Morgunblaðið - 16.12.1997, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• VÍGDREKAR og vopna-
gnýr - Hvalfjörður ogþáttur
Islands í orrustunni um Atl-
antshafið er eftir Friðþór Ey-
dal.
Hver var
hlutur her-
liðs og bæki-
stöðva
bandamanna
á íslandi í
heimsstyij-
öldinni síð-
ari? Hvar
voru þessar
bækistöðvar
og hvernig
var vörnum þeirra og landsins
alls háttað? Hvaða ráðum beittu
Þjóðvetjar gegn þeim og hver
voru umsvif þeirra hér við land?
Hvers vegna réðust þýskir kaf-
bátaforingjar á skip íslendinga
sem töldu sig hlutlausa? Þessum
spumingum og mörgum fieiri
er varpað fram í bókinni.
í Hvalfirði reistu Bandaríkja-
menn olíubirgðastöð fyrir Breta
á láns- og leigukjörum. Smíði
stöðvarinnar kostaði jafnvirði
fjórðungs af landsframleiðslu
Islendinga árið 1941.
Aukin umsvif kröfðust vama
gegn þýskum sprengjuflugvél-
um. Loftvarnarbyssum var
komið fyrir á nokkrum stöðum
í Hvalfirði og víðar og ratstjár-
stöðvar og orrustuflugvélar
önnuðust loftvamir. Fyrsta
flugvélin sem Bandaríkjaher
grandaði í Evrópu var skotin
niður undan Gróttu og hér tóku
þeir fyrsta þýska flugliðann sem
þeir handsömuðu í styrjöldinni.
Útgefandi er Bláskeggur. I
bókinni eru skýringarmyndir og
136 ljósmyndir úrsöfnum hers
ogflota og einkasöfnum sem
fæstarhafa birst áður. Bókin
er 282 bls. Hönnun ogprent-
vinnsla: Steindórsprent Guten-
berg ehf.
• GUÐMUNDUR frá Miðdal
er ævisaga lista- og fjalla-
mannsins Guðmundar Einars-
sonar er Illugi Jökulsson skrá-
setti.
í bókinni rekur Illugi sögu
Guðmundar, en einnig er vitnað
til vina hans jafnt sem andstæð-
inga og birtir kaflar úr skrifum
hans.
„Guðmundur Einarsson frá
Miðdal fæddist árið 1895 og fór
ungur til Þýskalands þar sem
hann stundaði nám í listaháskól-
anum í Munchen um fimm ára
skeið. Að námi loknu gerðist
hann umsvifamikill í íslensku
listalífi og varð jafnframt braut-
ryðjandi á
sviði Ieir-
munagerðar
hér á landi.“
„Vegna
tengsla
sinna við
Þýskaland
var Guð-
mundur
ásakaður
um nasisma
og óvenjulegt einkalíf hans var
tilefni til mikils pískurs og
slúðursagna. Færri vissu um
dulhyggju hans, en áhugi á
dulrænum málefnum tengdist
ríkri náttúruskynjun hnas og
þekking á
austrænum
trúarbrögð-
um o g laun-
helgum,"
segir í kynn-
ingu.
Útgefandi er
Ormstunga.
Bókin er256
bls. ístóru
broti, prýdd
fjölda Ijósmynda. Bókin erprent-
uð í Steindórsprent-Gutenberg
og Félgsbókbandið-Bókfell sá
um bókband. Verð: 4.890 kr.
Guðmundur
frá Miðdal
Friðþór
Eydal
SIGURÐUR Karlsson (t.v.) í hlutverki sínu í Horft af brúnni sem
frumsýna á í Vasa 3. janúar.
í fyrsta sinn í
verki eftir Miller
Þegar Sigurður var búinn að
vera í Vasa í þijár vikur fór leik-
hússtjórinn að vekja máls á þvi
að hann vantaði mann í nokkuð
stórt hlutverk í Horft af brúnni.
Sló Sigurður til en þetta verður
fyrsta glíma hans við Miller á
löngum ferli.
Segir Sigurður dvölina í Finn-
landi hafa verið ánægjulega og
lærdómsríka en viðurkennir að
töluvert púður hafi farið í að búa
sig undir hlutverkin, sérstaklega
í Horft af brúnni, þar sem hann
fer með meiri texta en í Heima-
eyjarfólkinu.
Dvöl hans í Vasa hefur jafn-
framt vakið nokkra eftirtekt og
birti Vasabladet við hann viðtal
nýverið. Kemur þar meðal ann-
ars fram að íslendingar séu mik-
il leikhúsþjóð og 400.000 manns
sæki atvinnuleikhúsin þijú á ári
hveiju. „Þetta er auðvitað alltof
há tala,“ segir Sigurður, „og þeg-
ar ég fékk að lesa viðtalið yfir,
áður en það birtist, benti ég
blaðakonunni á það. Hún harð-
neitaði hins vegar að breyta
þessu. Kvaðst hafa séð töluna í
einhverri bók - og þar við sat!“
Fyrirhugað er að sýningar á
Horft af brúnni standi fram í
mars og þá mun Sigurður snúa
til síns heima - hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Hann hyggst aftur
á móti ekki gefa kost á sér til
áframhaldandi setu í formanns-
kjörinu tveimur mánuðum síðar.
En á hann eftir að leika meira
í Wasa-Ieikhúsinu í framtíðinni?
„Maður veit aldrei hvað verður!“
Sigurður Karlsson í leyfi frá LR
SIGURÐUR Karlsson leikari mun
fara með hlutverk í leikriti Arth-
urs Millers, Horft af brúnni, sem
frumsýnt verður í Wasa-leikhús-
inu í Vasa í Finnlandi 3. janúar
næstkomandi. Hefur Sigurður
starfað við húsið í vetur og á
dögunum lauk sýningum á Heima-
eyjarfólkinu eftir August Strind-
berg en í þeirri sýningu þreytti
hann frumraun sína í erlendu
leikhúsi. Leikið er á sænsku í
Wasa-leikhúsinu.
Sigurður er fastráðinn leikari
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
reyndar formaður félagsins líka.
í haust fékk hann leyfi frá störf-
um til að kynna sér leikhúsmenn-
ingu erlendis. „Eg byrjaði á því
að hafa samband við nokkra leik-
hússtjóra sem égþekkti, með það
fyrir augum að fá að fylgjast með
starfseminni í leikhúsum þeirra
og sjá sýningar. Leikhússtjórinn
í Vasa, Thomas Backlund, svaraði
mér um hæl og kvaðst vi(ja vita
um mínar ferðir því hann hefði
hlutverk handa mér. Eg sagði
bara já takk!“
Hlutverkið var í Heimaeyjar-
fólkinu og fór Sigurður utan í
byijun ágúst til æfinga. Hitti hann
þar fyrir annan Islending, Borgar
Garðarsson, sem um árabil hefur
verið búsettur í Finnlandi. „Það
SIGURÐUR bregður á leik
í Heimaeyjarfólkinu.
kom sér ágætlega að Borgar
skyldi vera í hópi leikara og við
skemmtum okkur vel á æfinga-
tímanum, meðal annars við að
„baktala" hina leikarana á ís-
lensku," segir Sigurður og skellir
upp úr.
Glímir við Arthur
Miller í Finnlandi
Barokk- konsertar á aðventu
TONLIST
Áskirkja
KAMMERTÓNLEIKAR
Kammersveit Reylqavíkur ásamt ein-
leikurunum Asgeiri H. Steingríms-
syni, Unni Maríu Ingólfsdóttur og
Rut Ingólfsdóttur, sem einnig var
konsertmeistari, flutti konserta eftir
Telemann, Geminiani og J.S. Bach.
Sunnudagurinn 14. desember 1997.
ÞAÐ hefur um nokkurt árabil
verið venja, að Kammersveit Reykja-
víkur haldi aðventutónleika í As-
kirkju og nú sem áður iögð sérstök
rækt við konserta eftir síðbarokk-
meistarana. Að þessu sinni voru
fluttir konsertar eftir Telemann
(1681-1767), Geminiani (1687-
1762), J.S. Bach (1685-1750) og
reyndar kemur Corelli (1653-1713)
einnig við sögu, því síðasti konsert-
inn er umritun Geminiani á La Folia
tilbrigðunum eftir Corelli.
Tónleikamir hófust á Trompet-
konsert eftir Telemann, eitt af af-
kastamestu tónskáldum sögunnar
og er haft eftir Hándel, sem kunni
TÓNLIST
Illjómdiskar
KRISTINN ÁRNASON
LEIKUR Á GÍTAR
verk eftir J.S.Bach: Suite in E Major
(BWV 1006a), Chaconne in d minor
(BWV 1004), Suite in a minor (BWV
997). Upptaka og hljóðvinnsla: Reyn-
ir Thor Finnbogason og Jos
Wermeulen. Hljóðritað í Bethani-
enklooster, Amsterdam. Northern
Light. 1997.
SELLÓSVÍTUR, fiðlusónötur og
partítur Bachs heyra til þekktari
verka hans og í hugum margra
meðal hátindanna í list hans - og
þarmeð tónlistarinnar yfirleitt.
Þessi „skólastykki" voru samin
meðan hann dvaldi við hirðina í
Cöthen (1717-1723). Svipað má
líka segja um einleiksverkin fyrir
lútuna, en hann samdi mikinn fjölda
ýmislegt fyrir sér í tónsmíðum, „að
Telemann gæti samið átta radda
messu jafn auðveidlega_ og annað
fólk skrifar sendibréf1. í fyrstu út-
gáfu Groves, tónlistarorðabókinni,
er því haldið fram að Telemann hafi
ekki verið hugsjónamaður og
„óhugnanleg hæfni hans hafi vitan-
lega leitt til yfirborðsmennsku“.
„Markmið mitt hefur ávalt verið ein-
faldleikinn," ritar Telemann og má
segja, að þessi staðhæfing eigi vel
við trompettkonsertinn og þrátt fyr-
ir að vilja ekki viðurkenna Vivaldi,
minnir þematísk úrvinnsla tónhug-
myndanna, sérstaklega í síðasta
kaflanum, oft á vinnuaðferðir Viv-
aldis. Ásgeir lék konsertinn mjög vel
og strengjasveitin einnig, sérstak-
lega Grave kaflann, sem er aðeins
fyrir strengi.
Geminiani var mikill fiðlusnillingur
og gott tónskáld. Konsert í e-moll op.
3 nr.3 er glæsilegt tónverk, tónmálið
hljómríkara en venjulega hjá ítölsku
tónskáldunum, eins t.d. í upphafskafl-
anum, lagferlið á köflum krómatískt
og ríkt af hljómleysingjum. í heild var
þessi skemmtilegi konsert mjög vel
fluttur af strengjasveitinni.
slíkra meðan hann bjó í Leipzig, sem
flestar eru glataðar.
Á dögum Bachs er Iútan raunar
„að syngja sitt síðasta", eða öllu
heldur að víkja fyrir sembalnum,
enda búin að þjóna músikinni vel
og lengi - eða allt frá Renaissance,
náandi hámarksvinsældum snemma
á Barokk-skeiðinu, ekki síst fyrir
tilverknað franskra lútuleikara.
Bach merkti mörg einleiksverk sín
bæði fyrir sembal og lútu. Nú um
stundir nota menn gítarinn gjarnan
til að flytja einleiksverkin fyrir lútu,
en hljómur þeirra er líkari en t.d.
hljómur sembals og píanós (en al-
E-dúr konsertinn eftir J.S. Bach
og a-moll konsertinn eru þeir bar-
okk-konsertar sem oftast eru á efn-
isskrá hljómsveita núdagsins, enda
ofnir galdri mikillar listar. Rut Ing-
ólfsdóttir lék konsertinn frábærlega
vel. Hægi kaflinn var sérlega fagur-
lega fluttur en þar er meginstefið í
bassanum. Þessi kafli var sérlega
vel fluttur, mjúklega mótaður af
sellóum og bössum, sem á stundum
í öðrum köflum hætti til að vera of
hljómfrekir, svo að jafnvel skyggði
á einleiksröddina, sérstaklega í síð-
asta kaflanum. Trúlega hefur Moz-
art tekið þátt í að flytja þessa kon-
serta hjá Baron van Swieten og þar
lært þá list að undirbúa innkomu
stefs með löngum tóni, eins og J.S.
Bach gerði oft á snilldarlegan máta.
Konsert í D-dúr fyrir einleiksfiðlu
trompett og strengjasveit eftir Tele-
mann var næst á efnisskránni og
var einleikurinn í höndum Unnar
Maríu Ingólfsdóttur og Ásgeirs H.
Steingrímssonar, Margt var þar fal-
lega gert, þó samspil Unnar og
strengjasveitarinnar væri á köflum
nokkuð órólegt.
Lokaverk tónieikanna var umritun
gengt er að leika sembalverk á
píanó), enda hljóðfærin náskyld.
Talið er að fyrri svítan í a moll
(síðasta verkið á diskinum) sé
upphl. samin fyrir lútu. Afturámóti
er miðverkið, hin fræga, hug-
myndaríka og mikilfenglega Chac-
onna í d moll, síðasti kaflinn í fiðlu-
partítu - sem hann reyndar um-
skrifaði fyrir lútu, en stef úr henni
er víða að fínna í verkum meistar-
ans
Allt er þetta frábærlega fín mús-
ik einsog lög gera ráð fyrir, og
svipað má segja um hinn tæra og
örugga (einnig hvað varðar stíl)
Geminiani á La Folia tilbrigðunum,
eftir Corelli. Tilbrigðaform barokk-
manna var byggt á chaconne-forminu,
þar sem tilbrigðavinnan var eingöngu
miðuð við hljómskipanina en í klassík-
inni var tilbrigðavinnan ofm úr eigind-
um stefsins. Fyrir bragðið voru bar-
okktilbrigðin oftast leiktæknileg úr-
vinnsla hljómanna, með skölum og
ýmsum afbrigðum brotinna hljóma og
það sem minnti á upphafsstefið var í
raun aðeins tengt hljómskipaninni.
Þrátt fyrir að klassíkeramir hefðu
lagt af þessi chaconne-vinnubrögð,
gerði Beethoven eina slíka tilraun með
c-moll píanótilbrigðunum, sem er sér-
kennilegt, því hann var sannarlega
meistari meistaranna í lagbundinni
tilbrigðagerð. Þrátt fyrir að vel hefði
mátt fækka tilbrigðunum var flutning-
ur þeirra á köflum mjög góður.
Það sem stóð upp úr á þessum
annars frábæru tónleikum var flutn-
ingur Rutar og kammersveitarinnar
á fiðlukonsertinum eftir J.S. Bach,
einleikur Ásgeirs í Telemann kon-
sertinum og flutningur fiðlusveitar-
innar á stórkonsertinum eftir Gemin-
iani.
Jón Ásgeirsson
leik Kristins Árnasonar, sem hefur
áður vakið mikla athygli, m.a. fyrir
spænskættaða tónlist á (a.m.k.)
tveimur hljómdiskum. Stundum hef
ég velt því fyrir mér hvort hann sé
(líka í „spænsku" músíkinni) í
óþarflega miklu „tilfinningajafn-
vægi“ - sem er nú reyndar aðals-
merki tónskáldsins umrædda. Þetta
er etv. frekar spurning um blæ-
brigði eða skáldlegt innsæi, en um
þetta má endalaust deila í svona
tónlist og getur í höndum minni
spámanna orðið „óleyfilegt“ með
öllu. Þrátt fyrir allt - eða þegar
öllu er á botninn hvolft - lifðu
hvorki Bach né Kristinn Árnason á
rómantísku tímabili, sem þýðir þó
ekki að allir séu eins innréttaðir.
En allt kemst fallega og klárt til
skila í þessum vandaða flutningi.
Líka hinir erfiðustu kaflar. Og það
ætti að nægja - og nóg nægir!
Oddur Björnsson
Lútusvítur og
fiðluchaconnan