Morgunblaðið - 16.12.1997, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1997 35
LISTIR
Reuters
ARKITEKTINN Richard Meier fyrir framan hönnun sína, Getty-
safnið, sem verður opnað á þriðjudag.
Lögsókn gæti spillt
opnun Getty-safnsins
Los Angeles. The Daily Telegraph.
Nýsköpun tónlistar
Hannover. Morgunblaðið.
Morgunblaðið/Þórarinn Stefánsson
ELSBETH Moser Vagnsson prófessor í harmóníkuleik.
BRESKUR safnvörður hefur
sett allt á annan endann í J.
Paul Getty-safninu í Los
Angeles, sem verður opnað
formlega í dag. Hefur maður-
inn höfðað mál á hendur safn-
sljórninni vegna kynferðislegr-
ar áreitni sem hann segist hafa
orðið fyrir og fullyrðir auk
þess að einhver verkanna í
safninu kunni að vera fölsuð.
Maðurinn, fimmtugur Breti,
starfaði áður hjá British
Museum en er nú yfirmaður
teikningadeildar safnsins.
Hann hóf ástarsamband við
eina starfskonuna skömmu
eftir komuna. Þegar hann sleit
sambandinu við hana hóf hún
að ofsækja hann og hrella á
ýmsa lund og þegar hann bað
GEISLAPLATA Jóns Rósmanns
Mýrdals hefur að geyma 10 gömul
íslensk sönglög. „Lög sem voru vin-
sæl þegar pabbi
og mamma og afi
og amma voru
ung, ætluð þeim
sem komnir eru
til vits og ára“
eins og Jón Rós-
mann segir sjálf-
ur.
Titillinn, Nátt-
úrunnar börn, er
tileinkaður kyn-
slóðunum sem
skemmtu sér við að hlusta á þessi
lög og Jón segir að kominn sé tími
til þess að leyfa lögum eins og Litli
vin, Sólbrúnir vangar, Blómin sofa
og Dalakofinn að hljóma aftur.
safnstjornina um aðstoð, var
ekkert gert, að hans sögn. Þá
fullyrðir hann að fjárframlög
til deildar hans hafi verið skor-
in niður í kjölfarið, komið hafi
verið í veg fyrir að hann sinnti
ýmsum rannsóknum, og að
hann hafi komist að því að vafi
léki á uppruna margra teikn-
inga.
Mál þetta er afar óþægilegt
fyrir yfirmenn safnsins, þar
sem athyglin beinist nú að því.
Safnið er hið glæsilegasta og
kostaði bygging þess um einn
milljarð Bandaríkjadala, um 70
milljarða. Mun safnið hýsa eitt
merkasta listaverkasafn
Bandaríkjanna sem var í eigu
auðkýfingsins sem það heitir
eftir.
„Þessar perlur liðins tíma eru allar
í miklu uppáhaldi hjá mér. Ég hef
flutt lögin við ýmis tækifæri við
góðar undirtektir og það var hvatn-
ing til þess að hljóðrita lögin,“ segir
Jón Rósmann. „Annars hef ég gam-
an af allri tónlist. Allt frá klassík
til popps, svo maður snúi þessu nú
einu sinni við.“
Þetta er fyrsta geislaplata Jóns
Rósmanns sem lauk 8. stigi frá
Söngskóla Reykjavíkur vorið 1995.
Tónlistarmennirnir sem leggja hon-
um lið eru Sigurður Flosason, Ólafur
Vignir Albertsson, Heiðdís Lilja
Magnúsdóttir, Ólafur Flosason og
Pétur Hjaltested, sem jafnframt
annaðist útsetningu á lögunum.
Rósa Kristín Baldursdóttir úr Tjarn-
arkvartettinum syngur dúett með
Jóni í laginu Sólbrúnir vangar.
NYLEGA fór fram orðuveiting þýsku
heiðursorðunnar „Bundesdienstkre-
uz“ í forsetahöllinni Schlo Bellevue í
Berlín. Roman Herzog Forseti Þýska-
lands tók á móti orðuhöfum og gest-
um í höllinni og ávarpaði viðstadda.
Elsbeth Moser Vagnsson prófessor
í harmóníkuleik við Tónlistarháskól-
ann í Hannover var ein þeirra sem
hlaut heiðurinn, en hún er eiginkona
Hrólfs Vagnssonar harmóníkuleikara
og hljóðupptökumanns. Elsbeth var
heiðruð sérstaklega fyrir störf sín
með ungum tónlistarmönnum og fyr-
ir að hafa rutt brautina hvað varðar
möguleika á námi og námsefni á
hljóðfærið í Þýskalandi.
Elsbeth hóf að kenna á harmóníku
við Tónlistarháskólann í Hannover
árið 1974. Á níu árum byggði hún
upp harmóníkunámið og var veitt
prófessorsstaða við sama skóla 1983.
„Ég sáði fræjunum mínum hér í
Hannover, greinilega í góðan jarðveg,
en það tók langan tíma þar til jurtirn-
ar festu rætur,“ sagði Elsbeth í sam-
tali við blaðamann Morgunblaðsins í
tilefni orðuveitingarinnar. „Ég vann
mikið með ungum nemendum sem
síðan urðu fyrstu nemendurnir til að
hljóta inngöngu í Tónlistarháskólann
í Hannover og margir þeirra hafa
því fylgt mér í gegnum allt sitt nám.“
Elsbeth hefur einnig skrifað kennslu-
bók í harmóníkuleik sem nú er notuð
víða um heim.
Elsbeth Moser kom til Hannover
frá Trossingen í Suður-Þýskalandi
þar sem hún hafði stundað nám.
„Trossingen var háborg harmóník-
unnar í Þýskalandi á þeim tíma, en
þar er einmitt Hohner-verksmiðjan
fræga. Á þessum tíma voru nokkrir
háskólar í Þýskalandi þegar farnir
að meta hljóðfærið sem fullgilt í sí-
gildri tónlist og skoða þann mögu-
leika að bjóða upp á nám í harmón-
íkuleik. Tónlistarháskólarnir í Dort-
mund, Weimar og Hans Eisler-
háskólinn í Berlín voru þegar löngu
byijaðir að kenna á hljóðfærið og
svo auðvitað Trossingen. Hannover
bættist síðan í hópinn. Harmóníkan
var lítið sem ekkert þekkt hér þegar
ég byrjaði nema í tengslum við
skipaferðir og sjómennsku líkt og á
íslandi þannig að ég byijaði hér með
báðar hendur tómar sem í sjálfu sér
var ekki svo slæmt því það voru
engar hugmyndir fyrir um kennsl-
una, ég hafði algerlega fijálsar
hendur til að skapa eitthvað nýtt.
Það kostaði stundum baráttu en
hefur greinilega gengið vel.“ Nem-
endur Elsbethar taka þátt í keppnum
viða um heim og oftar en ekki koma
þeir til baka með verðlaunapeninga.
Nýverið fór fram ein virtasta harm-
óníkukeppni heims í Castelfidardo á
Italíu og lenti kínverskur nemendi
hennar í fyrsta sæti. Stuttu síðar
hlotnaðist henni staða heiðurspró-
fessors við einn virtasta tónlistarhá-
skóla Kína í Tianjing.
Einn nemenda hennar í Hannover
var ungur Bolvíkingur, Hrólfur
Vagnsson. Hann stundaði nám hjá
Elsbeth í mörg ár og var fyrsti nem-
andinn til að hljóta inngöngu í ein-
leikaradeild skólans í harmóníkuleik.
Samband þeirra var dýpra en geng-
ur og gerist milli kennara og nem-
anda og árið 1989 gengu þau í
hjónaband.
Komið víða fram
í gegnum kennslustörf sín og
harmóníkuleik hefur Elsbeth komist
í samband við flöldann allan af tón-
listarfólki. Hún hefur komið fram á
tónleikum með Gidon Kremer, Maria
Kliegel, Heinrich Schiff og unnið með
fjölda tónskálda. Elsbeth er meðal
annars í nánu sambandi við Sofiu
Gubaidulinu, eitt frægasta samtíma-
tónskáld Rússlands og hefur frum-
flutt fjölda verka hennar sem mörg
hafa verið_ samin sérstaklega fyrir
Elsbeth. „Ég hef alltaf lagt áherslu
á að þróa sjálfan mig sem einleikara
og mér finnst óhugsandi að kenna
án þess að vera sjálf virkur flytj-
andi. Ég er svo heppin að geta sam-
einað kennslu og einleik og að finna
þannig jafnvægi í áð gefa af sér í
kennslu og fá til baka í að fást sjálf
við verkin og að veita öðrum og sjálfri
mér ánægju með því að koma fram.
þetta er það sem ég hef alltaf óskað
mér. í gegnum tónleikaheiminn
komst ég í samband við fjölda áhuga-
verðra tónlistarmanna sem síðan hafa
samið fyrir mig og verið mér innblást-
ur. Ég vil sérstaklega nefna Sofiu
Gubaidulinu, en í gegnum hana og
hennar verk sem hún hefur skrifað
fyrir harmóníkuna, bæði sem ein-
leikshljóðfæri og I samleik, komst ég
í snertningu við hinn alþjóðleg heim
tónlistarinnar. Nú er harmóníkan
orðið eitt af vinsælustu hljóðfærunum
sem samtímatónskáld skrifa fyrir og
þannig fjölgar auðvitað þeim verkum
sem eru sérstaklega samin fyrir hljóð-
færið. Það er ólýsanleg tilfinning fyr-
ir mig að taka beinan þátt í nýsköp-
un hljóðfærisins, að standa ekki til
hliðar og fylgjast með sögunni gerast
heldur að vera virk.“
Elsbeth hóf nám á píanó en skipti
síðan yfir á harmóníkuna. „Það
blundar í mér einhver brautryðjandi,
ég hef aldrei fylgt fjöldanum og
vissulega er til nóg af frábærum
píanistum. Ég var ekki nema fimm
ára þegar ég fékk harmóníku í jóla-
gjöf. Afi minn var bakari en spilaði
mikið af svissneskri þjóðlagatónlist
á harmóníku og mamma hvatti mig
að læra á þetta hljóðfæri. Ég fór í
nám og kennarinn minn, sem var
einkavinur afa, áttaði sig fjótt á því
að ég hef fullkomið tóneyra og ég
spilaði af lífi og sál.“ Þegar Elsbeth
var tíu ára „varð“ hún, eins og hún
orðar það sjálf, að læra líka á píanó
og fór í tónlistarskóla „eiginlega
gegn vilja mínum því píanóið var
ekki tengt sálinni minn. Litla harm-
óníkan mín var einkavinur minn. Þó
að ég hafi lært á píanó í næstum
tuttugu ár og í stofunni minni í
háskólanum sé fínn flygill þá snerti
ég hann varla. Það sem mér finnst
svona heillandi við harmóníkuna er
að hún hefur með andardrátt að
gera. Þetta er blásturshljóðfæri og
Sofia Gubaidulina hefur sagt um
mig að ég elski hljóðfærið af því að
það andar með mér. Ég er með hljóð-
færið í fanginu og faðma það að
mér þegar ég spila, það er þétt við
líkamann í beinum tengslum við öll
líffærin, það nemur líkamshita minn
og líkamssveiflur. Það er erfitt að
lýsa því í orðum en þegar ég vinn
með belginn þá hef ég á tilfinning-
unni að ég sé að vinna með mína
eigin þind.“
Elsbeth hefur ekki áhyggjur af
framtíð harmóníkunnar. Hún tekur
eftir auknum áhuga tónleikagesta,
tónskálda og útgáfufyrirtækja og
þetta nýja hljóðfæri, sem þó er svo
gamalt, hefur verið skilgreint upp á
nýtt og verið boðið velkomið í hóp
hefðbundnari hljóðfæra sígildrar
tónlistar.
íslensk sönglög
Ég, um mig, frá
mér, til mín
LEIKUST
Sunnudagslcikhúsið
EINS OG ÉG SAGÐI
eftir Þorvald Þorsteinsson. Leikstjóri:
Baltasar Kormakur. Aðalhlutverk:
Benedikt Erlingsson, Halldór Gylfa-
son, Inga María Valdimarsdóttir og
Þrúður Vill\jálmsdóttir. Stjóm upp-
töku: Hákon Már Oddsson. Aðstoð við
stjóm upptöku: Kristín Ema Amar-
dóttir. Myndataka: Einar Páll Einars-
son, Dana F. Jónsson, Páll Reynisson,
Gylfí Vilberg Ámason, Einar Rafns-
son og Halldór Friðriksson. Hljóð:
Vilmundur Þór Gislason. Hljóðsetn-
ing: Agnar Einarsson. Lýsing: Ellert
Ingi Harðarson. Búningan Stefanía
Sigurðardóttir og Ingibjörg Jónsdótt-
ir. Leikmynd: Ólafur Engilbertsson.
Tónlist: Botnleðja. Myndblöndun:
Guðmundur Einarsson og Ragnheið-
ur Valdimarsdóttir. Samsetning: Ein-
ar Steingrímur Sverrisson og Ólafur
Tryggvi Magnússon. Ríkissjónvarpið,
sunnudagur 14. desember.
ÞRIÐJA og síðasta verk Þorvaldar
Þorsteinssonar í Sunnudagsleikhús-
inu, Eins og ég sagði, er best lýst
með því að kalla það harða ádeilu á
yfirborðsmennsku, sjálfselsku og til-
finningalega fötlun ungs fólks í dag.
Verkið segir frá fjórum „vinurn" sem
hittast á kaffihúsum og þykjast vera
að tala saman en eru í raun bara
að tala um sjálf sig. Öll eru þau
upptekin af því hvernig þau „koma
fyrir", hvernig þau líta út í augum
annarra, á síðum glanstímaritanna,
í viðtölum o.s.frv. Upp úr þeim renna
innihaldslausar klisjur, endurtekn-
ingar og merkingarleysur þannig að
áhorfanda rennur smám saman kalt
vatn milli skinns og hörunds.
Þrír af ijórum leikurunum eru
nýútskrifuð úr Leiklistarskóla Is-
lands, Halldór Gylfason, Inga María
Valdimarsdóttir og Þrúður Vil-
hjálmsdóttir, og með fjórða aðalhlut-
verkið fer Benedikt Erlingsson. Ný-
græðingarnir pössuðu vel inn í hlut-
verk ungmennanna: útlit, aldur og
fas vel við hæfi. Þrúður Vilhjálms-
dóttir var sérstaklega fráhrindandi
sem sjálfsupptekin og frek fjölmiðla-
kona (kannski dálítið klisjukennd
persóna). Inga María Valdimarsdótt-
ir var óhugnanleg þegar hún ræddi
„dauðans alvörumál" eins og ban-
vænan sjúkdóm bróður síns og kyn-
ferðislega misnotkun á sjálfri sér
sem barni. Þessi umræðuefni virtust
ekki hreyfa meira við henni en um-
ræða um veðrið! Benedikt Erlingsson
var tilgerðarlegur sem sjálfsupptek-
inn leikari, en það hæfði vel rullunni.
Hlutverk Halldórs Gylfasonar var
dálítið frábrugðið hinum. Hann hafði
sig minna í frammi, virtist ekki eins
upptekinn af sjálfum sér og þau hin
og ekki eins sneyddur tilfinningum
og samúð. Hann á við vanda að
stríða sem „vinir" hans virðast ekki
vilja vita af, hvað þá ræða. Þegar
hann fyrirfer sér þykjast þau þó öll
hafa skynjað harm hans og séð enda-
lokin fyrir. Þau minnast hans í lokin
með að drekka honum til heiðurs te,
sem þau fullyrða að hann hafi alltaf
drukkið - en áhorfandinn veit að
hér vaða þau í villu rétt eins og í
flestu öðru. Halldór fór vel með hlut-
verkið og var sú persóna sem maður
fann helst til samúðar með.
Þetta leikrit er eitt af þeim best
heppnuðu sem Sunnudagsleikhúsið
hefur sýnt fram að þessu. Efnið er
áleitið og á fullt erindi til samtímans
þar sem menn eru á sífelldum villi-
götum í sjálfsmyndarleit sinni. Hér
er um að ræða óvenjulega bein-
skeytta ádeilu á innihaldsiaust og
tilfinningalega gelt líf þar sem
mannlegir harmleikir skipta litlu
máli - eða eru í besta falli ágæt
söluvara. Kaffihúsaumgjörðin hæfði
verkinu fullkomlega og það sama
má segja um tónlist Botnleðju.
Soffía Auður Birgisdóttir
Bókakvöld
í Súfistan-
um Hafn-
arfirði
FIMM rithöfundar lesa úr
nýútkomnum bókum sínum í
Súfistanum, Strandgötu 9,
Hafnarfirði, þriðjudaginn 16.
desember kl. 20.30.
Vilborg Davíðsdóttir les úr
skáldsögu sinni Eldfórnin;
Páll Kr. Pálsson les úr bók-
inni Góðra vina fundur -
Minningar Kristins Hallsson-
ar; Guðjón Arngrímsson les
úr bókinni Nýja Island - Ör-
lagasaga vesturfaranna í máli
og myndum; Haraldur S.
Magnússon les úr ljóðabókinni
Gegnum einglyrnið og Gyrðir
Elíasson les úr bók sinni
Vatnsfólkið.