Morgunblaðið - 10.02.1998, Page 14

14 ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1998
MORGUNB LAÐIÐ
HALLDÓR KILJAN LAXNESS
Forseti íslands og forsætisráðherra minntust í gær Halldórs Kiljans Laxness og fara ávörp þeirra hér á eftir;
einnig ummæli manna, sem Morgunblaðið sneri sér til, svo og frásögn fréttaritara blaðsins í Danmörku.
FÁNAR Norðurlandanna blakta í hálfa stöng við Norræna húsið í gær. Morgunbiaðið/Ásdis
ÓLAFUR RAGNAR GRÍMSSON
„Kenndi þjóðinni að
þekkja sjálfa sig“
FORSETI íslands, Ólafur
Ragnar Grímssson, færði Auði
Laxness og fjölskyldu Halldórs
Laxness samúðarkveðjur ís-
lensku þjóðarinnar í gær
vegna fráfalls Halldórs. f
ávarpi forseta segir:
„Við andlát Halldórs Lax-
ness þakkar þjóðin skáldverk
sem eru slík að án þeirra er
ógerlegt að skilja til hlítar
sjálfstæði og sjálfsvitund fs-
lendinga.
Á öld mestu umbrota í lífi
þjóðarinnar skóp Halldór vit-
und okkar um vanda þess og
vegsemd að vera fslendingur.
Hann kenndi þjóðinni að
þekkja sjálfa sig, agaði hana
og ávítti, sýndi henni dýrðina
á ásýnd hlutanna og bauð til
veislu mannlífsins.
Svo djúp eru spor Halldórs
Laxness í þjóðarsögu íslend-
inga að reisn okkar í samfé-
lagi þjóðanna verður best
rökstudd með tilvísun til
verka hans og skáldbróður
hans, Snorra Sturlusonar,
sem er sá eini höfundur ís-
lenskur er Halldóri verður
jafnað við.
Orð munu aldrei megna að
þakka þær gjafír sem Halldór
Laxness færði íslendingum en
við andlát hans lútum við höfði
í virðingu við verk hans og líf.
Ég færi Auði Laxness og
fjölskyldunni samúðarkveðjur
íslenskrar þjóðar.“
DAVÍÐ ODDSSON FORSÆTISRÁDHERRA
„Lifandi stórveldis-
draumur lítillar þjóðar“
FORSÆTISRÁÐHERRA, Davíð
Oddsson, ávarpaði Alþingi við upphaf
þingfundar í gær til að votta fjöl-
skyldu Halldórs Laxness samúð sína
og íslensku þjóðinni. I ávai-pi forsæt-
isráðherra segir:
„I gær, 8. febrúar, lést Halldór
Laxness, tæplega níutíu og sex ára að
aldri. Þegar íslendingar horfa aftur
til tuttugustu aldar, munu þeir flestir
staldra við nafn hans, ekki vegna þess
að hann var nánast samtíða öldinni,
heldur vegna þess, að hann bar vonir
hennar, þrár, drauma og jafnvel
martraðir í sjálfum sér og orðaði þær
af fágætri snilld. Þegar hann gaf út
fyrstu stóru skáldsögu sína, var sagt:
Loksins, loksins! Og verk hans mörk-
uðu vissulega tímamót í íslenskum
bókmenntum.
Á fjórða, fímmta og sjötta áratug
aldarinnar gaf Halldór Laxness út
hverja skáldsöguna af annarri, þar
sem hvort tveggja var rammíslenskt,
yrkisefni og efnistök. Hið mikla vald
hans á íslensku máli, endumýjunar-
máttur hans, sköpunargleði og orð-
kynngi, samfara næmu skopskyni,
valda því, að menn munu njóta verka
hans um ókomna tíð. Þótt Halldór
segði sjálfur í Ljósvíkingnum, að feg-
urðin og mannlífið væru tveir
elskendur, sem fengju ekki að hittast,
má ýkjulaust segja, að fegurðin og
mannlífið hafi hist í verkum hans.
Þjóðin átti ekki alltaf samleið með
skáldinu, en hún samfagnaði Halldóri
Laxness innilega, þegar hann hlaut
nóbelsverðlaun í bókmenntum árið
1955. Hann var lifandi stórveldis-
draumur lítillar þjóðar, ein röksemd-
in íyrir áframhaldandi sjálfstæði
hennar og tilveru. Þegar Halidór tók
við nóbelsverðlaunum, sagði hann, að
honum yrði nú hugsað til þeirrar fá-
mennu fjölskyldu, hinnar bókelsku
þjóðar Islands, sem haft hefði á hon-
um vakandi auga um langan aldur,
hefði gagnrýnt hann eða talið í hann
kjark á víxl. Eins hlýtur okkur nú,
þegar leiðir skilja, að verða hugsað til
þessa snjalla rithöfundar, sem hafði
vakandi auga á okkur, gagnrýndi okk-
ur og taldi í okkur kjark á víxl. Ailt líf
Halldórs var eitt stórbrotið ferðalag.
En hvar sem hann var staddur, þrum-
aði hann yfir okkur, þrunginn af ætt-
jarðarást, sannfærandi og sefjandi.
Um leið og ég votta fjölskyldu hans
og raunai' Islendingum öllum samúð
vegna fráfalls hans, bið ég háttvirta
alþingismenn að rísa úr sætum í virð-
ingarskyni við hið látna þjóðskáld."
ÓLAFUR
RAGNARSSON
S
Ometanleg-
ar og lær-
dómsríkar
samveru-
stundir
ÓLAFUR Ragnarsson, fram-
kvæmdastjóri Vöku-Helgafells, sem
annast hefur útgáfu á verkum Hall-
dórs Laxness undanfarin tæp 13 ár,
sagði í samtali við Morgunblaðið að
fráfall Halldórs markaði þáttaskil í
íslenskri menningarsögu. Með hon-
um væri fallinn frá einn helsti and-
ans jöfur þjóðarinnar og eitt mesta
skáld hins vestræna heims á þeirri
öld sem senn er á enda.
„Tuttugasta öldin á íslandi hefur
að mörgu leyti verið öld Halldórs
Laxness. Líf hans og allt sem hann
hefur skrifað hefur verið samofið lífi
þjóðarinnar frá því í upphafi aldar.
Framan af var þetta stormasöm
sambúð þegar skáldið var í hlutverki
uppalandans og skirrtist ekki við að
segja þjóðinni til syndanna og leið-
beina henni um sitthvað sem betur
mætti fara á einhverju mesta mót-
unarskeiði Islendinga þegar þjóðin
var að hverfa frá lífsháttum liðinna
alda og inn í nýja tíma. Þá gilti einu
hvort um var að ræða landbúnað,
raflýsingu sveitanna eða hreinlæti; á
öllu þessu hafði skáldið skoðanir.
Fijótlega eftir miðbik aldarinnar
varð meiri sátt milli skáldsins og
landsmanna, ekki síst eftir að Hall-
dór hafði hlotið æðstu viðurkenn-
ingu sem skáldi getur hlotnast, Nó-
belsverðlaunin. Síðustu áratugi hef-
ur þjóðin litið til skáldsins með virð-
ingu og stolti,“ sagði Ólafur.
Mun lifa áfram í verkum
sfnum um ókomna tíð
Hann sagði lát Halldórs Laxness
vekja sáran söknuð í brjósti sínu,
enda hefði samband þeirra verið
meira og persónulegra en almennt
gerist um skáld og forleggjara.
„Ég hef nú í tæp 13 ár annast
höfundarréttarmál hans, bæði
vegna útgáfu og flutnings verka
hans hér á landi og einnig varðandi
samningamál gagnvart erlendum
bókaforlögum, leikhúsum, kvik-
myndafyrirtækjum og fleiri aðilum.
Þennan tíma höfum við átt mikil og
náin samskipti og lengst af hittumst
við vikulega til skrafs og ráðagerða
og sátum þá oft lengi dags á vinnu-
stofu skáldsins á Gljúfrasteini.
Þessar stundir voru ómetanlegar og
munu lengi geymast í minningunni.
Við undirbúning útgáfu tveggja
bóka, ritgerðasafnsins Af menning-
arástandi og bókarinnar Dagar hjá
munkum, gafst mér einstakt tæki-
færi til þess að rifja upp með honum
löngu liðnar stundir, menn og mái-
efni, og sama gilti þegar unnið var
að nýrri útgáfu á Kvæðakveri og við
vinnslu bókarinnar Lífsmyndir
skálds. Þær voru kannski skemmti-
legastar og lærdómsríkastar stund-
irnar þegar við ræddum skáldverk
Halldórs og tilurð þeirra, mótun
varðandi persónusköpun og bygg-
ingu, en fátt var þó jafn áhugavert
og eftirminnilegt og afdráttarlausar
skoðanir skáldsins, orðgnótt hans
og leiftrandi hugur, þegar talið
barst að íslenskri tungu. Það heima-
vistaða mál sem hann lærði af
ömmu sinni í Laxnesi og fjölda al-
þýðufólks úr öllum landshornum,
fylgdi honum alla hans vegferð,
bæði í skrifum og daglegu tali. En
þótt Halldór Laxness hafi kvatt
jarðlífið mun hann lifa áfram í verk-
um sínum um ókomna tíð,“ sagði
Ólafur Ragnarsson.