbólgu en belgdust út dag hvern af lífssafanum sem þau soguðu til sín úr nýlendum sín- um, virðist sem þeir sem ekki stóðu sjálfir í eldlínu framfaranna hafi kvalist sem aldrei fyrr af andnauð og hyldjúpum lífsleiða. Ef marka má bækur eins og hina kunnu sjálfsævisögu Stephans Zweig „Veröld sem var“ var þetta tíminn þegar ungir menn kepptust við að rækta skegg og bumbu til að líta sem kallalegastir út og fölleitar pre- rafaelískar eiginkonur þeiiTa vesluðust hægt og bítandi upp i þröng- um lífsstykkjum innan um sérpantað kín- verskt postulín og damaskdúka, of mátt- farnar til þess einu sinni að skipa hysknu þjónustufólkinu íyrir af myndugleik. Menn biðu, biðu eftir styrj- öld eða andlegri bylt- ingu en á meðan beðið var voru nýjar sjálfs- myndir mátaðar í list- inni. Mitt í hinum helgu véum borgar- anna hafði listinni ver- ið skipaður heiðurs- sess og hún hafin upp á stall sem eins konar afruglari fyrir allar þær „sönnu“ kenndir sem blunduðu í sálunum en koðnuðu niður í prumpuskapnum sem feðraveldi hinnar borgaralegu efnahagsskip- anar ól af sér. Hvort sem það voru ungir bóhemar evrópskra stórborga eða sárkvaldir synir óbilgjarnra feðra, hvort sem það voru næmir hugsuðir eða aðki-epptar konur, á einn eða annan hátt vísaði listin þessu fólki veginn út og burt. Kate Chopin ritaði í skáldsögunni „Sálin vaknar" (The Awakening) sögu einnar slíkrar konu. Eins og þýðandinn, Jón Karl Helgason, reif- ar í eftirmála sínum, hafði Chopin áður getið sér gott orð fyrir sögur af svipuðum slóðum og af samskonar fólíd og hér er sagt frá, sögur af af- komendum franskra landnema í Louisiana, en olli nú slíkri hneyksl- an með vandaðri og næmri lýsingu sinni á hugarheimi aldamótakon- unnar að ritdómarar rifu verkið í sig og úthrópuðu það: hún ritaði ekki fleiri bækur og lést fimm árum síð- ar. En „Sálin vaknar" hefur síðan hlotið uppreisn æru enda er hún glæsilegur fulltrúi fyrir hina háu list borgaralegs aldamótaleiða. Bæði „andar“ textinn sjálfur af andblæ þessa tíma, af hinum fáfengilegu en þó óendanlega mikilvægu helgiat- höfnum heimsókna, matarboða, sumarleyfísdvala, vindlareykinga og húsbúnaðarinnkaupa; anda sem einnig má lesa um í annarri þýðingu sem nú er að koma út hjá Bjarti, „í leit að liðnum tíma“ eftir Marcel Proust eða þá skáldsögum eins og „Buddenbrooks“ eftir Thomas Mann. En hún er um leið gagnrýnin frásögn af úlfakreppu hins frelsis- leitandi anda, Ednu Pontellier, sem á við það að etja sem nú er nefnt „sjálfsmyndarkreppa". Hún fínnur sig ekki fullkomlega í móðurhlut- verkinu og hún á jafn- mikið í vandræðum með að vera „dóttir" og að standa sig sem „eiginkona“ en þegar fagrar kenndir vakna með henni, knúnar fram af píanóleik og birtuspilinu yfii’ Mexíkóflóa gengst hún upp í hlutverki „ást- konunnar" og velur að endingu fremur að eyðast upp í ást sinni en að hverfa aftur að borgaralegum lifnað- arháttum. Þetta er síður en svo einföld bók, ekki síst fyrir þá sök að Edna getur í senn ekki ímyndað sér aðra tilveru en þá borgaralegu sem hún er alin upp við og er því fangi þeirra viðhorfa sem henni tengjast um leið og hún skynjar að mannsævin getur falið svo ótal- margt í sér sem er handan við hefðbundna lífshætti, en villist á hinum óteljandi möguleikum og rómantískri ást. Þessi bókavertíð er um margt mörkuð af áhuga á sögu aldamótaáranna síðustu og án efa er „Sálin vaknar" mikilvægt framlag til fyllri skilnings á hugar- heimi þess tíma. Greinilegt er að þýðandinn hefur vandað sig við verkið en á þó oft í svipuðum vand- ræðum og svo margir íslenskir þýðendur nú um stundir, að það er líkt og þeir treysti ekki fullkom- lega móðurmáli sínu fyrir því verk- efni að orða hugsanir og hugmynd- ir sem settar hafa verið fram á öðr- um tungum. Það er stundum hik í textanum og tipl og langir krókar við að vera frumtextanum trúr sem enda á tíðum í stirðbusahætti. En á hinn bóginn er falleg hrynjandi í bókinni, sláttur sem minnir á tíma þegar sálin var að vakna en vissi þó ekki til hvers og tók því vakin kúr- sinn beint út á sjó til að drukkna þar í frelsisvímu. Athugasemd I Morgunblaðinu hinn 3.12. síð- astliðinn féll niður síðasta efnis- greinin úr umsögn undirritaðs um skáldsögu Péturs Gunnarssonar, „Heimkoma". Lesendur er beðnir velvirðingar á þessum mistökum og er hér bætt fyrir brotið: Pétur er sér svo meðvitandi um þetta pólitíska afturhvaifspródjekt sitt að hann lætur ljósmyndarann sinn skipta vinnu sinni í þrennt. í fyrsta lagi loftmyndir af landslagi („Land vors Guðs“) - það sem er háleitt og í raun handan mannsins - í öðru lagi myndir af eyðibýlum („Land míns fóður“) og síðan örlar í lokin á þriðja verkefninu sem er þegar upp er staðið hin eiginlega miðja alls starfsins þótt það komist aldrei á filmu - samtímanum. „Eitt hef ég vanrækt," segir ljósmyndar- inn. „Eg hef tekið loftniyndir af landinu en lítið hlustað á útvarp, ekkert horft á sjónvarp og bara stopult lesið blöð.“ (bls. 104) Það er þarflaust að hafa um það fleiri orð. Þessi samtími er höiTnungin upp- máluð. I raun er hnignunin þar en ekki á eyðibýlunum eða upp til heiða. Og maður spyr sig: Á aðal- söguhetjan ekki á hættu að hálsinn stirðni á því að horfa svo stíft um öxl? „Heimkoma" er ekki glæsileg úttekt á hnignuninni vegna þess að hún er sífellt að harma hana. Hún er hins vegar góður vitnisburður um hugarheim „nostalgíunnar“ og von- brigðanna með hrun stóru goðsagn- anna um framþróun sögunnar, rétt- lætið, frelsið ogjöfnuðinn. Því ef það er eitthvað sem pirrar Pétur, þá er það hnignunin, en um leið sér hann ekkert nema hana. Líkt og langt að kominn ferðalangur reynir hann að tengja sig við eitthvað í þessum upp- leysta heimi og finnur í fyrsta lagi landið en í öðru lagi það sem var og hann hangir í þessu tvennu og sleppir ekki. Þessi bók er mikill fengur fjTÍr þá sem hafa fengið upp í kok af nútímanum. Hinir gætu ef til vill fengið í magann. Kristján B. Jónasson NILFIS NeivLme ENN EIN NÝJUNGIN FRÁ NILFISK MINNI OG ÓDÝRARI RYKSUGA SÖMU STERKU NILFISK GÆÐIN KYNNINGARVERÐ TIL JOLA AÐEINS KR. 14.900 STGR • 1400W mótor • Stillanlegt sogafl • 4ra þrepa síun • Inndregin snúra • Sundurdregið stálrör • Sogstykkjahólf • Biðstöðufesting fyrir rör og slöngu NILFISK NewLme /FOnix HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI 552 4420 Kate Chopin Til skammrar fortíðar BÆKUR Hlin ningar GULLKISTA ÞVOTTAKVENNA Heimildasafn og endurminningar um Jjvottalaugarnar í Laugardal. Útg. Árbæjarsafn - Hið ísl. bókmenntafé- lag 1997. 94 bls. ÞVOTTALAUGARNAR í Laug- ardal - hvað er það? Fyrir okkur sem munum ekki annað en sjálf- virkar og muiTandi þvottavélarnar er þessi bók um púl og strit og ótrúlega sögu ótal kvenna sem þurftu að bera þvott sinn á bakinu langa vegu við aðstæður sem virðast tilheyra löngu liðinni fortíð - svo órafjaiTÍ að engu tali tekur. Þessar konur þurftu svo að strita við að þvo heilan dag og rogast með þvottinn blautan og þungan heim. Er þetta ekki ör- ugglega saga sem til- heyrir fortíð sem kem- ur ekki málinu við? Þó er saga þvotta- lauganna svo skammt í burtu þegar að er gáð og bókin lesin að við hljótum að gi’ípa andann á lofti. Hér er sögð saga þess þegar heita vatnið fannst í Laugardal og varð brátt hið mesta þing. Vinnu- konurnar voru sendar með þvottinn þangað og var ekki miskunn hjá Magnúsi. Reykvíkingar og nær- sveitungar gátu þar með haft hreint á rúmum og gengið í sæmilega skikkanlegum flíkum. Það er vissu- lega ski-ítið og allt að því ruglað fyr- ir okkur að hugsa til þess að þvotta- laugarnar skuli ekki hafa lagst af fyrr en fyrir örfáum áratugum. Hulda H. Pétursdótir hefur skrif- að bók um þetta sérstæða fyrirbæri sem þvottalaugarnar voru og yfir því má kætast að þessi bók sé kom- in út og óskandi að fleiri læsu hana en bara þeir sem hafa sérstaklega áhuga á þjóðlegum fróðleik. Því hún segir sögu sem er horfin og sögu kvenna sem koma ekki aftur. Hulda byggir frásögnina á al- mennum heimildum og leitar einnig fanga í minningaskrínum margra sem á þeim tíma leituðu í Laugam- ar. Frásögnin er allavega: sumar minnast Lauganna með gleði á sinn hátt. Þrátt fyrir púl voru Laugarnar greinilega sérstæður og eftirminni- legur samkomustaður kvennanna sem gátu inni á milli leyft sér að skrafa og spjalla og börn þess tíma rifja upp minningar þegar þau komust fyrst í kynni við það sem Laugam- ar vom. Enn aðrar konur era beiskar og þreyttar að hugsa til þessa tíma. Samt er ljómi yfir. Hulda H. Péturs- dóttur minnist sjálf tímans og í formála Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur borgar- stjóra segir frá því þegar Hulda kom á fund hennar með handrit bókarinnar. Hulda var hvorki menntuð eins og það er kallað né vön skrift- um en sem betur fer gerði borgarstjóri, og fleiri, sér gi-ein fyrir því að skrif Huldu um sögu þvottalauganna var merkileg heimildasaga um horfinn tíma og þannig úr garði gerð að ávinningur er að lesa hana. Hulda ræðir við margar konur sem kynntust stritinu í þvottalaug- unum og einnig las hún sér tii af kostgæfni um tilurð þessa einstaka náttúrufyrirbæris. Þessu miðlar hún til lesenda svo að góður fróð- leikur og myndrænn í besta lagi er saman kominn á tiltölulega fáum síðum. Bókin er fallega útgefin og ljós- myndirnar sem prýða hana eru til mikils fróðleiks. Þessi bók er hluti af sögu til skammrar fortíðar. Við ættum að lesa hana. Við græðum á því. Jóhanna Kristjónsdóttir Ilulda H. Pétursdóttir • sœtir sófar* • Smiðjuvegi 9 • Simi 564 1475 * r I opptilboð Louis Norman öklaskór Teg: 82781 Stærðir: 36-41 Litir: Brúnir og svartir Verð áður kn_ýj,í>95" Verð nú kr. 3.495 Leðurfóðraðir Ath: Einnig til reimaðir Póstsendum samdægurs Ioppskórinn Æveltusundi v/ Ingólfstorg, sími 552 1212
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.