Morgunblaðið - 11.02.1998, Qupperneq 16

16 MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Um eitt hundrað manns á fyrsta hverfafundi borgarstjóra í Ráðhúsinu
_ Morgunblaðið/Árni Sæberg
RUMLEGA 100 manns sátu fyrsta hverfafund Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur borgarstjóra í Ráðhúsinu.
Borgin
keppir við
útlönd
um íbúa
FYRSTI hverfafundur Ingibjarg-
ar Sólrúnar Gísladóttur borgar-
stjóra af átta sem haldnir verða á
næstu vikum var haldinn í Ráð-
húsi Rejkjavíkur á mánudags-
kvöld. I ræðu sinni vakti hún at-
hygli á því að Reykjavík væri
ekki að keppa við landsbyggðina
um fólk heldur við útlönd og að
borgin yrði að bjóða góða þjón-
ustu til að halda í ungt atgervis-
fólk, svo það flytti ekki til út-
landa.
„Stærsti liðurinn í því eru góð-
ir skólar, góðir leikskólar og hús-
næðismálin. Þess vegna hefur
borgin meðal annars lagt þessa
ríku áherslu á uppbyggingu í
skólamálum því slík þjónusta
ræður úrslitum um það hvar fólk
vill ala upp börn sín,“ sagði borg-
arstjóri.
Borgarstjóri greindi frá fjár-
hag borgarinnar og fram-
kvæmdaáætlun og ræddi sérstak-
lega verkefni í mið- og vestur-
borginni, en á þessum fyrsta
hverfafundi var sérstaklega fjall-
að um málefni borgarinnar vest-
an Snorrabrautar. Meðal fram-
kvæmda þar má nefna að veija á
45 milljónum króna til frágangs á
Skúlagötu við Yitastíg og Klapp-
arstíg, haldið verður áfram end-
urbótum á Sundlaug Vesturbæj-
ar, 160 milljónir fara í endurbæt-
ur á kafla á Laugavegi, lokið
verður við að tengja göngustíg
framhjá athafnasvæði Skeljungs í
Skerjafirði og haldið áfram með
göngustíg meðfram Sæbraut allt
inn í Laugarnes, reisa á dælustöð
í Vatnsmýri sem dæla á afrennsli
frá götum í holræsakerfið sem í
dag rennur í Tjörnitia, áfangar í
stækkun Melaskóla og Vesturbæj-
arskóla verða teknir í notkun
næsta haust og haustið 1999 til að
ná markmiði um einsetningu árið
2002, ný göngubrú yfir Kringlu-
mýrarbraut á móts við Kirkjutún
verður tekin í notkun í sumar og
bekkjum við gangstíga víðs vegar
í borginni verður fjölgað í 200,
lokið verður frágangi stofnbraut-
ar og húsagötu við Ananaust og
meiri tijágróður settur niður á
nokkrum svæðum.
Borgarstjóri gerði einnig
menningarmál að umtalsefni og
þær framkvæmdir sem standa nú
yfir við Hafnarhúsið og Tryggva-
götu 15 þar sem margs konar
menningarstarfsemi og borgar-
bókasafn fá inni. Um áfengis- og
vímuefnamál sagði hún eitt brýn-
asta málið f skólamálum að út-
rýma áfengi úr grunnskólum.
Ibúar Reykjavíkur eru í dag
um 108 þúsund, um 37% af íbúa-
fjölda landsmanna. Hlutfall aldr-
aðra, þ.e. 70 ára og eldri, sagði
borgarstjóri hærra í Reykjavík
en annars staðar á landinu eða
47% og að fjöldi heimila sem
fengi heimaþjónustu vegna aldr-
aðra hefði vaxið úr 2.100 árið
1992 í 2.600 í ár. Hún sagði ráð-
gert að taka upp þjónustu um
kvöld og helgar.
Fundarmenn báru fram fjölda
fyrirspurna, m.a. um öldrunar-
mál, umferðarmál, hávaða frá
skemmtistöðum og hvort rækta
mætti silung í Tjörninni. Borgar-
stjóri kvaðst ekki nægilega kunn-
ug lífríki Tjarnarinnar en athug-
andi væri að sleppa þar silungi.
Um ónæði frá skemmtistöðum
sagði hún nú til athugunar að
leyfa sumum skemmtistöðum að
hafa opið allt til kl. 5 að morgni.
Er verið að skoða hvaða staðir
kæmu til greina í þeim efnum,
t.d. hvað varðar nálægð við íbúð-
ir. Sagði hún það góða hugmynd
frá einum fyrirspyrjanda að setja
punktakerfi á veitingastaði svip-
að og í umferðinni, að stöðum
yrði hreinlega lokað virtu þeir
ekki reglur.
Útsending RÚY
frá heimsbikar-
mótinu í svigi
Rúm 38%
aðspurðra
horfðu
á Kristin
RÚM 38%
aðspurðra í
spurninga-
könnun, sem
Coopers &
Lybrand -
Hagvangur
hf. gerði fyr-
ir Ríkisút-
varpið í lok
janúar sl.,
kváðust hafa
horft á út-
sendingu
Sjónvarpsins frá heimsbikar-
mótinu í svigi sunnudaginn
18. janúar þegar skíðamaður-
inn Kristinn Björnsson lenti í
öðru sæti.
Úrtakið var 1.200 manns af
öllu landinu á aldrinum 15-75
ára og svöruðu 845 eða 73,3%.
Samanlagt kváðust 38,1% að-
spurðra hafa horft á útsend-
inguna að mestu eða öllu
leyti.
Séu svörin skoðuð eftir kyni
og aldri svarenda kemur í ljós
að karlar horfðu frekar en
konur, fleiri horfðu á lands-
byggðinni en höfuðborgar-
svæðinu og fólk um og yfir
miðjum aldri var fjölmennara
í hópi áhorfenda en yngra
fólkið.
Félagsdómur komst í umræðuna þegar framkvæmdastjóri VSÍ lagði til að hann yrði lagður niður
F élagsdómur var
stofhaður að nor-
rænni fyrirmynd
Umræður hafa nú spunnist um hvort
leggja eigi Félagsdóm af. Páll Þórhalls-
son kynnti sér sögu dómstólsins og
þróun sérdómstóla, en þeir hafa flestir
verið lagðir niður.
SMÁM saman hefur verið
að fækka í íslenskum rétti
sérdómstólum og almennir
dómstólar hafa tekið við
hlutverki þeirra. Sem dæmi um
sérdómstóla sem lagðir hafa verið
af má nefna dómstól í ávana- og
fíkniefnamálum og siglingadóm. I
raun er svo komið að lög gera ein-
ungis ráð fyrir tveimur sérdóm-
stólum, Félagsdómi og Lands-
dómi. Félagsdómur starfar af full-
um krafti en Landsdómur, sem
dæmir í málum sem Alþingi höfðar
á hendur ráðherra, hefur aldrei
komið saman. Þótt sérdómstólar
hafi þannig verið á undanhaldi er
rétt að vekja athygli á því að innan
stjórnsýslunnar hefur fjölgað mjög
nefndum og embættum sem skera
með bindandi hætti úr um réttar-
ágreining.
En víkjum þá að sögu Félags-
dóms. Snemma á öldinni voru sett-
ir á fót sérstakir vinnudómstólar
annars staðar á Norðurlöndum,
Den faste voldgiftsret í Danmörku
og síðar Arbejdsdomstolen sem
áttu rætur að rekja til gerðardóm-
stóls, sem komst á laggirnar eftir
mikla vinnudeilu 1899. í Noregi
var slíkum dómstól, Arbetsretten,
komið á fót árið 1916, og í Svíþjóð
var Arbetsdomstolen stofnsettur
árið 1916.
Flutt voru nokkur frumvörp á
Alþingi um slíkan dómstól en sam-
þykki hlaut það fyrirkomulag með
lögum nr. 80/1938 um stéttarfélög
og vinnudeilur. Kom Félagsdómur
í fyrsta skipti saman 5. október
1938.
Dæmir um
réttarágreining
Til þess að skilja verksvið Fé-
lagsdóms er vert að átta sig á því
að í vinnumarkaðsrétti er gerður
greinarmunur á tvenns konar
ágreiningi milli launþega og vinnu-
veitenda. Annars vegar svokölluð-
um hagsmunaágreiningi, þ.e.
hvaða kjör skuli gilda í samskipt-
um aðilja vinnumarkaðarins. Þar
er aðiljum heimilt að beita tiltekn-
um lögmætum þvingunaraðgerð-
um eins og vinnustöðvun. Hins
vegar er svo ágreiningur, sem rís
út af gerðum kjarasamningi eða
skilningi á lögum. Hér er um svo-
nefndan réttarágreining að ræða.
Það er um hann sem Félagsdómur
dæmir.
„Á fyrstu árum verkalýðshreyf-
ingarinnar var vinnustöðvunum,
verkfalli eða verkbanni, bæði beitt
til lausnar á réttarágreiningsatrið-
um og hagsmunaágreiningi. En
aðiljar vinnumarkaðarins komust
brátt að þeirri niðurstöðu, að
vinnustöðvunaraðferðin væri bæði
dýrt og óþénugt tæki til að leysa
réttarágreiningsmál. Með þeirri
baráttuaðferð var nærtækt að sá
sigraði, sem sterkari var, en ekki
endilega sá, sem réttinn átti. Varð
því snemma samstaða um það hér
á Norðurlöndum, að heppilegast
væri, að sérstakir dómstólar
fengju þessi réttarágreiningsmál
til meðferðar..." segir í grein um
Félagsdóm eftir Hákon Guð-
mundsson, sem var forseti réttar-
ins 1938-1974, í Tímariti lögfræð-
inga 1976.
Ástæðan fyrir því að dómstóll-
inn var kallaður Félagsdómur en
ekki vinnudómstóll var tvíþætt. í
fyrsta lagi þótti heitið vinnudóm-
stóll til þess fallið að menn gerðu
síður nauðsynlegan greinarmun á
hagsmunaágreiningi og réttar-
ágreiningi. I öðru lagi vísar heitið
sem fyrir valinu varð til þess að
dómstóllinn er skipaður í félagi af
Hæstarétti, ríkisstjórn, landssam-
böndum launþega og atvinnurek-
enda og málsaðilum í einstökum
deilumálum.
Það er einmitt sérstakt við Fé-
lagsdóm að aðilar vinnumarkaðar-
ins eiga npkkra íhlutun um val
dómenda. í dóminum eiga sæti
fimm menn, sem skipaðir eru til
þriggja ára þannig: Einn af Vinnu-
veitendasambandi íslands, annar
af Alþýðusambandi Islands, þriðji
af félagsmálaráðherra úr hópi
þriggja manna sem Hæstiréttur
tilnefnir og loks tveir af Hæsta-
rétti. Þessi skipan hefur einkum
verið rökstudd með því að æski-
legt sé að í dómstóli af þessu tagi
séu rhenn með sérþekkingu á
kjarasamningum. Ennfremur hlýt-
ur það að stuðla að tiltrú þeirra
sem bera ágreiningsmál undir
dómstólinn að eiga þar fulltrúa. Á
síðustu árum hafa þó heyrst sjón-
armið í þá veru að þessi skipan
stríði gegn 6. gr. Mannréttinda-
sáttmála Evrópu um sjálfstæða og
óháða dómstóla.
Rétt er að geta þess að þegar
aðilar utan ASÍ og VSI bera
ágreiningsefni undir dómstólinn er
gert ráð fyrir að þeir eða sambönd
þeirra skipi fulltrúa í dóminn.
Skjót úrlausn
Eitt af markmiðunum með því
að hafa sérdómstól um vinnurétt
er að þá gefst fremur færi á skjótri
úrlausn ágreiningsmála. Er það
ekki síst mikilvægt í vinnudeilum
sem hafa víðtækar afleiðingar fyr-
ir aðila og þjóðfélagið allt. Má
nærri geta um mikilvægi þess að
fá strax skorið úr um lögmæti boð-
aðrar vinnustöðvunar svo dæmi sé
tekið. Frestir eru því styttri en al-
mennt gerist og dæmi eru um að
máli sé stefnt fyrir dóminn, grein-
argerðum skilað, málið flutt og það
dæmt á innan við viku. Af sama
meiði er sú regla að efnisdómar
Félagsdóms eru endanlegir og
þeim verður ekki skotið til Hæsta-
réttar. Þessi hraði myndi seint
nást í almenna dómstólakerfinu
þótt reyndar hafi miklar úrbætur
verið gerðar í því efni á undanförn-
um árum auk þess sem boðið er
upp á flýtimeðferð fyi'ir tiltekna
májaflokka.
Á hinn bóginn getur það auðvit-
að verið sárt fyrir þá sem tapa
máli að geta ekki áfrýjað niður-
stöðunni.
Verkaskipting
ekki alltaf ljós
Þótt verkaskiptingin milh Fé-
lagsdóms og almennra dómstóla sé
að mestu skýr þá fer því fjarri að
dómsmál sem varða samskipti á
vinnumarkaði komi aldrei til kasta
almennra dómstóla. Eins og Lára
V. Júlíusdóttir bendir á í bókinni
Stéttarfélög og vinnudeilur (1994)
má segja að öll mál sem varða
ráðningarsamninga launþega og
atvinnurekenda geti átt undir al-
menna dómstóla, séu þeh' sjálfir
aðilar máls, en ekki stéttarfélögin.
Eins getur form kröfugerðar ráðið
úrslitum. Ef mál er höfðað til við-
urkenningar á ákveðnum skilningi
kjarasamnings heyrir það undir
Félagsdóm en sé dómkrafan til-
tekin fjárhæð vegna vangoldinna
launa þá er hægt að fá hana
dæmda af almennum dómstólum.